Historische BoekenCast

Hij bepleitte volkssoevereiniteit, was tegen de aristocratie en voor een bewapende revolutionaire garde. Maar hoe radicaal was leider van de patriottenbeweging Pieter Vreede (1750-1837) eigenlijk? En waarom is hij cruciaal voor de ontwikkeling van onze democratie? Zijn biograaf Dirk Alkemade geeft het antwoord. Zelden is een boek zo welkom geweest als het nieuwe boek van de Britse historicus Mark Mazower over het begrip antisemitisme, zegt recensent Wim Berkelaar. De term is sinds de oorlog in Gaza weer actueel. Wat is de originele betekenis van het begrip? En sinds wanneer wordt het politiek gemunt? De Russen zijn ernstiger belast met de erfenis van lijfeigenschap dan West-Europeanen, klinkt het vaak. Maar wie verder kijkt, ziet dat de Russische uitweg uit de horigheid niet zoveel verschilt van de lange westerse bevrijding van het feodalisme. Dat blijkt uit het boek Bondage van Alessandro Stanziani, dat besproken wordt door schrijver en Ruslandkenner Sjeng Scheijen.

Onze rechtsstaat kent een Pietje Bell-periode, Swiebertje-jaren en een Pluk van de Petteflet-tijd. Dat betoogt Ybo Buruma in zijn boek De onvoltooide rechtsstaat. Aan de hand van beroemde kinderboeken schetst hij hoe de Nederlandse rechtsstaat vanaf de negentiende eeuw ontstond en zich steeds aanpaste aan veranderende omstandigheden en opvattingen. Een gesprek met de voormalig raadsheer van de Hoge Raad, die ernstig bezorgd is om onze rechtsstaat. Rembrandt droeg een oorbel in zijn linkeroor, en had zich in onze tijd wellicht als queer geïdentificeerd, aldus historicus Benjamin Roberts. In zijn boek Seks, drugs & rock ’n’ roll in Rembrandts tijd laat hij zien dat ook de zeventiende-eeuwse Republiek al een opstandige alternatieve jeugdcultuur kende. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek. Poetin kent veel illustere voorgangers: van Ivan de Verschrikkelijke tot Peter de Grote en Jozef Stalin. Hun verhalen zijn te lezen in de nieuwe Rusland-special van Historisch Nieuwsblad. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over dit nieuwe nummer, waarin de autocratische traditie van het Tsarenrijk, de communistische machthebbers en het regime van Poetin worden ontleed.

Ze stelen de kleding van de waslijn van hun buren, breken collectebussen open en melken stiekem de koe van een nonnenklooster. Boeven in de Middeleeuwen lijken niet zozeer op geld uit, maar op goederen. Wie waren de middeleeuwse dieven en hoe gewoon of ongewoon was stelen in deze armoedige en gelovige tijden? Historica Janna Coomans vertelt over haar boek Dievenland. Overleven in de Middeleeuwen. Hoe Nieuw Amsterdam veranderde in New York en hoe de Nederlanders en Engelsen het gebied veroverden en verdeelden; het is allemaal te lezen in het nieuwe boek van historicus en New York-kenner Russel Shorto. Recensent Anne-Lot Hoek las De geboorte van New York: ‘Ik mis het verhaal van de oorspronkelijke bewoners. Dat is in dit boek eigenlijk niet veel meer dan een voetnoot.’‘Niet een God schept de mensen, maar de mensen scheppen zich een God naar hun beeld.’ Met die ene zin is het boek Het wezen van het christendom van de negentiende-eeuwse filosoof Ludwig Feuerbach samengevat. Een boek uit 1841 dat de autonomie van God over de mens terug probeerde te brengen naar de mens. ‘Een bevrijdingsboek, deze klassieker’, aldus historicus Wim Berkelaar.

