Na de Koude Oorlog en daarna de unipolaire wereld zien we nu een ruwe, multipolaire wereld van grootmachten en allianties ontstaan. De geopolitiek van de negentiende eeuw is terug.
Reden te meer om eens goed te kijken hoe machtspolitiek in die tijd werd toegepast door de grootmachten. Jaap Jansen en PG Kroeger kijken naar de meest succesvolle bedrijver daarvan: Otto von Bismarck, die al tijdens zijn leven een legende werd.
***
Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst vind je altijd hier
***
Hij werd geboren in 1815, juist toen Napoleon en zijn revolutionaire keizerrijk sneefden. En hij leefde hij tot 1898, het fin de siècle. Al jong greep hij de kansen die de turbulentie van de verwarrende jaren rond 1848 hem bood. Een staatsman met waaghalzerige lef, politiek vernuft en connecties in de top van Europa en de Duitse vorstendommen daarbinnen.
Een diepe politieke crisis in Pruisen greep hij aan om die staat tot de dominante macht op het Europese continent te maken. In minder dan tien jaar speelde hij met politieke, diplomatieke en militaire avonturen de andere machten tegen elkaar uit. Geen wonder dat Johan Rudolf Thorbecke hem verafschuwde en Benjamin Disraeli zijn politiek als ‘nog ontregelender’ beschouwde dan de Franse Revolutie.
Zo smeedde hij in 1870-1871 een nieuw Duits keizerrijk onder Pruisische leiding, “Durch Blut und Eisen”. Zelf werd hij er de rijkskanselier van en daarmee begon een tweede, verrassende fase van zijn kiene machtspolitiek. Bismarck werd ‘de eerlijke makelaar’ van Europa.
Of het nu tsaar Alexander II, Benjamin Disraeli of Habsburg in Wenen was, allen keken naar Bismarck om het evenwicht te bewaren en daarbinnen hun expansieplannen te realiseren. Ook bij de koloniale globalisering die deze tijd kenmerkte. Dit maakte het nieuwe keizerrijk nóg dominanter in 'het concert der Europese machten', terwijl de nieuwe Duitse eenheid met haar 'interne markt' aan economie, technologie en wetenschappen enorme impulsen gaf.
Door de eigen Duitse ambities beperkt te houden, kon Bismarck stevige allianties smeden en een succesvolle evenwichtspolitiek voeren, terwijl hij binnenslands verrassend moderne politiek aandurfde, ook op sociaal vlak. Naast autoritaire repressie. Een nieuwe, jonge keizer kreeg het na 1888 direct met de knorrige oude kanselier aan de stok. Wilhelm II wilde populair zijn, stoere taal en militair machtsvertoon laten klinken. Bismarck weigerde mee te gaan in zulke onberadenheid en stapte op, dezer weken in 1890.
Een serene oude dag gunde hij zichzelf en vooral ook de nieuwe keizer en diens opvolgers niet. Daarvoor zag hij te scherp dat hun onevenwichtige koers moest leiden tot een geopolitiek isolement of nog erger. Met zijn fascinerende memoires nam Bismarck postuum nog een keer extra wraak. Het derde deel daarvan werd daarom decennialang ongepubliceerd gelaten.
Bismarck is voor onze tijd verrassend leerzaam en actueel. Zijn neiging tot scherp politiek en intellectueel debat is sowieso genieten. Maar ook zijn finesse bij zowel de waagstukken in zijn geopolitieke strategie als het opvallende bouwen en bewaren van evenwicht. De bloei van Duitsland als een nieuwe en leidende wereldmacht door de nadruk op technologie, innovatie en wetenschap en zijn bewust afzien van Poetinachtige militaire avonturen als nalatenschap vallen nu misschien zelfs meer op dan voorheen. Deze oerconservatieve, autoritaire vernieuwer blijkt ineens óók een man voor deze tijd.
***
Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!
Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Dat zou helemaal mooi zijn! Stuur voor informatie een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl
***
Verder luisteren
314 - Prins Heinrich XIII en het verlangen naar een autoritair Duisland
312 - Schurend verleden - over cancelculture, politiek en geschiedenis
311 - De wereld volgens Simon Sebag Montefiore
303 - Bijzondere Britse premiers
302 - De Frans-Duitse motor hapert. Gesprek met Bondsdaglid Otto Fricke
285 - Kaliningrad, een oude stad als brandpunt van Europa
274 - Thorbecke, denker en doener
248 - Oekraïne en de eeuwenoude vriendschap tussen Duitsland en Rusland
208 - Max Weber: wetenschap als beroep en politiek als beroep
200 - De Heerser: Machiavelli's lessen zijn nog altijd actueel
190 - Napoleon, 200 jaar na zijn dood: zijn betekenis voor Nederland en Europa
152 - De 19e-eeuwse wortels van Forum voor Democratie
135 - 30 jaar Duitse eenheid: Carlo Trojan, de Nederlander die meeonderhandelde
122 - De EU in de tweede helft van 2020: Voorzitten op z'n Duits
109 - Mathieu Segers: Sterke lidstaten maken Europa sterk
103 - Geheim geld in de politiek
71 - Caroline de Gruyter en Habsburg
57 - Alexis de Tocqueville
47 - Adenauer, de 1e Kanzler
40- De geniale broers Von Humboldt
***
Tijdlijn
00:00:00 – Deel 1
01:07:25 – Deel 2
01:48:00 – Einde
Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.
