Over Denken

Drie uur meeschrijven met een hoorcollege? Je kunt het studenten bijna niet meer aandoen, vindt Theo Bastiaens, rector magnificus van de Open Universiteit en hoogleraar Didactiek van nieuwe media. Hoe ziet het hoger onderwijs van de toekomst eruit? Welke kans biedt technologie en digitale didactiek aan studenten en docenten? ‘Met technologie kunnen we het onderwijs interessanter en veelzijdiger maken. En – ook heel belangrijk - de entertainmentwaarde vergroten.’ Zo ontwikkelt de Open Universiteit een behoorlijk aantal serious games, computerspellen waarmee docenten op een originele en toegankelijke manier hun studiestof overbrengen. In virtual classrooms zijn studenten dan als avatars aanwezig in de klas. Ook gaan we meer en meer richting probleemgestuurd onderwijs. Nieuwe kennis wordt dan ingezet voor het oplossen van een vraagstuk. Zelf biedt de Open Universiteit haar studenten een uitgekiende mix van zelfstudie, digitaal en fysiek onderwijs. Bastiaens: ‘Een gouden formule die studenten in staat stelt om hun studie met werken, reizen of andere belangrijke dingen te combineren.’    

Hoe kunnen we steden verduurzamen, oftewel: toekomstbestendig maken? Joop de Kraker, universitair hoofddocent Milieuwetenschappen aan de Open Universiteit, doet veel onderzoek naar dit thema. Onder meer in de stadslabs van Amsterdam, Antwerpen en Heerlen, waar gemeente, instellingen en bewoners samenwerken aan de ontwikkeling van een duurzame stad. In stadslabs proberen mensen met elkaar creatieve oplossingen te vinden voor bijvoorbeeld: de overschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. Het leefbaar houden van de stad bij extreme regenval of hitte. Of circulariteit: het hergebruik van afval als grondstof, en sowieso vermindering van afval. Als laatste wordt bij stedelijk verduurzaming ook steeds vaker gekeken naar een gezonde leefomgeving. Al deze vier pijlers zijn belangrijk voor de toekomst van de stad. Maar hoe zet je nou een succesvol stadslab op? En hoe zorg je ervoor dat burgers ook echt mee willen doen, en er iets met hun initiatieven gebeurt? 

Het is niet alleen in deze digitale tijd dat wij ons leven op een selectieve, vaak geïdealiseerde manier aan de buitenwereld tonen. Tim van der Heijden, docent mediastudies aan de Open Universiteit, vertelt aan Nynke de Jong hoe zijn moeder foto’s ontwikkelde in de doka bij hun thuis. Het begin van zijn fascinatie voor fotografie en film als media.Amateurfilms zijn vaak alledaagse beelden van alledaagse handelingen: een verjaardag, een vakantie. Maar ze kunnen ook dienen als historische bron. Ook kun je op je smartphone speciale retrofilters installeren waardoor het lijkt alsof jouw foto’s en films zijn gemaakt met een Kodachrome of Polaroid. Kortom: met de nieuwste technieken zien onze digitale foto’s en films eruit als toen. Waarom we dat doen? ‘Het is nostalgie en het verlangen naar authenticiteit’, denkt Van der Heijden. ‘En voor de ‘digital born’ generatie een middel om zichzelf te onderscheiden op sociale media.’

Liefdesverdriet. Ziekte. Dood. Gemiddeld eens in de twee jaar gebeurt er iets naars dat je leven opschudt. Die gebeurtenissen kun je zien als tegenslagen. Nele Jacobs, hoogleraar Levenslooppsychologie aan de Open Universiteit, vertelt in gesprek met Nynke de Jong hoe je tegenslag ook kunt aangrijpen als kans om je leven tegen het licht te houden. Ben je gelukkig met wat je doet? Heb je nog dromen die je wilt verwezenlijken? En wat moet je doen om deze te bereiken? Angst en gemis zijn bij uitstek gelegenheden om te veranderen en te groeien. Nele Jacobs weet simpele oefeningen die je daarbij kunnen helpen. Stel je bijvoorbeeld voor dat je maar één herinnering aan dit leven mag meenemen naar het hiernamaals. Welke herinnering zou dat zijn? Of: wat moet er straks op jouw grafsteen staan? Het antwoord zegt veel over hoe je in het leven wil staan, en wat je nog wilt bereiken. Voor een betekenisvol leven, zegt Jacobs, bestaat geen algemeen recept. Wel een eigen pad, en een eigen koers. 

‘Zet meteen je server uit. We zijn gehackt.’ Steeds meer bedrijven en organisaties krijgen te maken met gerichte ransomware-aanvallen van criminelen die losgeld eisen. Hoe gaat dat? Wat is ransomware eigenlijk? Hugo Jonker, universitair docent Informatica aan de Open Universiteit, vertelt je er alles over in gesprek met Nynke de Jong. Kan je als bedrijf een ransomware-aanval afslaan? En als dat niet lukt: moet je dan losgeld betalen om weer bij je gegevens te kunnen komen? Een ander groot onderwerp in de wereld van de informatica is privacy. Beschermen wij onszelf wel genoeg tegen de gevaren van het internet? Hebben wij wel door welk risico we lopen nu het internet steeds meer over ons weet? En hoe blijf je veilig online? Jonker, die ooit de computerclub van zijn middelbare school oprichtte, beantwoordt alle prangende vragen rond informatica.  

