Historische BoekenCast

Voormalig correspondent Jan van der Putten werd geboren op de dag dat Japan Pearl Harbor aanviel en de Tweede Wereldoorlog echt een wereldoorlog werd. Het was alsof hij voorbestemd was om een leven lang tussen oorlogen en revoluties door te brengen. In zijn boek Tijd van illusies plaatst hij zijn ervaringen in een grotere geschiedenis van dromende revolutionairen en meedogenloos geweld. ‘Als mij in 1978 iets zou overkomen in Argentinië, zou het Nederlands Elftal de finale niet spelen, beloofde Buitenlandse Zaken mij.’ Het duurde eeuwen voordat de Bijbel een heilig boek werd. En eigenlijk is het dat nooit geworden, zo schrijft historicus Bruce Gordon in De Bijbel. Een wereldgeschiedenis. Pieter van Os bespreekt het boek. ‘Wat mij het meest verbaasde was dat politieke denkers als Thomas Hobbes hun best deden om het boek heilig en onweerlegbaar te maken.’ De Goelag Archipel van de Russische schrijver Aleksandr Solzjenitsyn kwam in 1974 uit in Nederland en was gelijk onderwerp van gesprek. Wim Berkelaar herlas de klassieker van de auteur die met zijn latere gedachtengoed over het zieke Westen dicht tegen Vladimir Poetin aanschurkte.

Ze werd wereldberoemd als de schrijfster van dat ene boek: Kruistocht in spijkerbroek. Thea Beckman had een heel eigen genre: gewone jongens en meisjes speelden de hoofdrol in historische tijden waarin volwassenen dikwijls faalden. Haar biograaf Vivian de Gier vertelt hoe bijzonder Thea Beckman was: een gedreven vrouw met een lastige jeugd, die generaties lezers wist te inspireren. Heksen leken meestal niet op Eucalypta, de heks met een snottebel op het puntje van haar neus uit Paulus de Boskabouter. Het waren meestal vrouwen en mannen uit het gewone volk. Ze waren arm, hadden vaak lichamelijke afwijkingen en leken over buitengewone krachten te beschikken. Recensent Manon van der Heyden bespreekt het boek Heksen. Een wereldgeschiedenis in dertien heksenprocessen van Marion Gibson. Josephine Baker zou in de jaren zestig wereldberoemd worden als weesmoeder van een verzameling kinderen uit alle delen van de wereld. Voor die tijd was ze vermaard als exotische danseres en als voorvechter van gelijke rechten voor de Afro-Amerikanen in Amerika. Hoofdredacteur Bas Kromhout geeft een voorproefje van het verhaal over haar leven, dat deze maand in Historisch Nieuwsblad verschijnt.

Bij hippies denken we aan Paradiso en Fantasio. Aan de sixties met Woodstock en flowerpower. Maar in werkelijkheid waren er rond 1900 al bloemenkinderen in Europa. Ze droegen gewaden, waren herkenbaar aan hun Jezusbaard, liepen bij voorkeur op blote voeten en hadden hun eigen magies sentrum in het Zwitserse Ascona. Vlees was fout, vaccins waren verdacht en sommige hippies aten alleen kokosnoten omdat die het dichts bij de zon groeiden en dus gezonder waren. Schrijver Frank Bokern beschreef hun doen en laten en vertelt over hun vroege, eigenaardige subcultuur. Han Hollander was de radiostem van het vroege vaderlandse voetbal. Een pionier aan wie zowel Herman Kuiphof als Jack van Gelder schatplichtig zijn. Zijn leven was een succesverhaal, totdat de AVRO hem in 1940 ontsloeg omdat hij Joods was. Drie jaar later werd hij vermoord in Sobibor. Pieter van Os bespreek het ‘prachtige boek’ van voormalig radiopresentator Govert van Brakel, die het leven van Han Hollander beschrijft met veel gevoel voor voetbal, en met nog meer gevoel voor de beginjaren van de radio. Woorden doen ertoe, hoorden we afgelopen maanden vaak in het parlement. Woorden – wellicht racistische woorden – deden al een staatssecretaris en twee NSC-Kamerleden aftreden. ‘Woorden kunnen stukjes arsenicum zijn,’ zo schreef de Duitse filoloog en schrijver Victor Klemperer in zijn boek uit 1947: De taal van het Derde Rijk. Abdelkader Benali bespreekt de klassieker en vraagt zich af wat het boek ons nu te zeggen heeft.

