Wetenschap Vandaag | BNR

Vanaf vandaag in je podcastapp: Kuipers en de Kosmos. André Kuipers vertelt zijn onwaarschijnlijke verhaal. Van zijn selectie door de ESA en zijn training in Sterrenstad tot zijn reizen naar het ISS en terugkeer naar de Aarde.   Je vindt Kuipers en de kosmos op BNR.nl/Kuipers  Apple Podcasts: https://podcasts.apple.com/nl/podcast/kuipers-en-de-kosmos-bnr/id1766499928 Spotify: https://open.spotify.com/show/5K0cY1lPTbIQDIKEufTiyV?si=415c57562ecd4fde Kuipers en de Kosmos is een podcast van BNR en QuestSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Sneeuwkrab, of Snow Crab, bekend van het TV programma "The Deadliest Catch", doen het niet goed. Door een onderzeese hittegolf is 90% van de krabben verdwenen. De krabvisserij in Alaska zette tot voor kort 200 miljoewn dollar per jaar om. Dat is nu wel anders. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoek aan een 6000 jaar oud Hunebed in Spanje, de Dolmen van Menga, leerde wetenschappers dat de mensen in de steentijd over zeer veel technische kennis beschikten.  De onderzoekers stelden vast dat de stenen waaruit het monument is opgetrokken met marges van een paar millimeter zijn geplaatst.  Ook is de grafkamer aardbevingsbestendig gebouwd. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is een virus actief in de Amerika's, het heet Oropouche. De diverse gezondheidsorganisaties maken zich zorgen, de eerste dodelijke slachtoffers zijn al gemeld. Het is wel zo dat maar een klein deel van de besmette mensen ernstige klachten krijgt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dat het steeds warmer wordt is vooral in grote steden een probleem.  Wetenschappers werken wereldwijd aan technologieën die steden koeler moeten maken. In Nature staat een groot artikel dat een aantal oplossingen op een rij zet.  Het artikel heeft de kop: "De coolste wetenschap om hitte in de stad minder gevaarlijk te maken" Sommige oplossingen zijn high tec, zoals nieuwe materialen die in de zomer koelen en in de winter verwarmen, anderen zijn erg simpel; het wit verven van zwart asfalt bijvoorbeeld.       See omnystudio.com/listener for privacy information.

De gitarist van Queen, Brian May, is wetenschapper. Hij is astrofyscus, maar ook tuberculose-onderzoeker. Tien jaar keek May naar de oorzaak van Runder Tuberculose. Zijn onderzoek leverde een opvallend resultaat op: Runder TB wordt niet via de lucht verspreid, zoals altijd gedacht. Deze uitkomst kan behoorlijke consequenties hebben en vele dierenlevens redden. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Dit is de laatste aflevering die ik voor jullie maak. Na meer dan 10 jaar vond ik het tijd voor iets nieuws. Via deze weg wil ik iedereen die al die jaren heeft geluisterd bedanken: het was ongelooflijk leuk om verhalen voor jullie uit te zoeken en wat hebben we veel geleerd! Voor deze laatste mocht mijn zesjarige zoontje James het onderwerp bedenken, komt ie: waarom zijn varkens roze? Oké, het is een wat ouder onderzoek, maar daardoor niet minder behulpzaam bij het beantwoorden van deze vraag. Varkens zijn natuurlijk niet allemaal roze, maar dat er überhaupt varkens met deze kleur rondlopen, komt, nouja.. weer eens door ons. In de natuur hebben varkens en hun familieleden camouflagekleuren om begrijpelijke redenen. Vrijwel elke keer als daar een genmutatie zorgt voor een afwijking in die vacht, zeggen de onderzoekers die hier in 2009 al naar keken, overleeft het dier het meestal niet. De afwijkende dieren worden vaker gepakt door roofdieren en zo blijft schutkleur in het wild de gangbare outfit. Maar toen wij zo'n 10.000 jaar geleden varkens gingen fokken, waren het juist die opvallende en kleurrijke afwijkingen die het goed deden. We gingen erop selecteren. Op roze, en wit met zwart en allerlei andere variaties die in het wild niet zouden werken, maar die mensen er leuk uit vonden zien. In dit onderzoek gingen ze ook op zoek naar het genetisch mechanisme hierachter. Daarbij keken ze naar het MC1R-gen in de huidcellen die pigment aanmaken. Het gen bepaalt de balans tussen twee pigmenten: het donkere eumelanine en rood-gele feomelanine. Ook in ons mensen bepaalt die verhouding onze huids- en haarkleur. Ze vonden meerdere mutaties van dit gen in wilde en tamme varkens, maar in de wilde varkens werden die onderdrukt, terwijl ze in de tamme varkens verantwoordelijk waren voor het hebben van een andere kleur vacht. Voor sommige kleurcombinaties waren wel drie mutaties nodig. In het wild hadden deze varianten nooit lang genoeg overleeft om die opstapeling van mutaties bij zicht te dragen. En dus is de conclusie: varkens zijn roze, omdat wij ons er mee gingen bemoeien. Dat was hem voor nu. Blijf nieuwsgierig, blijf vragen stellen, dat heeft deze wereld hard nodig. En wie weet: misschien kan ik