Wat maakt dat je goed kunt leren? Renate de Groot, hoogleraar Biopsychologie van Leren aan de Open Universiteit, praat erover met Nynke de Jong. Zo legt ze uit dat er twee belangrijke voorwaarden zijn: biologische en psychologische. Biologische voorwaarden om goed te kunnen leren, zitten vooral in de verbindingen in je hoofd. Hoe vaker je dingen herhaalt, hoe beter die verbindingen en des te beter je dingen onthoudt. Maar ook beweging en het eten van de juiste vetten dragen bij aan het verbeteren van je leerprestaties. Met een vet visje doe je je hersenen dus een groot plezier. En hoe zorgen we ervoor dat het onderwijs - ook online - aantrekkelijk blijft, en de juiste psychologische snaar raakt? Volgens De Groot mogen we best wat meer kijken naar de eigenschappen van computerspellen. Waarom zijn die zo verslavend? Hoe belonen spelletjes je wanneer je een level verder komt? Lesstof hoeft niet gegamificeerd, maar het onderwijs kan wel leren van games. 

Van sociale zorgrobots die met eenzame ouderen praten tot de spellingcheck op je smartphone: artificial intelligence (AI), oftewel kunstmatige intelligentie is overal om ons heen. Wat kunnen we nog verwachten van slimme robots? En welke dilemma’s komen daarbij kijken. Martijn van Otterlo, universitair docent Informatica aan de Open Universiteit, werpt samen met Nynke de Jong een blik op de toekomst. Wat AI precies is, verandert met de tijd. Twintig jaar geleden vonden we de schaakcomputer heel erg slim, nu is een zelfrijdende auto het toppunt van AI. Voor autorijden is een flinke dosis common sense nodig. Maar hoe stop je boerenverstand in een robot? Dat is nog niet zo eenvoudig. Want welke emotionele en sociale wijsheden kun je een computer aanleren?  Hoe doe je dat? Welke normen en waarden geef je mee? En wie bepaalt dat eigenlijk? Voor Martijn van Otterlo - die als jongen werd gegrepen door de Commodore 64 van zijn vader - genoeg stof om zich de komende jaren het hoofd over te breken. 

De zeespiegel stijgt. Regenbuien worden steeds heftiger met als gevolg: schadelijke overstromingen zoals in de zomer van 2021 in Limburg. Wat gaan we doen tegen klimaatverandering? Hoe houden we onze voeten droog? Dave Huitema, hoogleraar Milieubeleid, en Nynke de Jong voeren je mee langs de boeiende geschiedenis en toekomst van ons waterbeheer. Van de terpen en dijken in de middeleeuwen tot het inpolderen van de Zuiderzee. Slim waterbeheer zorgt in Nederland voor een gevoel van nationale trots. Voor de ecologische gevolgen van grote waterprojecten is lange tijd geen aandacht geweest. We leefden letterlijk met onze rug naar het water toe. Dat veranderde met de Deltawerken: het verzet van natuurbewegingen kwam langzaam op gang. Meer en meer proberen we nu op een milieuvriendelijke manier het water te reguleren en de ruimte te geven. En ja, ook jij kunt wat doen!

Een goede leider. Iedereen wil het wel zijn, maar lang niet iedereen is het. Hoe word je er een? Wat zijn de eigenschappen van een goede leider? Nadine Roijakkers, hoogleraar Open innovatie aan de Open Universiteit, praat erover met Nynke de Jong. Een goede leider is authentiek. Eerlijk. Spreekt vanuit het hart. Stelt werknemers zo op hun gemak dat ze fouten durven maken. Maar het aller-allerbelangrijkste: een succesvolle leider geeft werknemers vertrouwen. En over diversiteit gesproken: hoogleraar Roijakkers is blij met de nieuwe wet die grote Nederlandse verplicht om meer vrouwen op topfuncties te benoemen. Want hoe meer afwisseling in sekse, gender en achtergrond, hoe beter een team functioneert.

We kampen allemaal weleens met tegenslag op het werk. De een geeft er snel een positieve draai aan; een ander ligt weken in de kreukels. Kwestie van karakter? Of van goed management?  Nynke de Jong praat erover met Marjolein Caniëls, hoogleraar Organizational Learning.   Caniëls onderzoekt wat werknemers weerbaar en optimistisch maakt. Goed voorbeeld doet goed volgen, stelt zij. Een flexibele, veerkrachtige manager werkt aanstekelijk. Vlak ook de combinatie bedrijfscultuur en persoonlijk karakter niet uit. Een afrekencultuur zal de toch al onzekere twijfelaar verder uitputten. En wat leren we uit de speelfilm Karakter? Over een tirannieke vader die zijn zoon met harde hand opvoedt zodat hij kan uitgroeien tot een krachtig persoon.