KarlCast: Een Podcast over Karl Marx

Na de wetenschappelijke nalatenschap veiliggesteld te hebben door de publicatie van deel 2 en 3 van Das Kapital, richtte Engels zich weer op de internationale arbeiderspolitiek. In beginsel gebeurde dit dicht bij huis, in Groot-Brittannië, waar er soort socialistische revival gaande was. Maar vooral door een gebrek aan betrokkenheid van het proletariaat en zijn afhankelijkheid van Edward Aveling, bleef de invloed van Engels vrij beperkt. Beter ging het op het continent, waar Engels bij de grootste arbeiderspartij van Europa, de SPD, veel invloed behield en tijdens een afscheidstournee door Berlijn door duizenden volgelingen onthaald werd. In zijn laatste jaren toonde Engels zich een pragmatische tacticus, die door een eerlijke en objectieve analyse van de situatie bereid was af te stappen van eerdere ideeën en altijd flexibel bleef ten aanzien van de beste manier van het proletariaat om aan de macht te komen.

Na het overlijden van Marx in 1883 nam zijn boezemvriend Friedrich Engels de taak op zich om zijn intellectuele nalatenschap veilig te stellen. Dit deed hij door toe te zien op de publicatie van de laatste twee delen van Das Kapital, door Marx' ideeën te verdedigen tegen de aanvallen van een socialistische professor genaamd Eugen Dühring en door de ideeën begrijpelijk te maken voor een groter publiek. Engels' harde werk na het overlijden van Marx heeft een belangrijke rol gespeeld bij de verspreiding van de ideeën van zijn goede vriend.

Op 14 maart 1883 blaast Karl Marx zijn laatste adem uit. Verzwakt door een jarenlange slechte gezondheid en het verlies van zijn vrouw en oudste dochter, sloot één van de briljantste denkers uit de geschiedenis zijn ogen. Maar dit betekent niet dat dit ook de dood was van zijn ideeën. Deze waren nog springlevend en hielpen de twintigste eeuw in grote mate vorm te geven. Alleen niet zoals hijzelf dat vermoedelijk bedoeld had. In de laatste, reguliere aflevering van Karlcast staat dan ook de vraag centraal hoe Marx' ideeën zich verhouden tot het werk van de mensen die zich als zijn (op)volgers zagen.

In 1872 viel de Internationale uiteen. Dit kostte Marx veel invloed in Groot-Brittannië. Tegelijkertijd waren door het bloedige einde van de Commune van Parijs nog maar weinig volgers van Marx in Frankrijk actief. Dus richtte Marx zijn pijlen op twee andere landen waar hij veel van verwachtte: het nieuwe Duitse Keizerrijk waar zijn oude vriend Wilhelm Liebknecht zich in de politiek had gemengd en Rusland, waar er onder de autocratische oppervlakte van het tsaristische regime een radicale onderstroom schuilging die zeer ontvankelijk was voor Marx' ideeën.

De ideeën van Marx hebben altijd een internationale component gekend. Dit is ook logisch: de kapitalisten opereerden de internationaal, dus moesten de arbeiders dat ook doen. Toen er dus in de jaren 1860 een Internationale Arbeiders-Associatie werd opgericht, was Marx er als de kippen bij om er een leidende rol in te spelen. Door zijn werk voor de Internationale krijgen we meer te weten over de politieke ideeën van Marx. Daarnaast raakt hij, zijdelings, betrokken bij de dramatische gebeurtenissen rond de Commune van Parijs in het voorjaar van 1871. Gebeurtenissen die hem berucht zouden maken in heel Europa.

Zoals elk meesterwerk heeft ook Das Kapital meerdere lagen. Onder de, op het eerste oog, droge economische analyse schuilt een diepe zee aan fascinerende, filosofische concepten die ons terugbrengen naar de 'jonge Marx' van de jaren 1840. Als Das Kapital een blik onder de motorkap is van het kapitalisme, dan is deze aflevering een blik onder de motorkap van Das Kapital.

In deze eerste aflevering van het tweeluik over Das Kapital gaat het over Marx’ leven tijdens het schrijven van Das Kapital, de ontstaansgeschiedenis van het werk zelf en wat er zoal in de drie delen die samen Das Kapital vormen te lezen valt.

In de Grundrisse maken we kennis met Marx’ volledige stroom van associaties; hij schuift geen gedachten opzij die niet rechtstreeks met het onderwerp te maken hebben en komt zijn beeld van de mensheid en de samenleving verder tot ontwikkeling. Het hiervan afgeleide werk, Bijdrage aan een Kritiek op de Politieke Economie, is veel meer gestructureerd en gefocust. Als de Grundrisse een oerbos is waar alles vrijelijk kan groeien, dan lijkt Bijdrage meer op een Franse tuin. De Grundrisse is een avontuur in lezen, Bijdrage is als een wandeling tussen een aantal nauwkeurig gesnoeide concepten. In deze aflevering maken we met beide werken kennis.

Tussen 1852 en 1861 schreef Karl Marx talloze artikelen voor de New York Daily Tribune, een progressieve krant uit de Verenigde Staten. In zijn artikelen stond Marx stil bij de vele internationale crises die in deze periode plaatsvonden, van de Krim-oorlog tot de Amerikaanse Burgeroorlog. De veelzijdigheid van zijn berichtgeving geeft ons een mooie inkijk in Marx' denken over thema's waar hij in zijn andere werk niet of nauwelijks bij stil staat, zoals kolonialisme en slavernij.

Ondanks alle ellende in zijn privéleven, zette Karl Marx zijn werk onverstoorbaar voort. Zo hervatte hij zijn werk voor de Bond der Communisten, gaf lezingen en hielp hij bij het huisvesten van de grote groepen Duitse immigranten in Londen. Maar bovenal schrijft hij tussen december 1851 en maart 1852 één van zijn beste en meest bekende werken: 'De Achttiende Brumaire van Louis Napoleon'.Meer weten? Ga dan naar mijn Instagram account, @karlcast24 of volg mij op Bluesky: @karlcast.bsky.social