De Verwondering Podcast

Bestaat reïncarnatie? Schrijver Bas Steman is er nog niet helemaal over uit. Zeker is wel dat zijn ervaringen sterk in die richting wijzen. Tijdens een regressietherapie – een vorm van therapie waarmee je vroegere ervaringen zou kunnen herbeleven – ervoer hij dat hij een parachutist was, tijdens de Slag om Arnhem. Op de vraag van de therapeut ‘Wie was je?’ antwoordde Bas: ‘Morgan’. Er bleek slechts één Morgan bij Arnhem te zijn gesprongen en gestorven: Morgan Probert.   Het was voor Bas – die weinig moet hebben van ‘zweverij’ - een verpletterende ervaring. ‘Ik was helemaal vervreemd van mezelf. Alsof ik net een aardbeving had meegemaakt, onder het stof, mijn haar in de war… Ik kon alleen maar huilen.’ Allerlei toevalligheden uit Bas’ leven kwamen plots in een nieuw licht te staan. Als twintiger, lang voordat hij Morgan op het spoor was, kreeg Bas een enorme angstaanval vlak voor hij met een groep vrienden ging skydiven. Normaal gesproken hield hij enorm van de adrenalinekick, maar hij wilde het vliegtuig niet in. ‘Ik hoorde in mezelf: als je dit doet, ga je dood’.   Bas zocht contact met de familie van Morgan in Wales. Toen hij Glenys ontmoette, de nog levende zus van Morgan, hadden beiden sterk het gevoel dat ze elkaar eerder hadden ontmoet. ‘Dat is enorm helend geweest, voor ons allebei’.   Bas schreef een roman over Morgan, Morgan, een liefde, gebaseerd op zijn eigen ervaringen. Met Annemiek Schrijver spreekt hij over hoe hij sinds Morgan is veranderd. ‘Het zou best kunnen dat we allemaal golven zijn, in een grote zee. Misschien heeft iets van de golf van Morgan de Basgolf aangeraakt.’ Zijn angst voor de dood is verdwenen. ‘Uiteindelijk gaan we allemaal weer terug in de zee.’

Tijdens haar burn-out ontdekte Mirjam van der Vegt de stilte als groots avontuur. Ze vertelt erover aan presentator Annemiek Schrijver in De verwondering: ‘De stilte is de hele tijd aanwezig, de vraag is: hoe ben jij aanwezig?’   Toen Mirjam van der Vegt na een drukke werkdag wilde aanbellen bij een buurvrouw kreeg ze haar arm niet meer omhoog. Het was het begin van een zware periode waarin ze uitval kreeg in armen en benen. Ze bezocht meerdere dokters en werd chronisch ziek verklaard. Totdat ze bij een gepensioneerde neuroloog kwam die echt de tijd voor haar nam. ‘Hij stak bij elk gesprek een kaarsje voor me aan en bracht me langzaam terug bij mezelf.’ Ze besefte dat ze de weg naar binnen moest afleggen en ruimte moest maken voor rust en stilte in haar leven.   Om bij die stilte te komen, moest ze eerst haar ongemak onder ogen zien. ‘Als je de stilte wilt ontdekken, moet je eerst heel ongemakkelijk durven worden. De monniken zeggen: “Als je niet stil kan worden, wordt dan langer stil”.’ Haar bevindingen schreef ze op in het boek ‘De kracht van rust’, dat werd verkozen tot het beste spirituele boek van 2021.   Elk jaar staat bij Mirjam een ander woord centraal. Dit jaar is dat woord ‘eenvoud’. Het betekent dat ze volop aan het snoeien is in haar leven: ‘Ik heb laatst mijn olijfboom gesnoeid. Iedereen bewonderde zijn grootte, maar het hart zat er niet meer in. Nu is alleen de kern nog over, en verschijnen er weer frisse groene takjes.’

