Radio Swammerdam

Nationalistisch vermaak lijkt tandeloos; we grinniken om Frank Lammers als Michiel de Ruyter en Soldaat van Oranje de musical. Maar achter dit simpele vermaak kan een van 's werelds meest verwoestende ideologieën schuilgaan. Momo Schaap spreekt met Joep Leerssen, emeritus hoogleraar Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam, over de geschiedenis van het romantisch nationalisme, hoe het na de Eerste Wereldoorlog undercover ging en nu weer de kop opsteekt. Tweede presentator: Tabe Bakker Techniek: Daniël Teunissen

Met de tand des tijds duiden we aan dat de tijd knagend aan ons bestaan het vergankelijke aantast. Op zoek naar waar dit gezegde zijn oorsprong heeft gevonden, stuit Max Waterreus op verschillende theorieën. De etymologie is interessant, omdat je er ook aan kan zien uit welk taalgebied een woord afkomstig is. Zo is 'radio' een ingeslikte vorm van het Engelse 'radio-receiver', wat weer van 'radius' komt, Latijn voor 'straal'. De etymologie van het gezegde over tanden en tijd brengt ons naar de klassieke oudheid, van Ovidius, via Shakespeare en naar het heden. Tanden en tijd hebben nog veel meer met elkaar te maken. Materiaal dat onder andere wordt gevonden in tanden speelt een sleutelrol in archeologisch onderzoek. Het vertelt ons iets over afkomst, tijdvak, locatie en nog meer. Zoals de etymologie van 'tand des tijds' ons diagonaal door allerlei tijdvakken en plekken meeneemt, zo neemt ook het isotopenonderzoek naar tanden ons door de geschiedenis mee. Met vandaag in de uitzending: dr. Lisette Kootker, specialist in archeologisch en forensisch onderzoek en verbonden aan de VU. Wat vertelt de tand des tijds ons allemaal nu? Met een column van Brechtje Hartong van Ark. Een aflevering van Max Waterreus. Met dank aan Tabe Bakker voor de techniek.

In films en series zijn personages vaak onderdeel van een klein, hecht groepje vrienden dat te pas en te onpas bij elkaar aan de deur staat. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger. Vriendschappen veranderen of verwateren, mensen verdwijnen of komen onverwacht dichter bij je te staan. Dat fascineert niet alleen redacteur Maaike Kooijman, maar ook de wetenschap. Aristoteles hield zich al bezig met de theorie en praktijk van vriendschappen en vandaag de dag gebeurt dat nog steeds. We praten met hoogleraar sociologie Beate Völker en Anne van der Steen, maker van 'Anne zoekt vrienden', over vriendschap in de hedendaagse maatschappij.

In Amsterdam bezetten kinderen zowel letterlijke als figuurlijke ruimtes die vorm geven aan de levendige, chaotische structuur van de stad. Letterlijk zijn ze aanwezig in parken, speeltuinen of in de bakfiets van hun ouders. Figuurlijk symboliseren kinderen de toekomst van de stad. Net als ouderen, die op hun beurt het verleden representeren, breken zij met de tijd van efficiëntie: snel, sneller, snelst, in het hier en nu. Opgroeien in de stad kent daarom ook z’n gevaren: het zijn de volwassenen in hun auto’s en op hun elektrische fietsen die het straatbeeld domineren, daarmee ruimte innemen en dus gezien - of gehoord - worden. Hoe zit het met de plek van het kind in de openbare ruimte? En wat zegt dat over hoe we plaats maken voor de stem van de opgroeiende jeugd in Amsterdam? In deze uitzending van Radio Swammerdam gaat redacteur Emerence Kapteijn (op straat) in gesprek met Michela Grasso, Research Fellow bij het Urban Cycling Institute over opgroeien in een drukke stad, de wisselwerking tussen afhankelijkheid, mobiliteit en kind-zijn, en het geluid van je eerste herinneringen: de A10. Ook komen zes kinderen uit de Amsterdamse kinderraad aan het woord, een gemeentelijk adviesorgaan waarin de representatie van het perspectief van kinderen centraal staat, en leest Jens Rummens een column voor die spreekt tot de verbeelding van het (buiten)spelen. Muziek: Op Een Onbewoond Eiland - Kinderen voor Kinderen. BNNVARA Als Ik De Baas Zou Zijn (Van Het Journaal) - Kinderen voor Kinderen. 1984 BNNVARA Een Been Op De Stoep - Kinderen voor Kinderen. BNNVARA

In de westerse wereld zitten we in een kapitalistische structuur. Op zoek naar vermeerdering. In deze aflevering praat Rijk Landsmeer met Rogier van Reekum over de mitsen en maren van het kapitalisme en hoe we het gevaar daarvan kunnen verminderen met revolutionaire liefde. Rogier van Reekum is universitair docent bestuurskunde en sociologie aan de Erasmus Universiteit en schrijver van het boek: Theorie van de kraal. Kapitaal – Ras – Fascisme Tweede presentatie: Momo Schaap Techniek: Emerence Kapteijn