het niet laten om in de toekomst toch weer verhalen te maken voor jullie. Op de hoogte blijven kan, via LinkedIn, Instagram, of thesciencesection.com. Het was me een waar genoegen, liefs Karlijn Lees hier meer over het onderzoek: Colourful pigs evolved through farming, not natureSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Tourrenners doen het en vissen blijken er nu ook gebruik van te maken: energie besparen door in een groep voort te bewegen. In het geval van de wielrenners scheelt het tegenwind, bij vissen tegenstroom. Je zou denken dat iemand dit al weleens goed had onderzocht, maar deze wetenschappers zeggen de eerste te zijn die het op deze manier hebben aangepakt. Waarom zwemmen vissen in een school? Was dus nog een open vraag. Ja het biedt natuurlijk ook gewoon meer bescherming, maar zou het ook minder energie kosten? Om daarachter te komen bouwden ze in het lab een wildwaterbaan voor vissen, met daarin allerlei slimme camera's, de mogelijkheid om de stroom te sturen en een apparaatje waarmee ze konden meten hoeveel zuurstof de vissen verbruikten. Ze konden hiermee zien dat wanneer de vissen in een groep van acht zwommen, ze 79 procent minder energie verbruikten dan individuele vissen. Of het nou turbulent of kalm water was. Hoe wilder de omstandigheden, hoe dichter ze bij elkaar gingen zwemmen. Bij individuele vissen zagen ze wel een verschil tussen turbulent of kalm water. Zij verbruikten 22 procent meer energie in turbulent water. Het zou dus kunnen dat energiebesparing één van de redenen is geweest waarom vissen überhaupt in scholen zijn gaan zwemmen. Geen gek idee, aangezien deze tactiek in de biologie vaker voorkomt. Zelfs bij spermacellen die onderweg zijn door het voortplantingskanaal, zagen ze in eerder onderzoek al eens. Lees hier meer over het onderzoek: Swimming in Schools May Help Fish Save Energy in Turbulent WatersSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze worden ook wel extremofielen genoemd: organismen die extreme omstandigheden kunnen overleven, of hier zelfs heel erg goed op gaan. Het beerdiertje is een bekende, maar denk ook aan de beestjes die van hete hydrothermale bronnen hun thuis hebben gemaakt. Of die het goed doen op plekken als Antarctica. Maar nu hebben onderzoekers ze gevonden op een plek waar je ze misschien niet zo snel zou verwachten: ons eigen magnetron. In eerdere onderzoeken werden al gemeenschappen van microben in andere keukenapparaten gevonden. Zoals vaatwassers en koffiemachines. Nu zijn ze ook gevonden in een apparaat waarvan je zou denken dat het echt geen geschikte leefomgeving is. Maar de straling en hitte die ontstaat in een magnetron is dus niet genoeg om bijvoorbeeld bacteriën uit te schakelen. En dat is ook belangrijke informatie als het aankomt op voedselveiligheid. Nou was het geen groot onderzoek, maar de monsters uit 30 magnetrons – sommigen stonden in huishoudens, anderen in gedeelde ruimtes en een paar in labs – zijn wel uitvoerig bestudeerd. Ze ontdekten zo meer dan 100 soorten bacteriën. De meesten afkomstig van ons eigen lichaam. In sommige huishoudmagnetrons groeiden ook wat bacteriën die geassocieerd worden met voedselziektes. Nou is het niet alleen slecht nieuws. Mogelijk zijn deze extreme bacteriën door ronde na ronde straling zo geëvolueerd dat ze iets unieks kunnen, en kunnen we ze inzetten voor het verwerken van gevaarlijke afvalstoffen bijvoorbeeld. Mits er nog flink wat onderzoek wordt gedaan. Maar voor nu is de les in ieder geval: die magnetron kan wel een extra schoonmaakrondje gebruiken bij de meeste mensen. Neem hem het liefst even vaak mee als je aanrecht en andere keukenapparaten, zegt één van de onderzoekers. Lees hier meer over het onderzoek: Your microwave oven has its own microbiomeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een nieuwe analyse van data die is verzameld door de InSight Mars-lander is het beste bewijs tot nu toe voor het nog steeds aanwezig zijn van vloeibaar water op Mars. Naast wat er vastgevroren zit op de polen. Als deze analyse klopt, dan verandert dat nogal de ideeën over de leefbaarheid van deze planeet. De data werd verzameld in 2022. Het gaat om informatie over de ondergrond, waaronder hoe snel de golven van bevingen door de bodem trekken. Daarmee kan iets worden gezegd over wat die onderweg allemaal tegenkomen en dus ook over de samenstelling. Wat hierover aan gegevens binnenkwam is vervolgens in een geologisch model gestopt. En op basis daarvan zeggen de wetenschappers nu: hier moet haast wel vloeibaar water zitten. Dat zou de beste verklaring zijn voor wat ze op sommige plekken ‘zien zitten’ in de bodem. Lees hier meer over het onderzoek: Presence of liquid water most probable explanation for data collected by mars landerSee omnystudio.com/listener for privacy information.