Joan Derk van den Capellen tot den Pol werd later een koffietafelrevolutionair genoemd, maar in zijn eigen tijd werd hij gevreesd door de Oranjes en de adel. Historicus Luc Panhuysen, die een biografie schreef van de achttiende-eeuwse ‘Burgerbaron’, noemt hem ‘een kale jonker op zoek naar een missie.’ Een witte geleerde die schreef dat Nederlanders van de indianen konden leren hoe je vreedzaam, gelijkwaardig en zonder dominee kon leven. Het was ongekend wat de zeventiende-eeuwse vrijdenker Franciscus van den Enden beweerde in zijn pamflet Kort Verhael van Nieuw-Nederland. Het zou nergens toe leiden, maar was wel een klein evangelie van de vroege Verlichting in Nederland. Anne-Lot Hoek bespreekt de klassieker uit 1662, die onlangs in modern Nederlands verscheen. In het decembernummer van Historisch Nieuwsblad staan verhalen over het voormalig Oostblok, vertelt hoofdredacteur Bas Kromhout. Zo leest u over de geschiedenis van de Roemeense wraak op dictator Nicolae Ceaușescu. Toen hij in 1989 voor het vuurpeloton belandde, hief Ceaușescu nog één keer de Internationale aan, als opgestoken middelvinger naar zijn volk

Aardappels, wat gaargekookte groenten en een stukje suddervlees met jus. Dat werd in de jaren vijftig gezien als het eindpunt van de Hollandse keuken. Dat Nederland een eigen lekkerbektraditie had met verfijnde specerijen is veelal vergeten. In Het kookboek van Nederland beschrijven Garrelt Verhoeven en Jonah Freud de culinaire vaderlandse geschiedenis aan de hand van 100 kookboeken en gerechten. In de podcast vertellen ze over de democratisering van ons eten. ‘Smaakvol koken was lang iets van en voor de elite, nu doet bijna iedereen het.’ Sodomie was lang een misdaad tegen God en de samenleving. Na een veroordeling belandde je aan de galg of op de brandstapel, schrijft Jonas Roelens in De onuitspreekbare zonde. Sodomie in de zuidelijke Nederlanden tussen 1400 en 1700. Een knap geschreven boek, aldus recensent Manon van der Heijden. Het was een boek dat zou verklaren waarom onze verre voorvaderen zich schaamden voor de rijkdom waar ze tegelijkertijd prat op gingen. Toen het in 1987 uitkwam was Overvloed en onbehagen, Simon Schama’s werk over de Nederlandse cultuur in de zeventiende eeuw, meteen een hit. Nelleke Noordervliet bespreekt de klassieker: ‘Een geweldig boek. Het is alleen jammer dat Schama dacht dat er in Nederland alleen maar calvinisten rondliepen.’

Ze werd Mevrouw Buskruit of de Beemster Bemoeial genoemd, en was misschien wel de meest eigenzinnige vrouw van het patriarchale achttiende-eeuwse Nederland. Betje Wolff werd beroemd dankzij de moraliserende briefroman Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart, maar begon haar schrijversloopbaan met pittige pamfletten. Wolffs biograaf Marita Mathijsen pinkte menig traantje weg tijdens het beschrijven van haar tragische leven. Hitler deed het niet alleen. Hij was de kwade genius die anderen het vuile werk liet opknappen. Maar wie waren Hitlers volgelingen? En hoe kon het gebeuren dat het morele kompas van een hele samenleving niet meer werkte? Nazismekenner Richard J. Evans schreef Hitlers mensen. De gezichten van het Derde Rijk. Een knap, maar niet helemaal bevredigend boek, vindt recensent Wim Berkelaar. Aragorn, Frodo, Gimli, Gandalf en uiteraard Sauron zelf: de personages uit Lord of the Rings zijn allemaal schatplichtig aan Richard Wagners Ring der Nibelungen. Zonder zijn fascinatie voor de Middeleeuwen zou onze eigentijdse fantasy niet bestaan. Redacteur Bram van der Wilt vertelt over de nieuwe editie van Historisch Nieuwsblad, met daarin verhalen over onze heimwee naar de mythen over draken, ridders en kathedralen.