‘Weet je wat het pijnlijke is? Al ver voor de Tweede Wereldoorlog kon de Europeaan zich niet inleven in de jood, tegenwoordig lukt het ze niet om te voelen voor de Palestijn.’ Zo schrijft Sinan Cinankaya in zijn boek Galmende geschiedenissen. Een interview met de auteur, die het zelfingenomen en beperkte westerse geschiedenisbeeld fileert.Niet de heftige uitspraken, maar de bescheiden woorden en kleine gebaren lijken bij ons te overheersen. Maar klopt dat beeld wel, vraagt historicus Henk te Velde zich af in zijn boek Land van redenaars en debat. Want we hadden toch ook onbescheiden en luidruchtige types als Abraham Kuyper, Domela Nieuwenhuis en Pim Fortuyn? Recensent Pieter van Os bespreekt het boek.Lijfeigenschap is in Rusland in 1861 afgeschaft, maar het land draagt er nog altijd de sporen van. Redacteur Bram van der Wilt vertelt over de lange schaduw van de lijfeigenschap onder Stalin en Poetin, en over de andere verhalen in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad.

In de jaren zestig was veel jeugd vóór Vietnam en tegen Amerika. Je ergerde je aan ouders die riepen dat we de Amerikanen dankbaar moesten zijn, ongeacht wat er in Vietnam gebeurde. Dat Noord-Vietnam ondertussen een heuse propagandaoorlog voerde om het Westen op zijn hand te krijgen, wist vrijwel niemand. Historicus Rimko van der Maar beschreef die propagandastrijd in In de ban van Vietnam, en vertelt in de nieuwe aflevering over de Noord-Vietnamese mediaoorlog.We denken weleens dat we pas sinds de komst van het internet en de mobiele telefoon in een globale wereld leven, maar dat is niet zo. Onze verre voorouders leefden op hun manier al in een global village, zeker in het vanaf de late Middeleeuwen sterk verstedelijkte Nederland en Vlaanderen. Dat blijkt uit het boek Wereldsteden van de Lage Landen, besproken door recensent Anne-Lot Hoek.‘Het is Joodse geschiedenis, geen Nederlandse. De vervolging is niet door het Nederlandse volk uitgevoerd, maar door zijn vijand.’ Dat schreef Abel J. Herzberg in 1950 in zijn Kroniek der Jodenvervolging. 75 jaar na verschijning is het opnieuw uitgegeven, en dat is terecht, aldus recensent Wim Berkelaar. ‘Het is een verpletterend en aangrijpend boek.’

‘Schiet ze allemaal kapot’, luidde het advies van een priester aan een Nederlandse soldaat. God had Nederland geroepen om de koloniale orde te herstellen, zo luidde de boodschap van de vierhonderd predikanten en aalmoezeniers die de Nederlandse troepen vergezelden tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). In God zonder genade schrijft Koos-Jan de Jager over de priesters en predikanten die de Nederlandse soldaten geestelijk bijstonden en aanmoedigden geweld te plegen. De historicus schuift aan om over zijn onderzoek te vertellen.‘Heer, heb medelijden met de Belgen’, zo zong Freek de Jonge ooit. En daar is alle reden toe, als we de Vlaams Belgische historicus Rolf Falter moeten geloven. Hij schreef met Het verdeelde Land een verhaal in tientallen bedrijven, dat maar één conclusie over laat: België is een ingewikkeld drama dat steeds een voorlopig goede afloop kent. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek. Was Hitler een socialist? En zo ja, wat voor socialist was de Führer dan? Hij haatte de klassenstrijd en de Joodse Karl Marx, maar speelde wel leentjebuur bij het socialisme. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over een van de opmerkelijke artikelen uit de nieuwste editie van Historisch Nieuwsblad.

Het waren andere tijden, waarin een Amerikaanse president de democratie niet ondermijnde maar vooruithielp. Natuurlijk kwam Franklin D. Roosevelts hulp aan de Europese democratie niet alleen voort uit idealisme, maar ook uit eigenbelang: een voet tussen de deur in Europa paste in het plan van Franklin D. Roosevelt en zijn diplomatieke adviseur Harry Hopkins. In Wisselwachter beschrijft Geert Mak hun politieke avontuur in Amerika en Europa, met nadruk op de rol van Roosevelts onbekende rechterhand Hopkins. ‘Ik zag tijdens mijn onderzoek steeds meer gelijkenissen met de huidige situatie in Europa, Amerika en de wereld.’Historicus en publicist Tony Judt keek met de ogen van een ‘universalistisch sociaal-democraat’ naar de twintigste eeuw. Zijn analyses waren scherpzinnig en bevatten waarschuwingen: Europa mocht de lessen van de jaren dertig en de oorlog niet vergeten. Judt stierf in 2010 en wordt nu node gemist, zegt recensent Wim Berkelaar. Hij las Judts boek De vergeten twintigste eeuw en is onder de indruk van zijn analyse van het Israël post-1967: ‘Israël kenmerkt zich door een macho-slachtofferschap. Het is een staat die maar niet volwassen wil worden en blijft hangen in een soort pubertijd van overheidswege.’