Volgens theatermaker Alexandra Broeder lijken theater en kerk op elkaar. Want juist daar zijn antwoorden te vinden op hedendaagse vragen. ‘Het zijn allebei plekken waar je een ruimte instapt van niet-weten. Je mag er onderwerpen onderzoeken zonder een antwoord te hebben.’ Bij de voorstellingen van Alexandra Broeder ben je als publiek nooit zomaar toeschouwer. Je wordt in haar werk meegenomen en krijgt een spiegel voorgehouden. Altijd probeert ze taboeonderwerpen bloot te leggen, zodat ze bespreekbaar en dragelijker worden. Zo reflecteerde ze onlangs samen met haar publiek op de angst voor de dood.  Alexandra maakt zich zorgen over de toenemende psychische klachten van jongeren. Haar werk heeft altijd al een sterk ritueel karakter gehad, maar sinds haar vriendschap met pastor Arjan Broers, ziet ze steeds meer parallellen tussen theater en kerk. Rituelen kunnen helpen, gelooft ze. ‘Wat jongeren nu horen is dat ze zelf alles uit het leven moeten halen. Ze groeien op zonder spirituele dimensie. Maar er is ook iets groters waar je aan mee kunt doen.’

Een levenswerk: zo noemt Judith Koelemeijer haar biografie van Etty Hillesum. Met gretige nieuwsgierigheid dook ze in het leven van de Joodse dagboekschrijfster, die tachtig jaar geleden werd vermoord in Auschwitz. Toen tijdens het schrijfproces Judiths moeder de diagnose ALS kreeg, gingen de woorden van Etty anders tot haar spreken. ‘Omstandigheden kun je niets aan doen, maar hoe je daarmee omgaat is jouw vrijheid, dat is een keuze.’  Sinds de eerste publicatie van haar dagboeken en brieven hebben de geschriften van Etty Hillesum wereldwijd miljoenen lezers geïnspireerd. In haar dagboeken schrijft de jonge Joodse vrouw over haar innerlijke wereld en haar spirituele inzichten. Juist deze persoonlijke bloei tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog is wat veel lezers troost biedt. Maar wie was Etty Hillesum nou eigenlijk? Judith Koelemeijer werkte jarenlang aan haar biografie, waarvoor ze diepgravend onderzoek deed. ‘Toen ik eenmaal aan het schatgraven was en de eerste goudklompjes gevonden had, kon ik niet meer stoppen.’ Tijdens het schrijfproces kreeg Judiths moeder de diagnose ALS. Judith heeft haar samen met haar vader tot haar overlijden verzorgd: ‘Ik liet het boek uit mijn handen vallen en zei: ik ga mijn moeder verzorgen.’ Kort na de publicatie van het boek overleed ook haar vader. Hij keek de dood moedig in de ogen, wat Judith mateloos inspireerde: ‘mijn vader heeft me niet alleen geleerd te leven, maar ook hoe te sterven.’  Door deze gebeurtenissen gingen de woorden van Etty Hillesum op een andere manier tot Judith spreken. Etty’s teksten lieten haar inzien dat wij over onvermoede krachten bezitten, en dat we veel meer aankunnen dan we denken. ‘Tijdens de oorlog stijgt Etty Hillesum boven zichzelf uit. Ze ontdekt dat er meer is dan die angstige stem in haar. Het is mogelijk om die stem los te laten en de liefde in jezelf op te graven.’

Dick Woudenberg groeide op in een NSB-gezin. Hij was 11 jaar toen de oorlog uitbrak. Dick kwam terecht op een geïsoleerde eliteschool van Adolf Hitler in Duitsland, alwaar hij werd gehersenspoeld. Na de oorlog moest hij gedeprogrammeerd worden. Woudenberg ontwikkelde zich tot een groot leraar en psychotherapeut en werd de beste vriend van Annemiek Schrijver. Zijn hele leven worstelde hij met zijn verleden. Twee jaar geleden stierf Dick op 89-jarige leeftijd. In Podcast de Verwondering gaat Annemiek op zoek naar de bijzondere manier waarop haar vriend zijn nazi-jeugd onder ogen durfde komen. De stem van Dick wordt vertolkt door Lex Bohlmeijer.

