Historische BoekenCast

Op de Grebbeberg moest een Nederlandse soldaat in mei 1940 de Duitsers van zich afhouden met tien kogels en een karabijn dat slechts honderd meter ver schoot. Een kleine drieënhalve eeuw eerder, in 1600, werd het Nederlandse leger op een onmogelijke missie naar Nieuwpoort gestuurd door de Staten-Generaal. ‘Het lerend vermogen van onze regeringen is beperkt’, aldus generaal buiten dienst Mart de Kruif, die samen met zoon Tom en Théon Minten een boek schreef over vergeten veldslagen in de Lage Landen. Hoe gingen dienstmeiden en hun 'mevrouwen' met elkaar om? In haar boek Vrouw en meid vertelt socioloog Caroline Hanken dat de onderlinge verhouding tussen 1550 en 1950 steeds hiërarchischer werd. Zelfs de bekende voorvechter van vrouwenrechten Wilhelmina Drucker vond dat dienstmeiden hun plaats moesten kennen. Recensent Manon van der Heijden vertelt wat haar nog meer is opgevallen in het boek.Was Noord-Brabant een wingewest van de Nederlandse Republiek? Hoofdredacteur Bas Kromhout van Historisch Nieuwsblad liet het uitzoeken. Het antwoord is verrassend en leidt meteen tot discussie aan de podcasttafel.

Tussen 1965 en 1966 vond in Indonesië een verschrikkelijke slachting onder (vermeende) communisten plaats. De massamoord was mede geïnitieerd door de VS: het was onderdeel van de ‘heksenjacht’ op het communisme en opstandige bewegingen in de derde wereld. Dat stelt de Amerikaanse historicus Vincent Bevins in zijn boek De Jakartamethode. Hoe het Amerikaanse anti-communisme de wereld veranderde. ‘Een gedurfd boek dat ons met andere ogen naar de Amerikaanse rol in de Koude Oorlog laat kijken’, zegt recensent Anne-Lot Hoek.Afrika moet zichzelf terugvinden en zijn toekomst bouwen op de resten van zijn rijke voorkoloniale geschiedenis, klinkt het vaak. De Afrikaanse filosoof Olufemi Taiwo vreest dat dit een ernstige vergissing is, die wordt misbruikt door nationalistische anti-democratische leiders. In Tegen dekolonisatie. Een pleidooi voor Afrika’s eigen competentie pleit hij voor een vrije en ongedwongen omgang met het heden en verleden van zijn continent. ‘Een opmerkelijk, gewaagd en belangrijk boek dat tegen de dwingende tijdgeest durft in te gaan’, aldus Historisch Nieuwsblad-hoofdredacteur Bas Kromhout. Over de schaduwkant van het communisme verscheen in 1997 Het zwartboek van het communisme onder redactie van de Franse historicus Stephan Courtois. ‘Een verontrustend actueel boek dat ons leert hoe het zwart maken van de vermeende vijand – in het communistische geval de klassevijand – tot massaoord en genocide kan leiden’, vindt recensent Wim Berkelaar.

Voor de een had het slaan van de torenklok een waarschuwende klank, de ander kreeg tranen in zijn ogen bij deze geluiden. Maar allemaal zaten ze gevangen tussen moderniteit en nostalgie. Want hoe mooi vroeger ook was, de trein en de snelweg hadden de toekomst. In De storm die wij vooruitgang noemen, een boek over 250 jaar autobiografieën en dagboeken, gaat historicus Arianne Baggerman op zoek naar ‘de grondtoon van Nederland’.Je groeit op in het Leeuwarden van Mata Hari, wordt vurig communist, Spanjestrijder en eindigt uiteindelijk als nazispion, die op zeer geheime missie moet - en dat allemaal in één leven. Het overkwam André Engwirda. Over hem verscheen het boek De man die Tito ging vermoorden. Schrijver en journalist Pieter van Os las het en verbaasde zich over dit buitengewoon onwaarschijnlijke leven én verhaal. Hoofdredacteur Bas Kromhout belicht de septembereditie van Historisch Nieuwsblad