In 2001 publiceerde historicus Chris van der Heijden het boek Grijs verleden, over het zwalkende en dobberende Nederland tijdens de Tweede wereldoorlog. Nu, bijna een kwart eeuw later, verschijnt Over de rand laait vuur. Hierin vertelt Van der Heijden hoe zijn ouders uit hooggestemde verwachtingen, uit behoefte aan hiërarchie en autocratie, kozen voor het fascisme en de NSB. ‘Ik wilde voorbij het zwart-witoordeel, ik wilde de waarheid over hem vinden, als fascist, als man van zijn tijd en als vader.’Elselina Versfelt was naar verluidt een niet onaantrekkelijke Brabantse domineesdochter. Ze werd zwaar verliefd op een Franse generaal en liet haar gezin in de steek om verkleed als man met het leger van Napoleon mee te gaan. In Frankrijk werd Versfelt door haar memoires vol sensatie en foyeurisme een beroemdheid, in Nederland raakte ze in de vergetelheid. Historica Marja Verbraak schreef haar biografie, recensent Pieter van Os bespreekt die.Deze maand leest u in Historisch Nieuwsblad over de Franse omwenteling van 1830. Parijzenaren verjoegen de koning, omdat hij als een ouderwetse autocraat regeerde. Dankzij de revolutie kregen deftige burgers meer te vertellen. Maar de arme mensen die op de barricaden vochten, werden zij er ook wijzer van?

Uit nieuw onderzoek blijkt dat tijdens de Tweede Wereldoorlog veel meer Nederlanders in verzet kwamen dan altijd werd beweerd. Een nieuwe studie spreekt zelfs van één miljoen Nederlanders die zich op eigen wijze verweerden tegen de bezetter. Wie waren zij, en waaruit bestond hun verzet? Verandert onze kijk op Nederland door hun daden? Mirjam Lange vertelt over het boek Een land in verzet, dat ze samen met Paul van Tongeren samenstelde. Hij vocht voor de SS aan het Oostfront, werd een beruchte kampbeul in Amersfoort, viel voor een secretaresse, werd veroordeeld wegens oorlogsmisdaden, ontsnapte, kreeg een zoon met zijn geliefde, en schreef haar talloze brieven. Aldus luidt in grote lijnen het verhaal van Willem van der Neut, opgeschreven door Volkskrant-journalist Rik Kuiper in zijn boek Liefdesbrieven van een kampbeul. Pieter van Os laat er zijn licht over schijnen.De befaamde historicus Marc Bloch wist het in 1940 zeker: Frankrijk had de spectaculaire nederlaag tegen Duitsland aan zichzelf te wijten. De bevelvoerende generaals waren te oud, de strategie achterhaald, en het volk mentaal verzwakt. Bloch concludeerde dat als historicus en als soldaat op leeftijd die vrijwillig aan het front had meegevochten. Raymond van den Boogaard las zijn L’étrange défaite en bespreekt de klassieker.

De Britten, Canadezen en Amerikanen werden in 1945 als helden binnengehaald. Maar er zaten nogal wat schaduwkanten aan de bevrijding: denk aan de Hongerwinter, de Slag om Arnhem en de vergisbombardementen op Nijmegen en Den Haag. Militair historicus Christ Klep schreef een nieuw standaardwerk over de bevrijding, en vertelt waarom deze in Nederland langer duurde dan in andere West-Europese landen.Eeuwenlang streden homoseksuele mannen in Utrecht voor hun plaats in de samenleving. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek Utrechtenaren, een queer geschiedenis. Daarin staan persoonlijke verhalen van Utrechters die zich niet aan de dominante sekse- en gendernormen hielden, en wat hun emancipatiebeweging betekende voor de rest van Nederland. Deze maand leest u in Historisch Nieuwsblad verhalen die aansluiten bij het nieuws over importtarieven en handelsoorlogen. In het verleden liepen die dikwijls uit op militair geweld, zoals bij de Varkensoorlog van 1906. Een Oostenrijks-Hongaars importverbod op varkensvlees moest de Servische economie hard raken, maar het effect was tegenovergesteld.