Waterland - met Ties Rijcken en Matthijs Kok

Sla  een rapport over de toekomst van waterveiligheid open en je ziet ze  weer: prachtige illustraties van grootse projecten die ons land zullen  beschermen tegen de stijgende zeespiegel en extremer weer. Een zeesluis,  de Rijnmondring, Delta21: ze zijn allemaal creatief ingetekend. Door de  jaren heen zijn tientallen van zulke plannen bedacht. Over een paar  jaar zullen er weer meer zijn. De vraag is: wat gebeurt er eigenlijk met  die plannen? Moeten we niet eens keuzes maken en aan de slag? Welke  megaplannen zijn het meest veelbelovend? En welke kunnen in de  prullenbak? Ties Rijcken en Matthijs Kok vellen hun oordeel.

De  waterwereld is in rep en roer. Bij de extreme rivierafvoeren in de  jaren negentig werd veel zand en grind over de rivierbodem aangevoerd.  Dat zorgde voor ophoping van sediment bij het Pannerdensch Kanaal, wat  de afvoer deed leiden richting de Waal. Meetgegevens en  computersimulaties, uit een onderzoek van een aantal universiteiten,  waaronder TU Delft, wijzen nu op de mogelijkheid van een kantelpunt – en  als dat inderdaad is bereikt, is het lastig terugkantelen. Wat is er  precies aan de hand? Ties Rijcken en Matthijs Kok geven tekst en uitleg.

Nederland zal moeten omgaan met verdere stijging van de zeespiegel. De overheid heeft daarom het Kennisprogramma Zeespiegelstijging opgezet. Het doel: kennis vergaren over hoe Nederland zich kan voorbereiden op drie meter zeespiegelstijging, of meer. Enkele 'denkrichtingen' zijn al verkend: beschermen, zeewaarts, meebewegen. Waarom lukt het niet altijd om concreet te worden?

Om  het water op veilige afstand te houden, is er een dijk en even verderop  is er natuur. De scheiding tussen die twee is vaak een harde grens.  Dijkversterking is een staaltje techniek, zoals een damwand, en de  natuur staat er los van. Dat kan anders. Dijken en natuur kunnen  samenkomen. Dat is het idee achter een innovatieproject van het HWBP,  het Hoogwaterbeschermingsprogramma van waterschappen en Rijkswaterstaat  dat de komende dertig jaar werkt aan versterking van de dijken in  Nederland. Is het nuttig om dijken en natuur te combineren? Is het  haalbaar? Is het betaalbaar?

Maakbaarheid  – dat idee dat we de natuur kunnen scheppen, herscheppen, zoals wij dat  willen – is in de menselijke geschiedenis een vrij nieuw idee.  Eeuwenlang waren we onderworpen aan de grillen van de natuur, en dan  ineens, of eigenlijk, beetje bij beetje: de industriële revolutie. We  vinden technieken uit, we zetten de natuurlijke omgeving naar onze hand.  In Nederland is die maakbaarheid vooral zichtbaar in hoe we ons drassig  stukje polder, deels onder zeeniveau, bewoonbaar hebben gemaakt voor nu  ruim 17 miljoen inwoners dankzij een complex systeem met alles van  dijken en slootjes tot vertakte rivieren en kanalen. En nu, in 2025,  waar is dat idee van maakbaarheid in de waterwereld eigenlijk gebleven?  Ties Rijcken en Matthijs Kok gaan hierover in gesprek.

'Een  fundamentele omslag in onze omgang met water': dat bepleit de  Sociaal-Economische Raad in een recent rapport. Want de zorg voor de  kwaliteit, veiligheid en beschikbaarheid van ons water komt zozeer in  het geding, dat 'een breder en samenhangend perspectief' nodig is. Vaker  zijn dit soort termen te zien in analyses van bureaus van buiten (en  binnen) de sector. Wat wordt er eigenlijk precies mee bedoeld? Hoe  nuttig zijn dergelijke rapporten? Ties Rijcken en Matthijs Kok gaan  hierover in gesprek.

Piekbuienzullen onze watersystemen verder onder druk zetten. Afwatering wordt een uitdaging. Veel aandacht gaat nu uit naar nieuwbouwwijken, waar de projectontwikkelaars zelf voor de afwatering moeten zorgen. Althans, als het aan de waterschappen ligt. Als het aan Ties Rijcken ligt, wordt het probleem groter aangepakt. Ties pleit voor systeemmaatregelen, zoals nieuwe meren langs de oude én nieuwe woonwijken waarop de bestaande én nieuwe wijken piekbuien kunnen afwateren. De afgegraven grond wordt vervolgens gebruikt voor de aanleg van een berg. Is deze waterbergingsberg een aansprekende en efficiënte manier om de afwatering in bebouwd Nederland klaar te maken voor piekbuien?

Onlangs  hield Matthijs Kok zijn afscheidsrede bij de TU Delft als hoogleraar  waterveiligheid. Het werd een verhaal over de veranderingen in het  vakgebied die hij tijdens zijn carrière meemaakte en over de  ontwikkelingen die eraan staan te komen. Ties Rijcken en Marco Visscher  ondervragen Matthijs voor een gesprek over modellen, berekeningen,  rationaliteit en waardering voor het vak.

Wanneer het gaat over de zeespiegelstijging komt vroeg of laat de vraag: moeten we verhuizen van laag- naar hooggelegen gebieden? Die vraag maakt veel los. Gaan we de Waddeneilanden echt opgeven? En Zeeland dan, of de havengebieden? Wat doet zoiets met de waarde van de woningen in die gebieden? Wacht je met verhuizen tot het een trend wordt, of kun je beter zo snel mogelijk gaan? En: houden we in de toekomst het vertrouwen dat de overheid de fundamenten van onze samenleving blijft beschermen? Hoe zou zo'n massale verhuizing eigenlijk verlopen? Ties Rijcken en Matthijs Kok gaan daarover in gesprek.

Met  meer heftige regenbuien en lange periodes van droogte zullen de Rijn en  de Maas vaker last hebben van extreem hoogwater en extreem laagwater.  Om het rivierengebied toekomstbestendig te maken, wil het ministerie van  Infrastructuur en Waterstaat het omvattende programma "Integraal Rivier  Management" herdopen tot "Ruimte voor de Rivier 2.0". Dat betekent  vooral een nog verdere verruiming van de rivieren. Is dat verstandig?  Gaat het niet ten koste van andere plannen met onze toch al schaarse  ruimte in Nederland? Zijn er andere oplossingen om de uitdagingen aan te  pakken? Daarover gaan Ties Rijcken en Matthijs Kok met elkaar in  gesprek.