Argos Actueel

Sinds de inval in Oekraïne dreigde Rusland diverse keren met de inzet van kernwapens. En president Poetin voegde daar in september aan toe ‘dat het geen bluf is’. Dat dreigement van Rusland klinkt niet voor het eerst, maar nu het westen indirect betrokken is bij het conflict in Oekraïne zijn de risico’s op escalatie wel groter. Dreigen, bluffen en afschrikken, zijn altijd onderdeel geweest van de krachtmeting tussen de kernmachten tijdens de Koude Oorlog. Dat is tot nu toe altijd net goed gegaan. Maar geldt diezelfde logica vandaag ook nog met het Rusland van Vladimir Poetin? Argos over de paradox van de nucleaire afschrikking, over de Koude Oorlog waar het ook wel eens bijna mis ging en over hoe de wereld verzeild is geraakt in een steeds verder oplopende escalatie met een dreiging van een worstcasescenario.

De militairen Henry Hoving (29) en Kevin Roggeveld (24) kwamen in 2016 om het leven door een mortierongeluk in Mali. Minister Hennis van Defensie trad in 2017 af omdat er grote fouten waren gemaakt. Zo was de munitie ondeugdelijk en zelfs niet volgens de regels getest. In haar laatste dagen als minister kondigde Hennis een onafhankelijk onderzoek aan naar nalatigheid en verwijtbaar handelen. Maar dit werd op mysterieuze wijze nooit uitgevoerd. Argos maakte onlangs een reconstructie. Het bleek dat de ambtelijke top van het ministerie van Defensie het onderzoek nooit heeft gewild. De hoogste ambtenaren speelden zelfs een belangrijke rol bij het afzwakken ervan, terwijl de nieuwe minister hier niet mee had ingestemd. Dit leidde tot Kamervragen en een brief van de nabestaanden aan de politiek, met de oproep het onderzoek toch uit te voeren. En dat zorgde deze week voor resultaat: minister Ollongren belooft dat er alsnog een onafhankelijke commissie komt én dat er niet opnieuw obstructie zal worden gepleegd. Maar hoe gaat zij dit doen en waarom wachtte zij zo lang?

De werkdruk voor ziekenhuismedewerkers is hoog. Ondertussen zijn er grote zorgen over het stijgende ziekteverzuim en personeelsverloop in ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Extra belangrijk dus, dat er goed voor deze medewerkers wordt gezorgd. Maar dat is niet in elk ziekenhuis vanzelfsprekend. Arbodiensten ondersteunen werkgevers en werknemers bij ziekteverzuim, re-integratie en preventie van uitval. Bij academische ziekenhuizen zijn dat bijna altijd interne arbodiensten, omdat het heel grote, complexe organisaties zijn met veel risico’s. Niet alleen voor het zorgpersoneel, maar ook voor personeel in laboratoria en onderzoeksruimtes. Het Rotterdamse Erasmus Medisch Centrum, met zo’n 16000 medewerkers een van de grootste academische ziekenhuizen van het land, wil echter sinds het voorjaar van 2020 af van haar interne arbodienst. Midden in de eerste lockdown zijn er de eerste geluiden over een reorganisatie, die vanaf dat moment zorgen voor grote onrust. De chaos is compleet als het definitieve plan recent wordt afgeschoten door de Ondernemingsraad van het Erasmus MC. Wat speelt er precies bij het Erasmus MC?  En wat zijn de gevolgen van deze bonje bij de arbodienst voor de zorgmedewerkers waar, juist nu, zo goed voor gezorgd moet worden? In Argos een reconstructie aan de hand van tientallen interne documenten en gesprekken met  (ex-)medewerkers. Ook gaan we op bezoek bij Jaap Maas (bedrijfsarts bij het Amsterdam UMC) en bij Liane Hoogendoorn (vakbondsbestuurder regio Rotterdam voor de FNV).

