Historie Potpourri

S5 - Aflevering 1 - Peter Freuchen: Deense superheld en viking. De Deense avonturier Peter Freuchen leefde een leven dat groter was dan wiens leven dan ook. Hij overwon ijsberen, ontsnapte aan sneeuwstormen door zijn eigen bevroren uitwerpselen als beitel te gebruiken en won een echte televisiequiz. Allemaal volkomen logische carrièrestappen. hij kreeg het zelfs voor elkaar om als ware, twee meter lange ruwe bolster te trouwens met een wereldberoemde modejournaliste. Een reusachtige viking met een evengrote persoonlijkheid en een hart van goud. Hij zou overigens amper hebben gepast in de bus die in de jaren 50 tot en met 70 van de 20e eeuw retourtjes verzorgde tussen London en Calcutta in India. Lekker 50 dagen hobbelen langs 's Heeren wegen. Wij nemen je hier in deze aflevering overal mee naar toe, tot aan de 3000 jaar oude trompetten van farao Toetanchamon aan toe.

S4 - Aflevering 7 - Chili: Pinochets staatsgreep en de aanloop naar het WK voetbal van 1974. Een jaar voor het roemruchte WK van 1974 in West-Duitsland greep dictator Pinochet de macht in het Zuid-Amerikaanse land Chili. Daarmee kwam een eind aan het democratisch gekozen bewind van president Allende en verschoof het accent van politiek links naar politiek rechts. Pinochet maakte op gruwelijke wijze korte metten met zijn politieke tegenstanders. De grootste gevangenis en martelkamer van het land stond in de hoofdstad Santiago en was gevestigd in het grote stadion, Estadio Nacional. Maar Pincochet gebruikte het stadion ook voor de kwalificatie van 'zijn' nationale voetbalelftal. Dat was namelijk nog in de race voor een plekje op het WK. Wat dan volgt is werkelijk absurd, bezien tegen het licht van de verschrikkingen die in het stadion plaatsvinden. Voor een wat luchtiger tegenhanger van deze belangrijke geschiedenis, loodsen Ronald en Simon je ook door historische pareltjes als de populariteit van Vin Mariani (de voorloper van cola, mét coca) en de mythe van een Romeins legioen helemaal in China. En eindigen ze op muzikale wijze met de ondergang van de fameuze Titanic in een gloednieuwe 'Nelson's trousers'. Over de viool die in 1912 live de soundtrack van het zinkende schip heeft verzorgd!

S4 - De besprekingen in Hotel de Wereld op 5 mei 1945 - En dat is vier! We sluiten onze reeks Bevrijdingsspecials af met de historische bespreking op 5 mei 1945 in Hotel De Wereld in Wageningen. De bespreking die hier plaatsvond, was niet de capitulatie zelf. Die vond namelijk al een dag eerder plaats, op 4 mei 1945. Toen ging de Duitse admiraal Von Friedeburg op de Lüneburger-heide akkoord met de onvoorwaardelijke overgave in Noordwest-Duitsland, Nederland, Sleeswijk-Holstein en Denemarken. De afspraak was dat de wapens in deze gebieden op 5 mei om 8.00 uur ‘s ochtends zouden zwijgen. Dat is ook waarom wij op 5 mei Bevrijdingsdag vieren. Het gesprek in Hotel de Wereld diende dus een ander doel, namelijk de voorwaarden waaronder de Duitsers zich zouden overgeven. Want, op dat moment bevonden zich nog duizenden gewapende troepen in Nederland, en de geallieerden wilden weten waar die zich bevonden, en wilde zwart op wit hebben waar, wanneer en hoe die zich zouden overgeven. Maar ook waar zich militaire installities bevonden, mijnenvelden, en meer. Voor deze bespreking in De Wereld, riep Generaal Charles Foulkes de Duitse opperbevelhebber Johannes Blaskowitz naar Hotel De Wereld om de capitulatie te bespreken. Ook Prins Bernhard zat aan de lange tafel (als bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten), maar had geen actieve rol in de gesprekken. Je hoort het verhaal in het kort, in deze laatste bevrijdingsspecial! Oh, en ook hoor je wie er “geen hakjes” wilde maken. Fijne Bevrijdingsdag allemaal!

