Argos Actueel

Je komt bij het loket om bijstand aan te vragen en nadat je de nodige vragen hebt beantwoord, zegt de gemeenteambtenaar: u ziet er best aardig uit, maar we verdenken u van fraude. Twee uur later staat de sociale recherche in je huis en trekt alle laden en kastjes open. 158 gemeenten maakten tot 2020 gebruik van ‘de fraudescorekaart’. Een kaart die punten geeft op basis van een aantal kenmerken. Ben je kapper, alleenstaande moeder, woon je in een huurwoning, of heb je schulden: grote kans dat de kaart je als fraudeur bestempelt. Tot vorige jaar maakten nog zeker vijf gemeenten gebruik van deze kaart. We maakten daar eerder dit jaar een uitzending over. Naar aanleiding van die uitzending richtte de vakbond FNV een meldpunt op.  Wij spraken met twee mensen die zich bij de FNV meldden. Wat gebeurde er toen zij bijstand aanvroegen en onterecht werden aangemerkt als fraudeur?

In onze rubriek Luizen in de Pels spreken we onderzoeksjournalisten over hun vak. Dit keer is Joep Dohmen te gast in de studio. Hij begon zijn journalistieke carrière bij het Limburgs Dagblad en dagblad De Limburger. Sinds hij daar in 1999 vertrok werkt hij als onderzoeksjournalist bij het NRC. Dohmen schreef – en schrijft – over een breed scala aan onderwerpen: van chaos bij de belastingdienst en mestfraude in Brabant en Limburg, tot fraude in de bouwwereld en misbruik binnen de katholieke kerk. Zijn werk resulteerde in maar liefst zeven boeken. Maar de nasleep van zijn laatste boek, over de Limburgse politiek, nam een onverwachte wending. We spreken Dohmen in de studio in Limburg. Ondanks het feit dat zijn carrière hier 42 jaar geleden begon, zou je het nu het hol van de leeuw kunnen noemen. Zijn onderzoeks- en schrijfwerk leverde hem namelijk niet alleen verschillende prijzen op. Na zijn verschillende onthullingen over vriendjespolitiek en corruptie in de Limburgse politiek in de jaren ‘90, blikt hij in zijn laatste boek terug op wat er veranderd is in dit politieke landschap. Zijn conclusies werden hem niet in dank afgenomen en hij kreeg de wind van voren van de Limburgse politiek. Het kwam tot een kookpunt toen een oud-CDA-gedeputeerde een meldpunt opende voor klachten over de NRC-journalist. Een unicum. Dohmen vertelt hoe het is om als journalist zelf het middelpunt van de belangstelling te worden.

Je woont in een buurt met problemen en een team fraudecontroleurs van de overheid komt onaangekondigd aan de deur, want je bent geselecteerd voor een huisbezoek. Ze vertellen je niet dat je in beeld bent gekomen omdat uit de data blijkt dat je sinds een tijdje een alleenstaande moeder bent, je woning behoorlijk groot is voor iemand met een bijstandsuitkering en iemand een melding over je heeft gedaan. In stadswijken in heel Nederland vinden overheidsprojecten plaats om uitkerings- en toeslagenfraude op te sporen. Bijkomend doel: achter de voordeur komen van bewoners met wie het misschien niet goed gaat of mogelijk crimineel gedrag vertonen, om zo de leefbaarheid in de wijk te verbeteren. Dit gebeurt onder de vlag van de Landelijke Stuurgroep Interventieteams.  Uit onderzoek van Argos en Lighthouse Reports blijkt dat gemeenten, Belastingdienst, uitkeringsorganisaties en zelfs politie risicosignalen en privacygevoelige informatie uitwisselen, om adressen in beeld te krijgen die voor een huisbezoek in aanmerking komen. Is deze methode te verantwoorden? En wat betekent dit voor het vertrouwen van de bewoners van deze wijken in de overheid?