Klimaatminister Jetten heeft de afgelopen maanden op één ding gehamerd: iedere Nederlander moet energie besparen. Maar de spotjes op de radio, televisie en sociale media lijken niet gericht op het bedrijfsleven. Hoe kan de overheid ondernemers, van kleine winkeliers tot de grote industrie, toch tot energiebesparing zetten? In de studio komt Imane Nadif, gemeenteraadslid voor GroenLinks in Amsterdam, vertellen over de maatregelen die haar partij wil nemen. Meerdere Europese landen hebben steunregelingen aangekondigd voor het bedrijfsleven. Gister kwam ook onze eigen minister van Economische Zaken met een plan om delen van het mkb te compenseren voor de hoge energieprijzen. Is dat wel verstandig? En als Nederland ook de zware industrie gaat steunen, zoals in andere landen gebeurt, wat betekent dat voor de lange termijn? Hans Stegeman, econoom en strateeg bij Triodos, vertelt over de risico's die staatssteun heeft in een crisis die juist kansen biedt.

‘Journalisten beschikken van nature over een informatiepositie waar anderen niet makkelijk op natuurlijke wijze aan kunnen tippen. Ze hebben voor inlichtingenwerk een heerlijk cover.’ Dit zei een voormalige AIVD-medewerker in de Argos-uitzending ‘De journalist als spion’ in november 2011. Voor een inlichtingendienst is het geen enkel probleem als een journalist informatie doorspeelt. Voor een journalist geldt dit als een doodzonde. Maar gebeurt het ook niet? In 2011 onthulde Argos dat Wim Bartelds, die als journalist voor het ANP en het Algemeen Dagblad had gewerkt, een geheim agent van de militaire inlichtingendienst MIVD was. Enkele maanden later lekte uit dat zeven Nederlandse sportverslaggevers, die naar de Olympische Spelen in China waren afgereisd, waren benaderd door de AIVD om informatie door te spelen, tegen betaling. Slechts een van die zeven zou dit hebben geweigerd. Joep Dohmen van NRC sprak de afgelopen maanden met tientallen redacteuren en correspondenten die over onderwerpen publiceren of in landen werken waar de diensten speciale belangstelling voor hebben. In Argos vertelt hij over zijn onderzoek, dat vandaag (zaterdag) in NRC staat. Olaf Koens, correspondent voor RTL Nieuws in het Midden-Oosten, vertelt hoe hij als beginnend freelance journalist werd benaderd door de AIVD. Koens woonde toen in Moskou. Hij was overdonderd en wist eerst niet goed hoe hij moest reageren. Hij zei Nee, omdat hij het principieel onjuist vond. Terugblikkend is hij verontwaardigd over de wijze waarop hij door de AIVD werd benaderd. ‘Het is totaal onacceptabel dat de inlichtingendienst probeert te rekruteren onder journalisten, zeker als dat gebeurt bij jonge, onervaren journalisten. Journalisten moeten de macht controleren en niet de macht influisteren. Ze moeten onafhankelijk hun werk kunnen doen.’

Twee Nederlandse soldaten kwamen in 2016 om bij een mortierongeluk in Mali. Dat leidde tot forse kritiek op Defensie. Die was ‘ernstig tekortgeschoten’ in haar plicht om de veiligheid voor militairen te waarborgen, concludeerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Minister Hennis wilde weten of medewerkers van Defensie nalatig waren geweest of verwijtbaar hadden gehandeld. Maar de commissie-Van der Veer die dat moest onderzoeken, voerde die opdracht niet uit. Waarom niet? Argos kreeg de beschikking over interne mails van hoge Defensiefunctionarissen en notulen van de onderzoekscommissie, en maakte op basis daarvan een reconstructie van de gebeurtenissen. Topambtenaren van het ministerie van Defensie blijken in de aanloop naar het onderzoek een dubieuze rol hebben gespeeld. Een rol die binnenskamers forse kritiek heeft gekregen. Ruim zes jaar na het dodelijke incident is nu nog steeds onduidelijk of het mortierongeval wellicht (deels) de verantwoordelijkheid is van Defensie-medewerkers. Tot groot verdriet van de nabestaanden. In de reportage komen aan het woord hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans, advocaat Michael Ruperti en nabestaanden Kees Roggeveld en Greetje Groenbroek. In de uitzending reageert SP-Tweede Kamerlid Jasper van Dijk.