S4 - De bevrijding van Schiermonnikoog - Een bijzonder bevrijdingsverhaal! Want mei 1945 betekende niet voor alle Nederlanders een einde aan het juk van de Duitse bezetter. Voor de bewoners van Schiermonnikoog kwam dit moment pas op 11 juni 1945, oftewel: ze moesten nog zes weken langer wachten op hun bevrijding. Een van de redenen hiervoor was het feit dat 120 bewapende leden van de SS en de SD zich nog op het eiland bevonden, waar ze drie boerderijen hadden ingenomen aan de Kooiweg. Zij verstopten zich in de eendenkooi en hoopten later naar Duitsland te kunnen ontsnappen. Deze groep SS’ers en SD’ers vluchtte naar Schiermonnikoog vanuit het beruchte Scholtenhuis in Groningen, het noordelijke hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst en de Sicherheitspolizei tijdens de bezetting. In april ‘45, toen de Canadezen oprukten naar het noorden van Nederland, werd het hen te heet onder de voeten. Hun vluchtplan om via Schiermonnikoog naar het Duitse Waddeneiland Borkum te vluchten mislukte echter, doordat ze onderweg beschoten werden vanuit Oostmahorn door verzetsmensen. Op het eiland was al een groep van 600 Duitse soldaten aanwezig, als onderdeel van de verdedigingslinie ‘Atlantikwall’. De groep SS’ers en SD’ers, die zich verstopten op Schiermonnikoog, bestond uit misdadigers van de ergste soort, waaronder landwachter Oomke Bouman en Robert Lehnhoff, ook wel bekend als ‘De Beul van Groningen’. Na de bevrijding op 5 mei hoopten ze nog steeds te kunnen vluchten naar Duitsland. Verzetsman Herman Kloppenborg speelde uiteindelijk een cruciale rol in het verwijderen van deze gevreesde groep SS-era en SD-ers van Schiermonnikoog. Hoe hij dat deed? En hoe het afliep met die andere groep, van 600 Duitse soldaten? Je hoort het in deze mooie derde aflevering van onze Bevrijdingsdagspecials!

S4 - Operation Manna - Vlak voor de bevrijding van West-Nederland in 1945 dreigde een hongersnood. De regio was geïsoleerd geraakt na de mislukte Market Garden-operatie, en een streng embargo op voedseltransporten door de Duitsers verergerde de situatie. Met een vernietigde infrastructuur en rantsoenen die snel slonken, werden zo'n 3 miljoen mensen afgesneden van broodnodige voorraden. Mensen die dankzij een bijtende winter ook nog in de kou zaten. Ondanks obstakels en discussies besloten de geallieerden in maart 1945 om voedseldroppings te gaan uitvoeren. En na onderhandelingen met de Duitsers, die het gebied nog altijd bezet hielden, kon Operation Manna op 29 april van start! Britse en Amerikaanse vliegtuigen vlogen over het hongerende westen en wierpen voedsel af. Gedurende 10 dagen, van 29 april tot 8 mei, daalden duizenden tonnen voedsel als een geschenk uit de hemel neer. De gedropte pakketten bevatten een gevarieerde inhoud, van kaas tot snoep. Ook al waren de droppings een druppel op de gloeiende plaat, ze hadden een grote symbolische waarde. Een verhaal dat écht onderdeel is geworden van onze bevrijdingsgeschiedenis!

S4 - Onze Poolse Bevrijders - Op 29 oktober 1944 wordt Breda bevrijd door de 1e Poolse Pantserdivisie onder leiding van generaal Maczek. Een divisie met een fascinerende geschiedenis, die begint met de Duitse invasie van Polen in 1939, wanneer Poolse soldaten weten te ontkomen naar Frankrijk. Na daar opnieuw tegen de Duitsers ten strijde te trekken in 1940, wijken ze vervolgens uit naar Engeland, waar een Poolse landmacht, luchtmacht en marine worden opgericht onder grotendeels Brits opperbevel. Eind juli 1944 maakt de 1e Poolse Pantserdivisie de oversteek naar Normandië en wordt toegevoegd aan het Canadese Eerste Leger. Tijdens Operatie Totalize in augustus 1944 behaalt de divisie een briljante overwinning op de Duitsers bij de gevechten om Mont Ormel en de Zak van Falaise, waarbij duizenden Duitse troepen gevangen worden genomen. De Poolse 1e Pantserdivisie volgde de Duitsers langs de kust van het Engelse Kanaal, bevrijdde steden in België zoals Ieper, Roeselare, en Tielt, en nam deel aan de Strijd om de Scheldemonding. Daarna rukten ze op naar Nederland, waar ze onder andere Breda bevrijdden en vervolgens oprukten naar Overijssel, waar steden zoals Emmen, Veendam, en Stadskanaal werden bevrijd. De Poolse troepen staan bekend als echte vechters en hadden een ontzettend groot doorzettingsvermogen. Graag zetten we deze bevrijders in de schijnwerpers, in deze eerste van een reeks bevrijdingsspecials! (Oh, en in onze aflevering over De Slag om Arnhem hoor je meer over de 1e Onafhankelijke Parachutistenbrigade!)