Oud-huisarts en ex-politicus Rob Oudkerk groeide op in een joodse familie die zwaar was getraumatiseerd door de oorlog. Hij verloor zijn vader aan zelfdoding, de achttienjarige Rob vond hem in bad. Zijn moeder was een verzetsheldin, maar zou haar leven lang nachtmerries over de oorlog hebben. ‘Mijn ouders waren twee angstige mensen. De koffers stonden altijd klaar, want je wist nooit wanneer ze je weer zouden komen halen.’    Rob gaat geneeskunde studeren en wordt huisarts, geïnspireerd door een empathische dokter die zeer begaan was met zijn familie. ‘Zo’n huisarts wil ik ook worden, dacht ik. Dat is nooit meer overgegaan.’ Na een tijd wordt hij gevraagd om de politiek in te gaan, namens de PvdA. Hij wordt Tweede Kamerlid, en wethouder in Amsterdam. De macht is verslavend, het smaakt naar meer. Oudkerk moet in 2004 aftreden als wethouder van Amsterdam, wanneer bekend wordt dat hij prostituees bezoekt aan de Theemsweg.    Oudkerk is inmiddels milder geworden. De angst – die ook bij hem diep verankerd is – heeft hij beter onder controle. Naarmate hij ouder wordt, verdwijnt ook de geldingsdrang uit zijn jongere jaren naar de achtergrond. “Ik wou dat ik veel eerder had gezien dat de waarden die er echt toe doen - kwetsbaarheid, verbondenheid en intimiteit - voor het oprapen liggen.” Oudkerk maakt ook weer contact met zijn joodse wortels. Inmiddels gaat hij weer naar sjoel, na 35 jaar afwezigheid.   Met Annemiek Schrijver spreekt Oudkerk over wie hij was, en hoe hij is veranderd. ‘Als ik ergens binnenkom zeggen mensen vaak: “Oh, jou ken ik wel’. Dan denk ik: Nee, je weet niks van mij, je hebt alleen iets over mij gelezen.’

Theatermaker en mimespeler Hakim Traïdia is de allereerste gast van Annemiek Schrijver in het nieuwe seizoen van tv-programma De verwondering. Hij verwondert zich al zijn leven lang, door trouw te blijven aan het kind in zichzelf. Samen met meneer Aart, Tommie en Pino woonde Hakim vierendertig jaar lang in de bekendste straat van Nederland: Sesamstraat. Hele generaties zijn met Hakim op tv opgegroeid. ‘Ik kom nog steeds mensen tegen die me bedanken. Maar ik heb niks gedaan, ik was gewoon mezelf.’ Hakim heeft een bijzonder levensverhaal. Zijn jeugd lijkt wel een sprookje van Grimm. Als kind werd hij verwaarloosd door zijn moeder. Verblind door verliefdheid schonk ze al haar aandacht aan Hakims stiefvader. ‘Ik weet nog dat ik honger had en op straat ging zoeken naar eten.’ De enige plek waar hij kon vluchten voor zijn verdriet was in de bioscoop, waar hij kon verdwijnen in verhalen. Nog altijd gelooft hij in de kracht van sprookjes en fantasie: ‘Het is een vorm van therapie. Zonder het theater ben ik ongelukkig.’ Vlak voordat Hakim vanuit Algerije naar Frankrijk vertrok om te gaan studeren, zat hij met zijn vader op een bankje dat uitkeek op een haven. Zijn vader toen tegen hem: ‘Een boot is het veiligste in de haven, maar daar is hij niet voor gebouwd.’ Nog altijd geeft deze uitspraak Hakim kracht om door te gaan wanneer het moeilijk wordt. Hakim is altijd trouw gebleven aan het kind in zichzelf. Hij adviseert Annemiek om hetzelfde te doen, en met speelsheid door het leven te gaan. ‘Vaak zoeken we het geluk in de grote dingen, maar geluk is juist te vinden in het kleine.’

de Theoloog des Vaderlands

Laatste deel van 7 mijmeringen in de veertigdagentijd voor Pasen

Er gaat een wereld voor je open als je van de werkelijkheid leert houden....