Waanzinnig Land met Johan Fretz

Wie de waarheid niet kent is gewoon een dwaas. Maar wie haar kent en haar een leugen noemt, is een crimineel." - Bertolt Brecht Wat begon als zwarte komedie bij de aanstelling van verkenner Gom van Strien, eindigt met een hoofdlijnenakkoord van Wilders I. Nou ja: Schoof I in naam. Maar we weten wel beter. Wat niet normaal kon zijn, is het inmiddels alweer een poosje. In de grande finale van deze serie draait het om de grote invloed van Kim Putters op Pieter Omtzigt, en op de band die Rutte na MH17 opbouwde met toenmalig NCTV chef Dick Schoof. Een band die doorslaggevend zou blijken bij de selectie van Ruttes opvolger. En na dit slot? Heel even een paar weken zomer. En daarna.... wil ik graag... vooruitkijken

Omtzigt heeft het geprobeerd. Een wonderlijke ontsnapping aan Wilders I / Schoof I. Op 6 februari 2024 vertrekt hij van de verkennings-tafel om in het diepste geheim de pers op de hoogte te brengen van zijn vertrek van de onderhandelingen. Hij maakt alleen meteen al een enorme blunder: hij neemt een lift aan met de dienstauto van verkenner Ronald Plasterk. En dat is niet het enige dat mis gaat in dit zinderende eerste deel van de hoorspelserie / narratieve reconstructie van De Formatie van Schoof, of hoe Wilders toch nog premier van Nederland werd.

De Faust in de Polder nadert een zinderend slot. Wat niet normaal was, is sluipenderwijs wel normaal gemaakt. Alle hoofdrolspelers op het Binnenhof lijken te lijden aan dezelfde ziekte: ze onderschatten Geert Wilders en de PVV. Allemaal denken ze de man die zich voordoet als Geert Milders te kunnen temmen en inkapselen. Pieter Omtzigt misschien wel het meest van iedereen. Hij heeft een nauwkeurig uitgedacht plan om zonder gezichtsverlies de onderhandelingstafel te kunnen verlaten en de PVV buitenspel te houden. Maar in deze formatie gelden heel andere wetten.

De finale nadert. In meerdere opzichten. Alles heeft Frans Timmermans eraan gedaan om te voorkomen dat Martin Bosma wordt verkozen tot Kamervoorzitter. En nu, op 14 december 2023, spant het er om. Trekt de Kamer een dijk op om te voorkomen dat de macher van de PVV de Voorzittershamer krijgt toebedeeld, of beweegt Nederland opnieuw een stuk dichter naar een land waarin normaal wordt gemaakt wat niet normaal was? Voor PvdA-politicus Habtamu de Hoop is het extra spannend: hij weet dat hij straks de uitslag moet voorlezen in de Kamer. Terwijl de spanning in de achterkamertjes van de macht stijgt, neemt Fretz je ook mee in de moderne historie van de voorzittershamer en langs de verschillende iconen en mindere Goden die de eer hebben gehad de orde in het parlement te bewaken.  Citaat: ‘Eerst het vreten, dan de moraal.’ - Bertolt Brecht

Terwijl het zomerreces lonkt, rommelt het binnen de VVD. Dilan Yesilgöz weet zich gesteund door veel mastodonten, want bij rechts sluiten ze de rijen wél wanneer het moet. Daar kan links, en in het bijzonder Johan Fretz, best jaloers op zijn. Toch ligt de VVD op koers richting een verdere neergang. Hoe weinig uniek dat is hoor je in deze aflevering van deze zomerserie. Want zo was het ook toen Dilan naar die ledenavond moest tijdens de formatie. En zo was het al helemaal toen Rutte voor zijn grote rise to power op de rand van de afgrond stond.

Terwijl VVD-fractievoorzitter Dilan Yesilgöz in 2025 keldert in de peilingen, en zelfs zelfs onder het CDA uitkomt blikt Johan terug op een ander moment dat zij met weerstand werd geconfronteerd: Tijdens de formatie van 2023. Waar Edith Schippers probeert Eric van den Burg aan haar kant te krijgen, Geert Wilders Pieter Omtzigt publiekelijk intimideert en Yesilgöz zich ondertussen opmaakt voor een zeer uitdagende ledenavond in een Van der Valk hotel. Overleeft ze, zowel in 2023 als in 2025, het gemuit binnen de VVD?

Veel eerder dan we hadden verwacht staat Den Haag plotseling in het teken van de verkiezingscampagne. Wie had gedacht dat zanger Douwe Bob daar een centrale rol in zou spelen. Tijd voor een kleine break-out van onze verkenning van de wortels van het kabinet-Dick Schoof. In deze aflevering hoor je hoe Dilan Yesilgoz op wel heel bijzondere manier invulling gaf aan de ambitie om de instroom omlaag te krijgen.

We gaan terug naar afgelopen zaterdag 21 juni, in de catacomben van het GLPVDA congres. Frans Timmermans maakt zich op voor de belangrijkste speech uit zijn leven. Dan staat opeens Habtamu de Hoop naast hem. Met hem blikt Frans terug op de formatie van 2023, waar hij nog heel lang dacht dat hij zijn strijdbaarheid en vuur voor goed was kwijtgeraakt.

Volgen we het allemaal nog? Na veel heen-en-weren tussen tijdlijnen pakken we nu weer in lineaire volgorde door: Ronald Plasterk gaat aan de slag als verkenner en inmiddels is duidelijk dat de paringsdans naar een duidelijk punt toebeweegt. De vraag is of het Wilders lukt het premierschap binnen te slepen en ook of hij van de weifelende Dilan en Pieter het wisselgeld krijgt dat hij via een opmerkelijke omweg eist...

De Formatie van Schoof I betekende het begin van het tijdperk Wilders. Was dat onnodig of onontkoombaar? We gaan terug in de tijd en horen hoe Martin Bosma als ondervoorzitter van de Kamer carpoolde met toenmalig Kamervoorzitter Khadija Arib. Hadden zij het toen al over zijn voorzittersambities? En hoe werd hij jaren later, in 2023, uiteindelijk in de voorzitterszetel geholpen door Dilan Yesilgöz?