Een in bloed badende godenzoon en pikante portretten van heiligen – in de late middeleeuwen krijgt christelijke kunst soms een rauw randje, met beeldtenissen die enkel beschreven kunnen worden als body horror of erger. Momo Schaap spreekt met Wendelien van Welie, kunsthistoricus en docent aan de UvA, die in 2020 de publicatie 'Body Language: Het lichaam in de middeleeuwse kunst' en een bijbehorende tentoonstelling verzorgde, over de verassende benaderingen en verborgen symbolen achter afbeeldingen van Jezus, Maria en andere figuren. Met een column door Hannah Jansen. Techniek: Maaike Kooijman

'Ik moet de gebeurtenissen duidelijk maken die van een verlegen, zachtaardig, ijverig en liefhebbend kind dit verlokkende monster hebben gemaakt', schreef Arthur W. in de 19e eeuw naar de Franse arts Henri Legludic. W. werd herhaaldelijk opgepakt voor onder meer travestie. Artsen maakten in die tijd gretig gebruik van literaire bekentenissen als de zijne om hun theorieën over homoseksualiteit te ontwikkelen of staven – én andersom. Zo makkelijk als we nu de letters LHBTI+ van onze tong laten rollen, zo wispelturig was de wetenschap daar lange tijd over. Hoe kwam de kennis rondom homoseksualiteit tot stand, en hoe betrouwbaar was die eigenlijk? Geertje Mak, hoogleraar Politieke geschiedenis van gender in Nederland aan de UvA, en Mary Kemperink, emeritus hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de RUG, aan het woord. Presentatie door Maaike Kooijman en met een column van Maaike Brink.

Hoewel populisme vaak wordt gezien als een containerbegrip dat moeilijk te definiëren is, blijft het een centraal thema in de hedendaagse politiek. Hoe komt het dat emoties in het politieke debat zo vaak de overhand krijgen boven argumenten? In deze aflevering van Radio Swammerdam spreekt redacteur Max Waterreus met politicoloog Gijs Schumacher, die onderzoek doet naar de rol van emoties in de politiek, onder andere via het ‘Hot Politics Lab’. Samen met Emerence Kapteijn gaan ze opzoek naar een nieuwe definitie van populisme.

In Nederland is sinds 1 januari 2024 het gebruik van mobiele telefoons niet meer toegestaan op middelbare scholen. Scholen zijn zelf met leraren, leerlingen en hun ouders afspraken gaan maken hoe dit er op hún school precies uit gaat zien. We zijn nu een jaar later en redacteur Daniel Teunissen is benieuwd: Wat zeggen wetenschappers over het nieuwe beleid? En hoe denken de leerlingen zelf hierover?

Hoewel kerst veelal geassocieerd wordt met de warmte en gezelligheid van het samenkomen met familie en vrienden, ervaart niet iedereen kerstmis als the most wonderful time of the year. Kerst kan namelijk ook als eenzaam worden ervaren, of als erg stressvol – bijvoorbeeld door de verhitte gesprekken tijdens het kerstdiner. Op welke wijze (kerst)muziek ons stressgevoel tijdens de niet zo hap-happiest season of all kan reduceren, en hoe vaktherapie zich binnen het domein van de psychologie en de psychiatrie onderscheidt van andere vormen van therapeutische interventies, bespreekt redacteur Emerence Kapteijn in deze kerstspecial van Radio Swammerdam met dr. Martina de Witte (University of Melbourne). Zij onderzoekt zowel de effectiviteit van muziekinterventies als waarom, hoe en wanneer muziektherapeutische interventies effectief zijn. Met een column van Job Korte. De muziek in deze aflevering: I’ll Be Home for Christmas – Oscar Peterson [1995, geschreven door: Buck Ram, Kim Gannon, Walter Kent; geproduceerd door: Robert Woods, Elaine Martone; bron: Telarc] Have Yourself a Merry Little Christmas – Oscar Peterson [1995, geschreven door: Hugh Martin, Ralph Blane; geproduceerd door: Robert Woods, Elaine Martone; bron: Telarc] Last Christmas – Wham! [1984, geschreven & geproduceerd door: George Michael; bron: Epic] Ave Maria, D.839 – Andreas Delfs, Renee Fleming, Royal Philharmonic Orchestra [2005, geschreven door: Adam Storck, Franz Schubert, Walter Scott; geproduceerd dood: Chris Hazell; bron: Decca Music Group Ltd.] KERST MET DE FAM – MEROL [2018, bron: AMMEHOELA RECORDS]