Nederlands eerste belangrijke projectontwikkelaar was een held van de gewone man. Maar Reinder Zwolsman was ook omstreden. Hij zou van Scheveningen een betonnen woestijn hebben gemaakt, en zijn oorlogsverleden was op zijn minst twijfelachtig. Had hij het verzet gesteund of was hij een ordinaire profiteur? Historicus Dick Brongers schreef zijn biografie: ‘Hij was megalomaan, het type dat Napoleon vereerde en zichzelf eigenlijk een kunstenaar vond.’ Volgens Loe de Jong waren er wel vrouwen in het verzet, maar waren de meeste daarvan vooral bezig hun dappere mannen te ondersteunen. Dat beeld begint de laatste jaren behoorlijk te kantelen. Want er waren talloze vrouwen die een leven lang in verzet bleven, zo blijkt uit Verzetsvrouwen van Mark Bergsma en Agnes Cremers. Een boek dat ook een monument is, aldus recensent Wim Berkelaar. Een onderwereld van armoede en ellende die ons in de eenentwintigste eeuw versteld doet staan. Dat is wat cultuurhistoricus Auke van der Woud in 2010 beschreef in Een koninkrijk vol sloppen, zijn boek over de verstedelijking en verpaupering eind negentiende eeuw. Historicus Mirjam Janssen bespreekt de klassieker: ‘Een bijzonder boek dat de levens van de onzichtbaren in beeld brengt, en laat zien hoe de elite langzaam maar zeker sociaal besef ontwikkelt.’

Het nieuwste boek van emeritus-hoogleraar Piet de Rooy lijkt geschreven uit plezier, maar ook uit zorg om het zogenoemde post truth-tijdperk. De tijd, de waarheid en de geschiedenis neemt ons mee op onbekende paden uit het verleden en legt uit hoe we terecht zijn gekomen in een wereld van complottheorieën die concurreren met de werkelijkheid. ‘Als we onze wetenschappelijke en vergelijkbare instituties niet bewaken, gaat de waarheidsvinding voor altijd verloren,’ waarschuwt de historicus in deze aflevering van de podcast.Bij kermissen denken we tegenwoordig aan botsautootjes en draaimolens. Maar ooit was de kermis een dagenlang feest vol religieuze rituelen in katholieke dorpen. Overdag liep men mee in processies en 's avonds sloten dorpsbewoners het festijn af met een drankgelag. Dat stopte pas toen de overheid paal en perk stelde aan het volksfeest, zo blijkt uit het proefschrift 'Blije Kermisdagen. Feesten in de Spaanse en de Oostenrijkse Nederlanden (1500-1800)' van Emma D’Haene. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek. Eindredacteur Mirjam Janssen vertelt over het speciale zomernummer van Historisch Nieuwsblad met het thema familie. Een herkenbaar thema: het zijn verhalen over ruziënde families zoals de Vanderbilts, over de populaire opvoedmethodes van Dr. Spock, maar ook over familietragedies zoals die van Cicero. Als de Romeinse redenaar zijn dochter verliest, is hij lamgeslagen en wil hij niemand meer zien. De uitweg uit zijn verdriet vindt hij in het schrijven van een boekje over troost.

Hij bepleitte volkssoevereiniteit, was tegen de aristocratie en voor een bewapende revolutionaire garde. Maar hoe radicaal was leider van de patriottenbeweging Pieter Vreede (1750-1837) eigenlijk? En waarom is hij cruciaal voor de ontwikkeling van onze democratie? Zijn biograaf Dirk Alkemade geeft het antwoord. Zelden is een boek zo welkom geweest als het nieuwe boek van de Britse historicus Mark Mazower over het begrip antisemitisme, zegt recensent Wim Berkelaar. De term is sinds de oorlog in Gaza weer actueel. Wat is de originele betekenis van het begrip? En sinds wanneer wordt het politiek gemunt? De Russen zijn ernstiger belast met de erfenis van lijfeigenschap dan West-Europeanen, klinkt het vaak. Maar wie verder kijkt, ziet dat de Russische uitweg uit de horigheid niet zoveel verschilt van de lange westerse bevrijding van het feodalisme. Dat blijkt uit het boek Bondage van Alessandro Stanziani, dat besproken wordt door schrijver en Ruslandkenner Sjeng Scheijen.

Onze rechtsstaat kent een Pietje Bell-periode, Swiebertje-jaren en een Pluk van de Petteflet-tijd. Dat betoogt Ybo Buruma in zijn boek De onvoltooide rechtsstaat. Aan de hand van beroemde kinderboeken schetst hij hoe de Nederlandse rechtsstaat vanaf de negentiende eeuw ontstond en zich steeds aanpaste aan veranderende omstandigheden en opvattingen. Een gesprek met de voormalig raadsheer van de Hoge Raad, die ernstig bezorgd is om onze rechtsstaat. Rembrandt droeg een oorbel in zijn linkeroor, en had zich in onze tijd wellicht als queer geïdentificeerd, aldus historicus Benjamin Roberts. In zijn boek Seks, drugs & rock ’n’ roll in Rembrandts tijd laat hij zien dat ook de zeventiende-eeuwse Republiek al een opstandige alternatieve jeugdcultuur kende. Recensent Manon van der Heijden bespreekt het boek. Poetin kent veel illustere voorgangers: van Ivan de Verschrikkelijke tot Peter de Grote en Jozef Stalin. Hun verhalen zijn te lezen in de nieuwe Rusland-special van Historisch Nieuwsblad. Hoofdredacteur Bas Kromhout vertelt over dit nieuwe nummer, waarin de autocratische traditie van het Tsarenrijk, de communistische machthebbers en het regime van Poetin worden ontleed.

