Argos Actueel

‘Journalisten beschikken van nature over een informatiepositie waar anderen niet makkelijk op natuurlijke wijze aan kunnen tippen. Ze hebben voor inlichtingenwerk een heerlijk cover.’ Dit zei een voormalige AIVD-medewerker in de Argos-uitzending ‘De journalist als spion’ in november 2011. Voor een inlichtingendienst is het geen enkel probleem als een journalist informatie doorspeelt. Voor een journalist geldt dit als een doodzonde. Maar gebeurt het ook niet? In 2011 onthulde Argos dat Wim Bartelds, die als journalist voor het ANP en het Algemeen Dagblad had gewerkt, een geheim agent van de militaire inlichtingendienst MIVD was. Enkele maanden later lekte uit dat zeven Nederlandse sportverslaggevers, die naar de Olympische Spelen in China waren afgereisd, waren benaderd door de AIVD om informatie door te spelen, tegen betaling. Slechts een van die zeven zou dit hebben geweigerd. Joep Dohmen van NRC sprak de afgelopen maanden met tientallen redacteuren en correspondenten die over onderwerpen publiceren of in landen werken waar de diensten speciale belangstelling voor hebben. In Argos vertelt hij over zijn onderzoek, dat vandaag (zaterdag) in NRC staat. Olaf Koens, correspondent voor RTL Nieuws in het Midden-Oosten, vertelt hoe hij als beginnend freelance journalist werd benaderd door de AIVD. Koens woonde toen in Moskou. Hij was overdonderd en wist eerst niet goed hoe hij moest reageren. Hij zei Nee, omdat hij het principieel onjuist vond. Terugblikkend is hij verontwaardigd over de wijze waarop hij door de AIVD werd benaderd. ‘Het is totaal onacceptabel dat de inlichtingendienst probeert te rekruteren onder journalisten, zeker als dat gebeurt bij jonge, onervaren journalisten. Journalisten moeten de macht controleren en niet de macht influisteren. Ze moeten onafhankelijk hun werk kunnen doen.’

Twee Nederlandse soldaten kwamen in 2016 om bij een mortierongeluk in Mali. Dat leidde tot forse kritiek op Defensie. Die was ‘ernstig tekortgeschoten’ in haar plicht om de veiligheid voor militairen te waarborgen, concludeerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Minister Hennis wilde weten of medewerkers van Defensie nalatig waren geweest of verwijtbaar hadden gehandeld. Maar de commissie-Van der Veer die dat moest onderzoeken, voerde die opdracht niet uit. Waarom niet? Argos kreeg de beschikking over interne mails van hoge Defensiefunctionarissen en notulen van de onderzoekscommissie, en maakte op basis daarvan een reconstructie van de gebeurtenissen. Topambtenaren van het ministerie van Defensie blijken in de aanloop naar het onderzoek een dubieuze rol hebben gespeeld. Een rol die binnenskamers forse kritiek heeft gekregen. Ruim zes jaar na het dodelijke incident is nu nog steeds onduidelijk of het mortierongeval wellicht (deels) de verantwoordelijkheid is van Defensie-medewerkers. Tot groot verdriet van de nabestaanden. In de reportage komen aan het woord hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans, advocaat Michael Ruperti en nabestaanden Kees Roggeveld en Greetje Groenbroek. In de uitzending reageert SP-Tweede Kamerlid Jasper van Dijk.

In Nederland wonen steeds meer mensen aan wie niets te zien is, maar trauma’s hebben omdat zij gemarteld zijn in hun land van herkomst. In ons land krijgen zij vaak niet de juiste hulp om met deze herinneringen te leven. Met alle gevolgen en gevaren van dien: voor henzelf, maar ook voor onze samenleving. In Argos gaat het over ex-gevangenen van het schrikbewind van de Syrische president Bashar al-Assad. Duizenden van hen wonen in Nederland. Hoe kunnen zij zich weer mens voelen? Wat is het stille verdriet van deze nieuwe buren, die wij tegenkomen op straat, op het werk of in de winkel? Deze uitzending bevat schokkende fragmenten. Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