S4 - Aflevering 6 - Het bloedbad van Jallianwala Bag van 1919; keerpunt in Brits-India - Het bloedbad van Jallianwala Bagh van 1919 is een duistere pagina uit de geschiedenis van de Raj (de Britse overheersing van India). Het is het moment waarop Brits-Indiase troepen onder leiding van Generaal Dyer minutenlang schoten op honderden ongewapende Indiërs. Het incident vond plaats tijdens een vreedzame bijeenkomst in Amritsar, waar mensen protesteerden tegen de arrestatie en deportatie van twee Indiase leiders en de martial law. Maar waar ook nietsvermoedende bezoekers van een veemarkt waren samengekomen. Uit vrees voor een opstand, én om een ‘boodschap af te geven’, openden de troepen onder leiding van Dyer zonder enige waarschuwing het vuur op de menigte. Velen werden vertrapt in de paniek die volgde, terwijl anderen probeerden te vluchten via de smalle uitgangen van de Jallianwala Bagh, en zelfs de waterput.. Generaal Dyer en zijn troepen gebruikten buitensporig geweld, zonder rekening te houden met het aantal slachtoffers of medische hulp te bieden aan de gewonden. Het bloedbad leidde tot verontwaardiging en versterkte de roep om onafhankelijkheid van het Britse rijk. We nemen je mee langs de belangrijkste gebeurtenissen van deze geschiedenis en de aanloop er naartoe. Maar er is meer deze aflevering! Wat dacht je van een pakketje dat 200 jaar geleden werd verstuurd vanaf de Faeröer Eilanden, en dat na jaren in het UK National Archive éindelijk werd geopend.. Wat zaterin? Ok, 2 hints: iets met een trui en desserrijst (verwarrend, we know). En tot slot, we duiken in de geschiedenis van die olijke pilskoning (eeeh.. hertog) die prijkt op het etiket van (zo blijkt) talloze biermerken én kroegen wereldwijd!

S4 – Aflevering 5 – Oké, vergeet de Jellyfish Cut en de Italian Bob. Veel te gewoontjes! Non, non, non. Wat dacht je van een coiffure à la Zephyr? Of zelfs een volledige scheepsvoorstelling op je hoofd? Als je indruk wilde maken aan het Franse hof van Marie Antoinette, moest je uitpakken! De Franse upper class in de late 18e eeuw was daarom geobsedeerd door de extravagante haarcreaties van Léonard-Alexis Autié, beter bekend als Monsieur Léonard. Als jongen van eenvoudige komaf uit het zuiden van Frankrijk verhuisde hij naar Parijs, waar hij opklom tot de persoonlijke kapper van Madame du Barry, de minnares van Lodewijk XV (de beroemde Comtesse du Barry). Toen zij Léonard aanbeval aan de toekomstige koningin Marie Antoinette, greep deze haar kans en huurde hem in als haar persoonlijke stylist. Het ging snel. Op een avond, terwijl Léonard met een collega-kapper in zijn appartement dronk, klopte de valet van Marie Antoinette onverwacht op de deur. "Hare Koninklijke Hoogheid gaat vanavond naar de opera." In zijn dronken toestand wist hij niet precies wat hij met haar kapsel moest doen, dus krulde hij het, voegde drie witte struisvogelveren toe, en maakte een rozet met een roze lint en een grote robijn. Het werd een hit! Daarna volgden ongekende creaties, waaronder de 'Ship Shape'. De Franse Revolutie beëindigde deze gouden samenwerking, maar Léonard zelf?Die overleefde het. En zijn creaties leven nog altijd voort in het collectieve geheugen van stylisten. Ook in deze aflevering; Clutty! De real life Q van de Britse geheime dienst MI9, én bedenker van Monopoly, the escape edition. En tot slot; admiraal, wetenschapper, én natuurliefhebber Plinius de Oudere, die bezweek tijdens de uitbraak van de Vesuvius, maar die je kennelijk nog altijd kunt bezoeken! (ja, echt)

