Op woensdag 22 november 2023 is de kiezer aan het woord. Maar wat heeft die in deze verkiezingscampagne eigenlijk gehoord? Werd de kiezer inhoudelijk voorbereid op een weloverwogen politieke keuze in een tijd van oorlog in Europa, tekorten aan mensen voor alle klussen, technologische revoluties, woningtekort en klimaatverandering? Jaap Jansen en PG Kroeger komen met een eerste analyse van de campagne en belichten rol en machtspositie van de Nederlandse premier.
***
Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!
In deze aflevering zit een advertentie voor Vandebron. Ga voor 100% groene stroom naar Vandebron!
Heeft u belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en wij nemen contact met u op
Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier
***
De start was meteen raak. De val van het kabinet maakte dat de VVD ook haar aanvoerder sinds 17 jaar kwijtraakte. De verkiezingsstrijd zou hoe dan ook een nieuw tijdperk van leiderschap inluiden, zowel partijpolitiek als nationaal. Toch werd de vraag naar het premierschap in de campagne pas vrij laat een dringend, scherp thema. Eigenlijk pas nadat VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz openlijk Mark Rutte als min of meer mislukte premier te kijk zette - waterige compromissen, witte vlekken, profiel kwijt - en Pieter Omtzigt (NSC) wekenlang weifelen tot nieuws maakte.
De gedachte dat een nieuwe premier geen alles dominerende spin in het web mocht zijn, werd een thema. Jaap en PG analyseren hoe niemand dit beeld van Pieter Omtzigt zo virtuoos hanteerde als juist Mark Rutte. Omdat die wist dat het klein maken van het Torentje de macht van de bewoner daarvan alleen maar hielp.
In werkelijkheid was de premier al bij Thorbecke de sterke man, juist omdat zo weinig vastgelegd was. De Europese Unie maakte hem 'regeringsleider' en daarmee collega van Macron, Scholz, Biden en Xi. Een premier gedraagt zich dan ook zo, wil-ie effectief opereren. Ook als hij veinst slechts technisch voorzitter van de ministersploeg of gesprekspartner in coalitie en Kamer te zijn.
De idee dat niet de premier maar de grootste fractieleider in de Kamer coalitiechef moet zijn, is overigens allerminst 'nieuwe bestuurscultuur'. Het was decennialang praktijk in de katholieke politiek van de twintigste eeuw. Van leiders als priester Wiel Nolens, de krachtfiguur Carl Romme en de slimme Norbert Schmelzer. Het idee dat met een minderheidskabinet de Kamer meer macht kan krijgen is ook al niet nieuw. Omtzigt leent hier een blaadje uit het politieke handboek van Maxime Verhagen.
De campagne liet nog veel meer zien. Bijvoorbeeld ‘hafmoïsering'! Ineens kwam Hans van Mierlo op allerlei manieren terug in beeld. Van de vele filmpjes met wandelende kandidaten in gesprek met zichzelf tot het als fris en oprecht bewieroken van wankelmoedigheid, antipolitieke taal en net doen of je geen ambities hebt of machtsgevoel.
De campagne bleef resoluut achter de dijken. Zelfs Frans Timmermans liet Europa voor wat het was en moest beleven dat topoverleg in Málaga schimpscheuten opleverde. Gunstige uitzonderingen waren indringende bijdragen van Henri Bontenbal (CDA) en Laurens Dassen (Volt).
De campagne liet ook zien dat 'op rechts' vele pogingen gedaan werden de PVV-kiezers te lokken en een klassieke 'linkse dreiging' te schetsen. VVD en BBB maakten de PVV zo ineens zeer relevant, terwijl Omtzigt ontdekte dat juist zijn aanhang graag met de PVV wilde die hij uitsloot.
Op links poogde Timmermans een 'Den Uyl in 1977' campagne, maar lokte uit dat de linkse kiezer een gevoel van zuiverheid en schone handen fijner zou vinden. In plaats van de VVD en 13 jaar premier Rutte aan te pakken haalde hij uit naar D66-leider Rob Jetten, waarmee hij nota bene Bontenbal de kans gaf GroenLinks-PvdA aan te pakken.
Geert Wilders transformeerde zich dankzij de VVD en BBB in een Nederlandse Giorgia Meloni. Hij had ineens een machtsoptie en deed à la Marine le Pen aan 'dé-démonisation': een 'ontduiveling' met een vriendelijke versie van zichzelf en tegelijkertijd op te treden als onwrikbaar leidersfiguur. Het VVD-migratiethema, de quota en saldo's van BBB en NSC en de gruwelen van Hamas hielpen de PVV daarbij extra. Of Yesilgöz dít nu beoogde toen zij het kabinet en Rutte de nek omdraaide en de deur openzette voor Wilders?
***
Verder lezen
Pieter Gerrit Kroeger - Tand des tijds
***
Verder luisteren
380 - Campagne 2023: knollen en citroenen en Haagse trucs
379 - Migratie: het werkelijke verhaal
378 - Dertig jaar na 'Maastricht' is Europa toe aan een nieuwe sprong voorwaarts
375 - Campagne? Welke campagne?
372 - Nieuwe partijen als Nederlandse traditie - en de afgrond die altijd weer dreigt
370 - Nieuwe coalities en gratis bier
365 - Lijsttrekkers, kandidaat-premiers, verkiezingsprogramma's: de campagne gaat van start
364 - Een krankzinnige campagne
362 - Wordt Dilan Yeşilgöz de Ad Melkert van 2023? Opmerkelijke overeenkomsten met het omwentelingsjaar 2002
153 - Het CDA en de tand des tijds
***
Tijdlijn
00:00:00 – Deel 1
00:57:25 – Deel 2
01:35:00 – Einde
Zie het privacybeleid op https://art19.com/privacy en de privacyverklaring van Californië op https://art19.com/privacy#do-not-sell-my-info.