Ze stelen de kleding van de waslijn van hun buren, breken collectebussen open en melken stiekem de koe van een nonnenklooster. Boeven in de Middeleeuwen lijken niet zozeer op geld uit, maar op goederen. Wie waren de middeleeuwse dieven en hoe gewoon of ongewoon was stelen in deze armoedige en gelovige tijden? Historica Janna Coomans vertelt over haar boek Dievenland. Overleven in de Middeleeuwen. Hoe Nieuw Amsterdam veranderde in New York en hoe de Nederlanders en Engelsen het gebied veroverden en verdeelden; het is allemaal te lezen in het nieuwe boek van historicus en New York-kenner Russel Shorto. Recensent Anne-Lot Hoek las De geboorte van New York: ‘Ik mis het verhaal van de oorspronkelijke bewoners. Dat is in dit boek eigenlijk niet veel meer dan een voetnoot.’‘Niet een God schept de mensen, maar de mensen scheppen zich een God naar hun beeld.’ Met die ene zin is het boek Het wezen van het christendom van de negentiende-eeuwse filosoof Ludwig Feuerbach samengevat. Een boek uit 1841 dat de autonomie van God over de mens terug probeerde te brengen naar de mens. ‘Een bevrijdingsboek, deze klassieker’, aldus historicus Wim Berkelaar.

‘Weet je wat het pijnlijke is? Al ver voor de Tweede Wereldoorlog kon de Europeaan zich niet inleven in de jood, tegenwoordig lukt het ze niet om te voelen voor de Palestijn.’ Zo schrijft Sinan Cinankaya in zijn boek Galmende geschiedenissen. Een interview met de auteur, die het zelfingenomen en beperkte westerse geschiedenisbeeld fileert.Niet de heftige uitspraken, maar de bescheiden woorden en kleine gebaren lijken bij ons te overheersen. Maar klopt dat beeld wel, vraagt historicus Henk te Velde zich af in zijn boek Land van redenaars en debat. Want we hadden toch ook onbescheiden en luidruchtige types als Abraham Kuyper, Domela Nieuwenhuis en Pim Fortuyn? Recensent Pieter van Os bespreekt het boek.Lijfeigenschap is in Rusland in 1861 afgeschaft, maar het land draagt er nog altijd de sporen van. Redacteur Bram van der Wilt vertelt over de lange schaduw van de lijfeigenschap onder Stalin en Poetin, en over de andere verhalen in het nieuwste nummer van Historisch Nieuwsblad.

In de jaren zestig was veel jeugd vóór Vietnam en tegen Amerika. Je ergerde je aan ouders die riepen dat we de Amerikanen dankbaar moesten zijn, ongeacht wat er in Vietnam gebeurde. Dat Noord-Vietnam ondertussen een heuse propagandaoorlog voerde om het Westen op zijn hand te krijgen, wist vrijwel niemand. Historicus Rimko van der Maar beschreef die propagandastrijd in In de ban van Vietnam, en vertelt in de nieuwe aflevering over de Noord-Vietnamese mediaoorlog.We denken weleens dat we pas sinds de komst van het internet en de mobiele telefoon in een globale wereld leven, maar dat is niet zo. Onze verre voorouders leefden op hun manier al in een global village, zeker in het vanaf de late Middeleeuwen sterk verstedelijkte Nederland en Vlaanderen. Dat blijkt uit het boek Wereldsteden van de Lage Landen, besproken door recensent Anne-Lot Hoek.‘Het is Joodse geschiedenis, geen Nederlandse. De vervolging is niet door het Nederlandse volk uitgevoerd, maar door zijn vijand.’ Dat schreef Abel J. Herzberg in 1950 in zijn Kroniek der Jodenvervolging. 75 jaar na verschijning is het opnieuw uitgegeven, en dat is terecht, aldus recensent Wim Berkelaar. ‘Het is een verpletterend en aangrijpend boek.’