Iedereen kent wel iemand die zorg krijgt uit de Wet langdurige zorg, de Wlz. Bijvoorbeeld een dementerende buurman of een gehandicapt kind van een collega. Bijna 350.000 mensen zijn voor de rest van hun leven afhankelijk van het geld dat ze krijgen op grond van deze wet. Maar wie bepaalt of deze mensen daarvoor in aanmerking komen? Dat doet het Centrum Indicatiestelling Zorg, het CIZ. Een onafhankelijke uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Volksgezondheid. Zij geven indicaties af zowel voor de toegang als voor de zorgzwaarte. Dan gaat het vaak om vele tienduizenden euro’s per jaar per persoon en eenmaal in de Wlz is dat vaak voor altijd. Door de vergrijzing groeit het aantal aanvragen elk jaar. Komt het CIZ zijn belofte na: ‘Passende zorg voor nu en in de toekomst'? En is dat eigenlijk wel realistisch? Argos deed samen met platform Investico, De Groene Amsterdammer en Trouw onderzoek naar de zorgvuldigheid van deze beoordelingen.

38 van de 39 dodelijke slachtoffers van het koeltruckdrama in oktober 2019 in het Britse Essex zijn op enig moment in Nederland geweest. Dit bleek vorige week uit het jaarrapport van Myria, de Belgische nationaal rapporteur mensenhandel. Volgens Nationaal Rapporteur Mensenhandel Conny Rijken moeten er antwoorden komen op de vele onopgehelderde vragen. ‘Het is nu aan Nederland om opheldering te verschaffen. Er moet een onderzoek komen.’ Het Belgische rapport is grotendeels gewijd Vietnamese mensensmokkel naar Europa en mensenhandel met - deels minderjarige - Vietnamezen. Het rapport roept veel vragen op over die 38 slachtoffers en in het bijzonder over twee van hen: de minderjarige jongens Hieu en Quyen. Zij zaten vijf maanden in de beschermde opvang in Limburg. De Belgische taxi die hun in Maastricht oppikte werd tot in Brussel gevolgd door een observatieteam van de Nederlandse politie. En toch greep niemand in. Twaalf dagen later werden de jongens dood gevonden in Essex. Argos en Lost in Europe ontdekten eerder dat honderden Vietnamese minderjarigen in Europa verdwenen zijn. En we reconstrueerden ook ‘De laatste reis van Hieu en Quyen’.

In Nederland wordt zo’n 40 procent van het drinkwater gewonnen uit oppervlaktewater uit bijvoorbeeld de rivieren de Maas en Rijn of uit het IJsselmeer. Met enige regelmaat worden er vervuilingen aangetroffen waardoor de inname van water moet worden gestaakt en een ingewikkelde zoektocht begint om welke stof het precies gaat en wie de veroorzaker is. Over het algemeen komt de vervuiling door lozingen door bedrijven. Soms kost het weken of maanden om vast te stellen om welke stof het precies gaat. De industrie produceert honderdduizenden stoffen. Ook is het niet altijd duidelijk welk bedrijf de stof heeft geloosd. Daarbij is het ook de vraag of dat bedrijf wel een vergunning heeft voor die lozing. Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) moest dit jaar de inname bij haar innamestation in Heel, vlakbij Roermond, een recordaantal dagen staken. Gelukkig heeft WML een grote voorraad en kan er altijd overgeschakeld worden naar het oppompen van meer grondwater. Drinkwaterbedrijven hebben onvoldoende inzicht in welke vergunningen er allemaal zijn afgegeven, waardoor het soms moeilijk is een lozing te achterhalen. Dat komt door een ingewikkeld vergunningenstelsel en omdat veel van die informatie lang niet altijd beschikbaar is.

Het is onrustig binnen de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). Berichtgeving over een onveilige werksfeer, tijdelijke contracten en verschillende belangen in de omroeptop passeren de revue en zorgen voor veel kritiek, zowel binnen als buiten de omroepen. Een van de namen die regelmatig genoemd wordt, is de naam van Frans Klein, directeur video van de NPO. Na de zoveelste onthulling legde hij zijn werk ‘tijdelijk’ neer, in afwachting van een onderzoek over het reilen en zeilen binnen de NPO. Dat onderzoek zal ook aantonen wat de rol van Klein - toentertijd mediadirecteur van de VARA - was in de misstanden binnen De Wereld Draait Door. Hoeveel macht heeft een NPO-baas? Wat hebben de omroepen te zeggen? Wie doet wat en is waar verantwoordelijk voor? En wie bepaalt nou eigenlijk welke programma’s en presentatoren op de beeldbuis en de radio te zien en horen zijn?  In Argos legt journalist en oud-NPO-baas Ton F. Van Dijk uit hoe het complexe omroepsysteem in elkaar steekt. Ook zijn journalisten Kim van Keken (Vrij Nederland) en Nikki van der Westen (Argos) en mediadirecteur van de AVROTROS Bart Barnas te gast.

