HET DERDE RIJK – de geschiedenis van het nationaalsocialisme

Deze metgezel was Rudolf Häusler, geboren in 1893 in Aspang, Neder-Oostenrijk, die zijn jeugd in Wenen doorbracht, waar hij tot aan zijn dood zijn officiële woonplaats behield. De katholieke Häusler stond van 4 februari tot 25 mei 1913 ingeschreven in het mannenasiel aan de Meldemannstraße, waar hij een opleiding tot apothekersassistent volgde. Hitler en de vier jaar jongere Häusler waren zo hecht dat zij van 25 mei 1913 tot 15 februari 1914 een klein huurkamertje deelden bij kleermaker Popp in München – langer dan Hitler ooit met Kubizek in Wenen had samengewoond. Ze bleven tot het uitbreken van de oorlog in augustus 1914 nauw met elkaar in contact.

De periode in Wenen van 1909 tot 1913 kan men vergelijken met Günter Wallraffs “Ganz Unten”: Hitler leefde in armoede, werkte als hulparbeider en postkaarten-schilder, sliep in herbergen en mannenhuizen. In deze tijd speelde Reinhold Hanisch een bijzondere rol. Ook andere figuren kwamen in beeld: drogist Rudolf Häusler, met wie Hitler in 1913 naar Duitsland vertrok, en kunstschilder Karl Leidenroth, die door Hitler als rivaal en vijand werd gezien. En dan waren er nog de vermeende Joodse vrienden van Hitler — een bron van discussie, vooral omdat veel getuigen pas spraken toen Hitler al aan de macht was.Hanisch is een van de opvallendste figuren uit deze “dakloze” periode. Hij was vijf jaar ouder dan Hitler, had een verleden als kleine crimineel en nam de hulpeloze, depressieve en ongecoördineerde Hitler vermoedelijk onder zijn hoede. Natuurlijk uit eigenbelang, maar wellicht ook met een zekere sympathie.

"Adi" ging in zijn sympathie zo ver dat hij zich in het mannenhuis bijna uitsluitend met Joden omringde – wel te verstaan “geloofsjoden”: met de koperpoetser en marskramer Josef Neumann, met de eenogige slotenmakersknecht Simon Robinson uit Galicië, die de altijd geldbehoeftige (Hitler) iets van zijn invaliditeitspensioen gaf, ook met de handelsreiziger Siegfried Löffner en met de ambtenaar Rudolf Redlich, een ontwikkeld man uit Moravië. De mannenhuis-Hitler verkocht zijn saaie ansichtkaarten, waarmee hij zijn schamele bestaan financierde, het liefst aan Joden: aan de glaszetter Samuel Morgenstern, de lijstenhandelaar Jakob Altenberg en de welgestelde advocaat Josef Feingold.

In oktober 1907 probeerde hij tevergeefs toegelaten te worden tot de kunstacademie in Wenen — een zware nederlaag. Hij vertelde zijn ernstig zieke moeder niets over deze mislukking.Ze had hem gesteund in zijn idee om naar Wenen te verhuizen, zelfs financieel, in de hoop dat hij daar carrière zou maken. Hij had inderdaad carrière gemaakt, veel later in Duitsland, maar dat had ze waarschijnlijk liever niet gedaan. Zijn moeder was in die tijd ernstig ziek; ze leed aan kanker en stierf op 21 december 1907. Dr. Bloch, de Joodse huisarts van de familie Hitler, verklaarde — een veel geciteerde uitspraak die in bijna elke biografie terugkomt — dat Adolf Hitler totaal gebroken was en dat hij nog nooit iemand had gezien die zó diep om de dood van zijn moeder rouwde. Een andere, even bekende uitspraak van Dr. Bloch luidde dat Hitlers moeder zich in haar graf zou omdraaien als ze wist wat er later van haar zoon geworden is.

Paula Hitler had een beperkt en goed afgeschermd liefdesleven. Ze werd aanvankelijk verloofd met een Joodse man, maar deze verloving werd door haar broer Adolf afgekeurd vanwege zijn antisemitische overtuigingen. Later raakte zij verloofd met Erwin Jekelius, een van de hoofdverantwoordelijken voor het nazistische eugenetica- en euthanasieprogramma in Oostenrijk, dat verantwoordelijk was voor de dood van duizenden mensen met een handicap.