In Nederland wonen steeds meer mensen aan wie niets te zien is, maar trauma’s hebben omdat zij gemarteld zijn in hun land van herkomst. In ons land krijgen zij vaak niet de juiste hulp om met deze herinneringen te leven. Met alle gevolgen en gevaren van dien: voor henzelf, maar ook voor onze samenleving. In Argos gaat het over ex-gevangenen van het schrikbewind van de Syrische president Bashar al-Assad. Duizenden van hen wonen in Nederland. Hoe kunnen zij zich weer mens voelen? Wat is het stille verdriet van deze nieuwe buren, die wij tegenkomen op straat, op het werk of in de winkel? Deze uitzending bevat schokkende fragmenten. Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

De inlichtingendiensten gaan niet ongericht hele wijken afluisteren, er wordt alleen heel gericht getapt. En er komt een extra strenge toezichthouder, de TIB. Die moet alle operaties van de geheime diensten vooraf goedkeuren. Dit waren toezeggingen die de regering in 2018 deed, toen de meerderheid van de kiezers in een raadgevend referendum 'Nee' zei tegen de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV), de zogenoemde sleepwet. De regering zei toen: we doen het toch, maar er komen extra waarborgen om de privacy van de burgers niet onnodig te schenden. Nu wil de regering een aantal belangrijke wijzigingen aanbrengen in die wet. In tegenstelling tot 2018, toen er een groot maatschappelijk debat gevoerd werd over de sleepwet, lijkt het nu vrij stil. Maar achter de schermen wordt er wel degelijk heftig gediscussieerd. Wat is er mis met de wet? Waarom lijkt die in de praktijk niet te werken? Is het strenge toezicht een sta in de weg voor de inlichtingendiensten om hun werk goed te kunnen doen? En wat is de regering nu van plan? Worden de eerdere toezeggingen om de burgerrechten te beschermen nu in de prullenbak gegooid? Wij spraken de afgelopen maanden met tal van betrokkenen - privacywaakhonden; juristen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en van de toezichthouders; medewerkers van zowel de AIVD als de MIVD; en technisch experts die de afgelopen vier jaar betrokken zijn geweest bij het toezicht op de inlichtingendiensten.  Argos in de wondere wereld van de WIV.

De glastuinbouw verkeert in zwaar weer: als grootverbruikers van aardgas worden ze hard getroffen door de vertienvoudigde gasprijs. Bijna de helft van de Nederlandse ondernemers in de kassen vreest zware financiële problemen deze winter. Maar er zijn tuinders die een sluipweg in deze crisis hebben gevonden. Zij zetten juíst in op het stoken van aardgas, om daarmee stroom op te wekken en dat duur te verkopen. Zelfs voorbeeldige, duurzame tuinders spoeden zich weer terug naar dit model, om toch hun bedrijf overeind te houden. Dit kleine deel van de tuinders was er de afgelopen jaren in geslaagd om van het gas af te gaan en duurzame energie te gebruiken voor het verwarmen van hun kas. Toch zijn ook hun rekeningen gestegen, doordat de prijs voor hun warmte gekoppeld is aan de gasprijs. Gas verstoken en stroom verkopen is voor hen de enige uitweg. Hoewel Nederland zo snel mogelijk van het gas af wil, blijft stroom uit fossiele bronnen nog zeker een flinke poos onmisbaar. Volgens TenneT, de landelijk netbeheerder, is het handig om veel kleine, flexibele stroomproducenten in Nederland te hebben. Op de uren waar er net even te weinig zonne- of windenergie wordt opgewekt, kunnen de tuinders dan elektriciteit produceren en goed daaraan verdienen. Maar moeten wij als Nederland dit wel willen - of is het beter om ons energieverbruik juist aan te passen aan de uren dat er groene stroom in overvloed is?

Op woensdag 14 september was de eerste tv-uitzending, van een reeks van vier, van Argos te zien op NPO2. Argos maakte een reconstructie van de oprichting van het zogeheten Multi Disciplinair Interventieteam (MIT). Na de moord op advocaat Derk Wiersum richtte toenmalig minister Grapperhaus dit samenwerkingsverband van allerlei opsporingsdiensten op. Het team zou de georganiseerde misdaad nu echt keihardgaan aanpakken, maar dat liep al vanaf het begin meteen spaak. Er valt nog meer over deze anti-misdaadbrigade te brengen. Argos-journalist Nikki van der Westen is te gast in de uitzending en vertelt wat er nog aan te vullen valt.