Digitale kunst in de vorm van zogenaamde Non-Fungible Tokens (NFT’s) is nieuw, niet alleen in artistieke zin, maar ook in de strijd tussen de boef en de politieman. Want voordat een leek snapt waar het over gaat, kunnen er met deze NFT’s al grote hoeveelheden geld worden witgewassen. Dat gebeurt ook wel met traditionele kunst, maar de waarde van NFT’s is veel minder goed in te schatten en dat maakt het bijzonder aantrekkelijk voor duistere praktijken. De prijzen van deze digitale plaatjes kunnen enorm stijgen en dalen en niemand die helemaal begrijpt waarom of hoe. Het is een beetje wat de gek er voor geeft en dat maakt het interessant voor criminelen. Nieuwe kopzorgen dus voor opsporingsdiensten, maar ook kunstenaars, verzamelaars en kenners zijn niet blij met de slechte naam die deze ongezonde aandacht van de onderwereld met zich mee brengt. Argos duikt in de digitale kunstscene en gaat op zoek naar de artistieke én naar de criminele waarde van NFT’s.

Jaarlijks komen zo'n 29 duizend Nederlanders met een alcoholverslaving binnen bij de verslavingszorg, en zijn er 22.100 behandelingen op spoedeisende hulp door ongelukken veroorzaakt door alcohol. Ook veroorzaakt alcohol maar liefst 7 verschillende soorten kanker. Het gevolg: jaarlijks sterven er in Nederland zo’n 5000 mensen aan de gevolgen van alcohol. Daarom nam ons eigen kabinet zich al in 2018 voor om het aantal overmatige drinkers in 2040 met de helft terug te dringen.  Toch komt er van die ambities weinig terecht, concludeert het RIVM. Zo weinig, dat staatssecretaris Van Ooijen dit najaar de overlegtafel van alcoholindustrie en gezondheidspartijen ophief wegens gebrek aan resultaat. Hoe kan dat? Met een beroep op de wet open overheid vroeg Argos alle correspondentie met de alcoholindustrie rondom deze overlegtafel op. Uit de stukken blijkt glashelder welke strategieën de industrie gebruikt om het alcoholbeleid te proberen te beïnvloeden. En er is nog iets geks aan de hand. Terwijl naast Nederland, ook de Europese Commissie plannen lanceert voor strenger alcoholbeleid, blijkt dat tegelijkertijd ieder jaar miljoenen Europees geld via subsidies bij de alcoholindustrie terechtkomen. Argos maakte een optelsom van publiek geld waarvan de industrie gebruikmaakt. En komt tot de schokkende conclusie dat de mooie woorden op het gebied van preventie, niet stroken met het huishoudboekje.

Vluchtelingenkinderen van twaalf jaar en ouder die nog maar net in Nederland zijn, worden doorgaans op een lager onderwijsniveau ingedeeld dan ze aan zouden kunnen. Zo krijgen leerlingen met een niet westerse migratieachtergrond zes keer zo vaak praktijkonderwijs als niet-migranten. En dat heeft niet alleen te maken met de taalachterstand. Die te lage inschatting begint vaak met het afnemen van een intelligentietest bij nieuwkomers in de middelbare schoolleeftijd, om in te schatten op welk onderwijsniveau ze in kunnen stromen. Klinisch psycholoog Victor Kouratovsky slaat alarm over non-verbale IQ-testen bij vluchtelingenkinderen. Testen waarbij taal geen rol speelt zouden discriminatie in de hand werken. Hij spreekt uit eigen ervaring maar ook namens het Nederlands Instituut van Psychologen, het NIP, waar hij voorzitter is van de commissie culturele diversiteit. In de studio Samuel Tekeste, directeur van Nieuwlander in Rotterdam, een organisatie die nieuwkomers traint en begeleidt. Waaronder ook veel kinderen.