In 1924 bezocht Angela haar broer in de gevangenis van Landsberg.Bij Toland lezen we: Begin december: Hitler krijgt bezoek van zijn halfzus Angela. „Zij schreef later: ‘Zijn geest en ziel waren weer op een hoog niveau. Lichamelijk gaat het hem goed. Zijn arm doet hem nog pijn, maar men denkt dat hij bijna genezen is. Hoe ontroerend is de trouw die hem in deze dagen wordt betoond! Kort voor mij bezocht een graaf hem en bracht een kerstpakket uit de Villa Wahnfried [van Winifred Wagner]. Wat hij heeft bereikt, staat rotsvast. Het doel en de overwinning zijn slechts een kwestie van tijd. God geve dat het spoedig gebeurt.’“  We moeten opmerken dat Hitler in 1924, na de mislukte putch, beroemd werd als leider van de NSDAP. Hij zat toen gevangen in Landsberg en werd door velen gezien als een martelaar, een soort held van het extreemrechtse nationale toneel. 1924/1925 verhuisde Angela met haar kinderen naar München en voerde zij Hitlers huishouden. Later leidde zij ook de huishouding op de Berghof bij Berchtesgaden.

In een interview na de oorlog in 1948 zou Alois jr. echter zelfs geklaagd hebben over zijn beroemde jongere broer Adolf: "Van jongs af aan was hij bazig en snel boos en luisterde hij nooit naar iemand." Alois jr. kon dit niet vergeten en benadrukte: "Mijn stiefmoeder stond altijd aan zijn kant. Hij had de gekste ideeën en kwam ermee weg. Als hij zijn zin niet kreeg, werd hij erg boos. ... Hij had geen vrienden, mocht niemand en kon erg harteloos zijn. Hij kon om de kleinste dingen in woede uitbarsten."Ook deze bewering is onbewezen. Na zijn dood vielen veel voormalige kameraden Hitler natuurlijk aan en speelden ze de onschuldige lam, zoals Hans Frank in zijn memoires. Tijdens zijn leven hadden ze er echter geen moeite mee om te profiteren van zijn nabijheid, en dat geldt ook voor Alois jr.

De belangrijkste persoon naast zijn vader was Adolf Hitlers moeder. In alle biografieën en verslagen lezen we herhaaldelijk over de intieme relatie, de bijzonder hechte relatie, tussen zijn moeder en Adolf Hitler. Het is moeilijk te bevatten, aangezien hij altijd bekend heeft gestaan als de schreeuwende, massaal ophitsende, opruiende leider, compleet buiten zinnen, bijna alsof hij in trance was, die zelfs zijn eigen voormalige vrienden en kameraden liet vermoorden tijdens de Nacht van de Lange Messen.

Was hij een harde, afstandelijke bureaucraat die zijn zoon met ijzeren discipline grootbracht? Of ligt er iets complexers achter dat ijzige portret? Was hij een gewelddadige tiran die zijn gezin terroriseerde – of juist een man die worstelde met de verwachtingen van zijn tijd en zijn eigen demonen?In deze tweede aflevering over Hitlers vader gaan we verder graven. We bekijken nieuw bronmateriaal, persoonlijke getuigenissen en psychologische analyses van Alois' gedrag binnen het gezin. Want om de latere daden van Adolf Hitler te begrijpen, moeten we ook durven kijken naar de opvoeding, de gezinsdynamiek, en de rol van een vaderfiguur die zowel dominant als – volgens sommigen – zorgzaam kon zijn.Was hij een monster in huis? Of een man die, ondanks zijn gebreken, dacht het juiste te doen?

Om Hitler te kunnen beoordelen, moeten we zijn jeugd en familie nader bekijken.Zelfs een oppervlakkige blik van bovenaf levert een verwarrend verhaal op over de familie Hitler, waarvan de ouders afkomstig waren uit het landelijke Waldviertel, vlak bij de Tsjechische grens.Ik ken het Waldviertel heel goed en ben er vaak geweest, omdat ik bijna 20 jaar in het naburige Weinviertel heb gewoond, op slechts 30 km afstand van het Waldviertel, meer naar het oosten. Het is een heuvelachtig gebied, zonder hoge bergen. Het landschap lijkt qua natuur en architectuur op dat van Tsjechië. Het gebied in het Waldviertel is nogal atypisch voor het klassieke Oostenrijk, dat iedereen zich voorstelt met vrolijke koeien op de alpenweiden.