Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat, bedacht de architect van ons bestuurlijke systeem Rudolf Thorbecke toen hij zijn Grondwet van 1848 schreef. Niet alles moet je landelijk willen regelen, veel kan lokaal.
De gemeente heeft veel taken. In 2015 kwam daar onder meer nog de verantwoordelijkheid bij voor de jeugdzorg. Ze kregen daar extra geld voor van de rijksoverheid, maar op die jeugdzorg moest tegelijkertijd ook worden bezuinigd. Onderwijs en huisartsen verwezen nogal snel door naar jeugdzorg, er waren veel commerciële bureaus die er een slaatje uit probeerden te slaan en het rijk dacht: op lokaal niveau – dicht bij de mensen om wie het gaat - zie je sneller waar het efficiënter kan.
Afgelopen dinsdag staakten 5.000 mensen uit de jeugdzorg. Hulpverleners klagen over werkdruk – ze moeten elke verrichting administreren, tegen een lage beloning en jongeren die zorg nodig hebben staan soms een half jaar op een wachtlijst. Driekwart van de jeugdzorgmedewerkers overweegt ander werk te gaan doen.
De gemeenten zijn ook niet blij. Een op de drie kan de begroting niet rondkrijgen. Of ze kannibaliseren op andere gemeentelijke uitgaven. Overleg met opeenvolgende kabinetten-Rutte liep vast. Uiteindelijk kwamen de gemeenten en het rijk overeen een commissie te laten arbitreren. Die commissie bepaalde dat 1 miljard euro bezuinigen moest kunnen. Voor de gemeenten was dat slikken, maar iedereen wist nu waar hij aan toe was.
Tot het nieuwe kabinet Rutte IV aantrad. In het coalitieakkoord bleek voor alles extra geld beschikbaar, maar de jeugdzorg moet vanaf 2025 nog eens een half miljard extra gaan bezuinigen. ‘Onbetamelijk’ noemt Jan van Zanen dit, de voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. ‘Een valse start van Rutte IV’. Van Zanen probeert het netjes te houden, Mark Rutte en hij zijn jeugdvrienden, ze zaten samen in de JOVD.
Die arbitrage was dus niet het laatste woord. Hier wreekt zich dat gemeenten het rijk niet voor de rechter kunnen slepen. En gemeenten hebben financieel weinig beleidsvrijheid. Ze krijgen geld van het rijk, maar dat is vaak geoormerkt: ze moeten het aan een specifieke taak besteden. De gemeente als uitvoeringskantoor. Slechts 10 à 15 procent van de gemeentelijke begroting komt uit eigen heffingen.
Over die nieuwe bezuiniging op de jeugdzorg heeft het kabinet ook ruzie met de Eerste Kamer, die hierover een motie aannam van Paul Rosenmöller (GroenLinks). Dit probleem moet opgelost worden, het kabinet kan niet zonder steun van de senaat.
En op iets langere termijn is er best wat voor te zeggen gemeenten – net als in andere Europese landen - meer belasting te laten heffen en dan natuurlijk de rijksoverheid wat minder. Als gemeenten zelf meer mogen beslissen, wordt het voor kiezers urgenter om bij de raadsverkiezingen te gaan stemmen. De lokale politiek wordt dan echt spannend, want er valt dan – meer dan gisteren – écht wat te kiezen.
Over Jaap Jansen
Politiek commentator Jaap Jansen in de wandelgangen van de macht. Luister live donderdagochtend om 06:25 in De Ochtendspits of wanneer je wilt via bnr.nl/jaap-jansen, Apple Podcast of Spotify.
See omnystudio.com/listener for privacy information.