De inlichtingendiensten gaan niet ongericht hele wijken afluisteren, er wordt alleen heel gericht getapt. En er komt een extra strenge toezichthouder, de TIB. Die moet alle operaties van de geheime diensten vooraf goedkeuren. Dit waren toezeggingen die de regering in 2018 deed, toen de meerderheid van de kiezers in een raadgevend referendum 'Nee' zei tegen de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV), de zogenoemde sleepwet. De regering zei toen: we doen het toch, maar er komen extra waarborgen om de privacy van de burgers niet onnodig te schenden. Nu wil de regering een aantal belangrijke wijzigingen aanbrengen in die wet. In tegenstelling tot 2018, toen er een groot maatschappelijk debat gevoerd werd over de sleepwet, lijkt het nu vrij stil. Maar achter de schermen wordt er wel degelijk heftig gediscussieerd. Wat is er mis met de wet? Waarom lijkt die in de praktijk niet te werken? Is het strenge toezicht een sta in de weg voor de inlichtingendiensten om hun werk goed te kunnen doen? En wat is de regering nu van plan? Worden de eerdere toezeggingen om de burgerrechten te beschermen nu in de prullenbak gegooid? Wij spraken de afgelopen maanden met tal van betrokkenen - privacywaakhonden; juristen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en van de toezichthouders; medewerkers van zowel de AIVD als de MIVD; en technisch experts die de afgelopen vier jaar betrokken zijn geweest bij het toezicht op de inlichtingendiensten.  Argos in de wondere wereld van de WIV.

De glastuinbouw verkeert in zwaar weer: als grootverbruikers van aardgas worden ze hard getroffen door de vertienvoudigde gasprijs. Bijna de helft van de Nederlandse ondernemers in de kassen vreest zware financiële problemen deze winter. Maar er zijn tuinders die een sluipweg in deze crisis hebben gevonden. Zij zetten juíst in op het stoken van aardgas, om daarmee stroom op te wekken en dat duur te verkopen. Zelfs voorbeeldige, duurzame tuinders spoeden zich weer terug naar dit model, om toch hun bedrijf overeind te houden. Dit kleine deel van de tuinders was er de afgelopen jaren in geslaagd om van het gas af te gaan en duurzame energie te gebruiken voor het verwarmen van hun kas. Toch zijn ook hun rekeningen gestegen, doordat de prijs voor hun warmte gekoppeld is aan de gasprijs. Gas verstoken en stroom verkopen is voor hen de enige uitweg. Hoewel Nederland zo snel mogelijk van het gas af wil, blijft stroom uit fossiele bronnen nog zeker een flinke poos onmisbaar. Volgens TenneT, de landelijk netbeheerder, is het handig om veel kleine, flexibele stroomproducenten in Nederland te hebben. Op de uren waar er net even te weinig zonne- of windenergie wordt opgewekt, kunnen de tuinders dan elektriciteit produceren en goed daaraan verdienen. Maar moeten wij als Nederland dit wel willen - of is het beter om ons energieverbruik juist aan te passen aan de uren dat er groene stroom in overvloed is?

Op woensdag 14 september was de eerste tv-uitzending, van een reeks van vier, van Argos te zien op NPO2. Argos maakte een reconstructie van de oprichting van het zogeheten Multi Disciplinair Interventieteam (MIT). Na de moord op advocaat Derk Wiersum richtte toenmalig minister Grapperhaus dit samenwerkingsverband van allerlei opsporingsdiensten op. Het team zou de georganiseerde misdaad nu echt keihardgaan aanpakken, maar dat liep al vanaf het begin meteen spaak. Er valt nog meer over deze anti-misdaadbrigade te brengen. Argos-journalist Nikki van der Westen is te gast in de uitzending en vertelt wat er nog aan te vullen valt.

De kinderbeschermingswet is niet goed uitvoerbaar en de rechtsbescherming van de kwetsbaarste kinderen en ouders is onvoldoende. Noodgrepen en urgente actie zijn noodzakelijk. Dat zijn de conclusies van een dik rapport dat deze week verscheen. Wat betekent dat voor gezinnen, ouders en kinderen? Alleenstaande moeder Chantal kan daarover meepraten. Ze heeft drie kinderen, die drie jaar geleden uithuisgeplaatst zijn. Sindsdien doet ze er alles aan om de kinderen weer thuis te krijgen. Maar dat is moeilijk. Waar loopt zij tegenaan? En hoe heeft haar oudste dochter Zoë, die nu in een grote instelling woont, maar haar moeder erg mist, de uithuisplaatsing met alle gevolgen vandien ervaren? Argos kijkt deze week met een aantal hoofdpersonen naar de stevige conclusies van het rapport over de kinderbeschermingswet, dat is uitgevoerd door onderzoekers van de Universiteit Leiden, in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Wat zijn de problemen en hoe zijn die op te lossen? Met hoofd onderzoeker Mariëlle Bruning, bestuurder van een jeugdbeschermingsorganisatie Pim Croiset van Uchelen, Jeugdrechter Susanne Tempel en Minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind.