S4 - Aflevering 4 - Station HYPO: de cruciale afluisterdienst in de Pacific tijdens WOII - Het is 1941. De Tweede Wereldoorlog woedt al hevig in Europa. Maar elders op de wereld, in de Pacific, sluimert nog een ánder levensgroot strijdtoneel: dat tussen Japan en de Verenigde Staten. Om die reden werden er al vóór de aanval op Pearl Harbor van 7 december ‘41 diverse afluisterstations (‘stations’) in de Pacific opgetuigd met als doel het communicatieverkeer van de Keizerlijke Japanse te onderscheppen en te ontcijferen. In de Filipijnen was ‘Station CAST’ actief, en op Hawaii, ‘Station HYPO’. HYPO werd geleid door de razendslimme cryptoanayticus Joseph J. Rochefort, die in ‘41 naar HYPO was gestuurd om zich daar met een eigen gekozen team van anaylisten te storten op het ontcijferen van het Japanse communicatieverkeer. Na Pearl Harbor groeide het verkeer met én tussen de Japanners in de Pacific en waren ze bij HYPO beter in staat te ontcijferen. In het voorjaar van 1942 was men bij de inlichtingendienst zover dat ze wisten dat er een grote aanval van de Japanners zou komen (aangeduid met ‘AF’). Maar… waar en wanneer? Dat was nog onduidelijk. Rochefort (gehuld in kamerjas en pantoffels) en zijn team werkten dag en nacht om dit op tijd te achterhalen. En toen: Rochefort had een vermoeden! Maar Washington was niet overtuigd. Dus… wat doe je als je denkt tóch gelijk te hebben? Je bedenkt een list! En weet je: deze list bleek cruciaal te zijn, en vormde zelfs het keerpunt in de strijd in de Pacific. Wij vertellen je waarom dit zo was! Oh, en omdat we deze aflevering op hebben genomen in Antwerpen, duikt Ronald in de band tussen Willem van Oranje en deze mooie Scheldestad. En sta ook niet gek te kijken als je tijdens het luisteren ineens ‘bingo’ hoort roepen!

S4 - De Geschiedenis van het Kerstpakket: Afl. 5 Advent Kerst Special. Het laatste luikje! Ja echt. En waar kunnen we anders mee afsluiten dan… dé leverancier van droge pastijbakjes, ragout, blikken ingemaakte kersen, plastic sliertmateriaal en kaasmesjes die meteen ombuigen: het kerstpakket! Voor de geschiedenis van het kerstpakket zoals wij dat nu kennen, moeten we terug naar de 19e eeuw. Naar het platteland. Waar knechten die bij boeren inwoonden een mand vol eten kregen, wanneer zij voor de kerst naar huis gingen om thuis kerst te vieren. Als dank voor hun inzet. Maar ook omdat het in die tijd lastig was om eten in de wintermaanden te bewaren. Deze gewoonte werd al snel overgenomen door ambachtslieden en bedrijven, die hun personeel ook kerstgeschenken mee gaven als blijk van waardering voor hun inzet gedurende het afgelopen jaar. Een andere arbeidsbeloning die in de 19e eeuw aan poulariteit won, was die van 1 januari. Waarop knechten en meiden bij hun werkgevers langs gingen om ze Nieuwjaar te wensen. In ruil daarvoor ontvingen zij een fooi en lekkernijen. Deze gebruiken, van het belonen van werknemers voor gedane arbeid en loyaliteit aan het eind van het jaar, transformeerden in de 20e eeuw. Op de werkvloer verscheen de 'gratificatie' als een geldelijke beloning op het werk, die gedurende de jaren meer en meer als recht werd gezien dan als een gunst. Dit alles stond aan de basis van het kerstpakket zoals we dat nu kennen. Wij kennen het kerstpakket vooral vanwege de bijzondere selectie cadeau’s die uit de plastic sliertjes tevoorschijn komen. Met altijd één constante: de pasteibakjes (die bij openen meteen verdampen tot bladerdeegstof).