Door ons overmatige schuldbewustzijn over het koloniale verleden dreigt onze democratie te verzwakken en spelen we Poetin in de kaart, waarschuwt Martin Bossenbroek, auteur van het boek Kolonialisme, de vloek van de geschiedenis. In deze aflevering van de Historische Boekencast, live opgenomen op het Geschiedenis Festival in Haarlem, gaan Jos Palm, Manon van der Heijden en Wim Berkelaar in gesprek met de historicus. Ze willen vooral van hem weten waarom een kritische blik op het koloniale verleden onze democratie zou verzwakken en wie de ‘boetedoeners’ onder de historici zijn.Hoe zagen de mensen in de zogeheten vroegmoderne tijd eruit? Wat aten en dronken ze? En waarom vonden ze het heel gewoon om boeren en scheten te laten? Manon van der Heijden bespreekt haar favoriete boek De verbroken betovering. Mentaliteit en cultuur in preindustrieel Europa van historicus Pieter Spierenburg. ‘Door dat boek leerde ik hoe je de geschiedenis van gewone mensen kon achterhalen, terwijl de meeste mannelijke historici nog gewoon over grote mannen wilden schrijven.’De Duitse historicus Ernst Nolte was een van de eersten die het aandurfde om het vooroorlogse fascisme in Duitsland, Frankrijk en Italië met elkaar te vergelijken. Later zou hij zich vergalopperen in de zogenoemde Historikerstreit, onder meer door te beweren dat de Joden de Holocaust door ‘uitlokking’ over zich hadden afgeroepen. Toch blijft zijn Der Faschismus in seiner Epoche een standaardwerk, zegt historicus Wim Berkelaar, alleen al door alle absurde feiten die erin staan over het zwarte en bruine denken in allerlei krochten van de samenleving. ‘Het boek opende mijn ogen voor de ressentimenten die in de massa verontrustend makkelijk kunnen worden aangewakkerd.'

• Het credo ‘rust, reinheid en regelmaat’ werd in 1905 gelanceerd door een wijkverpleegkundige en groeide tot de mantra van een natie. Toch hebben ‘de drie R’en’ niet alleen een goede naam: ze staan ook symbool voor de betutteling van de jaren vijftig. Ten onrechte, vindt schrijver en journalist Wilma de Rek, die de geschiedenis achter de oude wijsheid onderzocht. ‘We moeten de drie R’en weer herontdekken, maar dan wel op eigentijdse wijze.’• De geschiedenis van de CPN is er een van idealisme, een gebrek aan werkelijkheidszin en achterdocht tegenover elkaar en Nederland. Het begon met een handjevol aanhangers – waaronder de dichter Herman Gorter – maar algauw bestond de partij uit starre stalinisten. Historicus Rob Hartmans beschreef de partijhistorie in Rode Kameraden. De Nederlandse communisten, 1909-1991. ‘Een boek met veel gevoel voor al te menselijke zwakke eigenschappen,’ aldus recensent Pieter van Os.• Een klein clubje profeten predikte het evangelie van het neoliberalisme en wist zich dankzij een doordachte aanpak in bestuur en ambtenarij te nestelen, zo blijkt uit het proefschrift De marktconforme verzorgingsstaat van historica Naomi Woltring. Het boek heeft een wat duffe titel, maar de inhoud is een eyeopener. ‘Het volgt van stap tot stap hoe een kleine pressiegroep de macht verovert en bijna alle ambtenaren weet te socialiseren in het neoliberale denken,’ vertelt recensent Bas Kromhout.