Woon je in Zeeland of West-Brabant en ben je slachtoffer van verkrachting? Grote kans dat je langer moet wachten dan ergens anders in Nederland, mocht je besluiten aangifte te doen. Door het hele land zijn er afgelopen jaren ondanks miljoeneninvesteringen niet meer zedenrechercheurs bijgekomen, blijkt uit onderzoek van Argos.  Wie aangifte doet van een aanranding of verkrachting, kan zomaar twee of drie jaar moeten wachten voordat de zaak op zitting komt. Vanwege capaciteitstekorten kampt de zedenpolitie met achterstanden van honderden plankzaken. In 2019 kwam daarom structureel 15 miljoen beschikbaar om de zedenrecherche op orde te krijgen, waaronder het werven van 60 zedenrechercheurs. Afgelopen mei stelde minister van Justitie en Veiligheid Yesilgöz nog dat die werving op koers lag.  Maar de capaciteit van de zedenrecherche blijkt helemaal niet te zijn toegenomen sinds 2019. Tijdens de werving gingen namelijk veel zedenrechercheurs met pensioen. Netto kwamen er slechts 8,5 fte zedenrechercheurs bij: dat is verwaarloosbaar met een stijging van 2% op de gehele werkkracht.  Intussen waarschuwde de Inspectie van Justitie en Veiligheid in 2020 dat, mede door de hoge werkdruk, de bejegening van zedenslachtoffers onder de maat is. Zo worden slachtoffers onvoldoende geïnformeerd over hun zaak. Ook slachtoffer Nelly die wij spraken, werd er niet van op de hoogte gebracht toen de verdachte in haar zaak gehoord werd.  Daarbij zijn er grote verschillen tussen de regionale Teams Zeden in wachttijden voor aangiftes, blijkt uit cijfers die Argos opvroeg. Wat is er aan de hand bij de zedenrecherche? Waarom is het niet gelukt om de capaciteit op te schalen, en is er zicht op een oplossing? Foto: ANP – Remko de Waal

Hij is naar eigen zeggen altijd ‘een schijterd’ geweest. Toch houdt hij zich als journalist alweer jaren bezig met zaken die veel van zijn collega’s liever aan zich voorbij laten gaan. NRC-verslaggever Jan Meeus geldt als een van de beste misdaadjournalisten van Nederland. Begonnen als economieredacteur stortte hij zich vanaf 2014 op de georganiseerde misdaad. Hij publiceerde het spraakmakende interview met Astrid Holleeder, die daarin zeer belastende verklaringen aflegde over haar broer Willem. Hij onthulde dat de FBI de Nederlandse autoriteiten had gewaarschuwd dat Ridouan Taghi vanuit zijn zwaarbeveiligde gevangeniscel ongezien kon communiceren met de buitenwereld - en ook daadwerkelijk contact had gehad met een lid van de Italiaanse maffia. Ook hij schreef over de Nederlandse Piet Costa, die van relatief kleine kruimelaar opklom tot topfiguur in de internationale cocaïnehandel en dit voorjaar werd veroordeeld voor zijn betrokkenheid bij de veelbesproken ‘martelcontainers’ in de buurt van Roosendaal.  Hoe is het om in de wereld van gewelddadige criminelen journalistiek te bedrijven? Hoe ga je om met de gevaren die daarbij op de loer liggen? En valt de strijd tegen de internationale drugs-syndicaten ooit nog te winnen?

Het is een van de spraakmakende onthullingen die onderzoeksjournalist Ton F. van Dijk afgelopen maanden op zijn naam zette: de vakantie van de toenmalige baas van de publieke omroep met de toenmalige staatssecretaris van mediazaken. Een privé-tripje naar Israël. Pikant, omdat de staatssecretaris elk jaar een slordige 900 miljoen euro aan de publieke omroep (NPO) beschikbaar stelt. Zo’n reis moet dus worden gemeld, om roddels en gesmoes te voorkomen. Maar dat had de NPO-baas niet gedaan, ontdekte Van Dijk. Hij publiceert dit soort onthullingen in zijn column in HP/De Tijd, in een podcast van BNR of op social media. Een video-opname die hij maakte van boze boeren bij het huis van stikstofminister Christianne van der Wal werd op Youtube honderdduizenden keren bekeken en haalde nieuwsprogramma’s over de hele wereld.  De journalistieke loopbaan van Van Dijk begon hij in de jaren negentig als televisiejournalist bij de KRO-programma’s Brandpunt en Reporter. Samen met zijn in 2001 overleden collega Steven de Vogel bracht hij grote onthullingen, onder meer over het nazi-verleden van een Duitse topwetenschapper en de dubbele petten van vooraanstaande politici als de toenmalige CDA-lijstrekker Elco Brinkman en VVD-politicus Frits Bolkestein. Daarna werd Van Dijk een van de topmanagers van de publieke omroep, als baas van Nederland 1, Nederland 2 en vervolgens als algemeen televisiedirecteur. In het kader van onze zomerreeks Luizen in de Pels een uitgebreid gesprek met Ton F. van Dijk. Maar: is hij luis of is hij pels? Wat drijft hem? Hoe ziet hij de taak van de onderzoeksjournalistiek? En hoe gaat hij te werk?