Wetenschap Vandaag | BNR

Wij mensen willen altijd meer, meer, meer. En daar maken bedrijven dankbaar gebruik van. Maar uniek in het dierenrijk zijn we wat dit betreft niet. In het boek Gewoontedieren van de Deense moleculair bioloog Nicklas Brendborg lees je hoe het een tijd terug bij vogels al werd gezien: leg een groter en feller gekleurd nep-ei in het nest en ze kijken niet meer om naar hun eigen eitjes. Ganzen gaan zelfs op volleyballen zitten, wanneer ze de kans krijgen.  Ook wij zijn gevoelig voor dit soort superstimuli. In het geval van eten, zit dat hem in slimme trucjes van de voedingsindustrie. Bewerkt eten wordt zo ingenieus samengesteld dat in onze lichamen, of specifieker in ons brein, niet langer de stofjes worden aangemaakt om te kunnen stoppen. En laat de formule van dit soort snacks nou heel veel lijken op die van borstmelk.  In het boek van Brendborg lees je hier meer over. Maar hij bespreekt ook hoe het ervoor staat met obesitas wereldwijd, geeft nog meer voorbeelden uit de natuur en bespreekt vergelijkbare mechanismen die zorgen voor binge watchen en social media-verslavingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een Europees team van astronomen heeft het grootste stellaire zwarte gat van onze Melkweg ontdekt. Het is meer dan dertig keer zo zwaar als de zon en bevindt zich in het sterrenbeeld Arend.   Het was een toevallige ontdekking die werd gedaan terwijl de vierde datarelease van ESA's ruimtetelescoop Gaia werd voorbereid. Tijdens de Gaia-missie worden de bewegingen van miljarden sterren in de Melkweg gevolgd.  Zo zagen ze in de data bewijs voor een vreemde wiebelbeweging van een ster. Dat was een aanwijzing dat er een zwart gat in de buurt moest zijn. Dat het om een zwart gat met zoveel massa gaat bleek vervolgens uit gegevens van de Very Large Telescope in Chili.  Eigenlijk zou de nieuwe data van de ruimtetelescoop pas eind 2025 vrijgegeven worden, maar deze vondst was te bijzonder om tot dan te bewaren. Onderzoekers wereldwijd kunnen nu aan de slag om het zwarte gat en de ster die eromheen draait nader te bestuderen.  De groep sterren waartoe deze ster en het zwarte gat behoren is ooit opgenomen door onze Melkweg. Die sterstroom was eerder al eens ontdekt door de groep van Amina Helmi van de Rijksuniversiteit Groningen. Dat er ook een flink zwart gat in zo'n sterstroom kan zitten, dat is nooit eerder gezien.  Waar de sterstroom met het zwarte gat precies vandaan is gekomen, voordat het door onze Melkweg werd opgenomen, daar hopen onderzoekers dankzij nieuwe waarnemingen snel meer over te kunnen zeggen. Lees hier meer over het onderzoek: Wetenschappers ontdekken grootste stellaire zwarte gat van de MelkwegSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Niemand heeft volledig de controle over hoe dingen in het leven bij elkaar komen. Over de enorme complexiteit van ons bestaan. Maar dat betekent niet dat we de chaos, of het toeval, niet in ons voordeel kunnen gebruiken, meent filosoof Jeroen Hopster van de Universiteit Utrecht.  Hij is één van de sprekers tijdens de Utrechtse Nacht van de Filosofie en schreef onlangs een boek over het onderwerp: Toeval: een onvoorziene filosofie. Hopster vertelt in deze aflevering op welke manieren we toeval volgens hem kunnen omarmen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut hebben in kaart gebracht welke bacteriën er graag in uitzaaiingen leven. Ze analyseerden hiervoor 4000 tumoren van 26 kankersoorten en zagen hoe ontzettend divers deze groep bacteriële medebewoners is.  Voor darmkanker was dit al grotendeels bekend, maar nu hebben ze het dus veel breder bekeken. Welke bacteriën er in een uitzaaiing zitten, bleek sterk samen te hangen met de plek in het lichaam, de omstandigheden daar en het type kanker.  Wat ze ook bestudeerd hebben is de interactie tussen de bacteriën, de kankercellen en hun omgeving. Daaruit werd al duidelijk dat er een link is tussen sommige bacteriën en een minder goed effect van immuuntherapie. In dat geval gold: hoe bonter het bacteriële gezelschap, hoe actiever de tumorcellen.  Maar misschien zijn er ook bacteriën die juist een positief effect op sommige behandelingen hebben. De onderzoekers hopen dit in de toekomst nog veel beter uit te zoeken, zodat we deze kennis in ons voordeel en in het nadeel van tumoren kunnen gebruiken. Lees hier meer over het onderzoek: Bacteriën in kanker ontmaskerdSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De FSC-certificatie voor tropische bossen, heeft dat nou de gewenste effecten of niet? Na uitgebreid onderzoek in Afrika, uitgevoerd door Joeri Zwerts van de Universiteit Utrecht, is daar wat betreft het behoud van diersoorten goed nieuws over. De dieren die zo ontzettend belangrijk zijn voor de tropische ecosystemen worden effectief beter beschermd in gecertificeerde bossen. Dat geldt onder andere voor de olifant. Dit dier is als enige in staat de grotere zaden in de tropen op te eten. Gaat het goed met de olifant, dan heeft dat invloed op belangrijke boomsoorten die op hun beurt weer enorm veel CO2 opslaan. Zwerts vertelt uitgebreid over zijn onderzoek in de jungle en de meer dan een miljoen foto's die ze vervolgens in Utrecht moesten doorzoeken. Ook geeft hij uitleg over hoe het keurmerk werkt en welke maatregelen ermee samenhangen.  Lees hier meer over het onderzoek dat werd geïnitieerd door Utrechtse onderzoeker Marijke van Kuijk en werd uitgevoerd met steun van het Wereld Natuur Fonds en de Wildlife Conservation Society: FSC-certificering tropische bossen pakt goed uit voor gorilla’s en olifantenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Ze zijn binnen: de eerste beelden van klimaatsatelliet PACE. First light, noem je dat officieel. Dat betekent dat alles het naar behoren doet en de onderzoeken kunnen beginnen. Jeroen Rietjens, instrument scientist bij SRON vertelt wat de instrumenten aan boord van PACE ook alweer gaan bestuderen, wat er de afgelopen weken allemaal is getest en hoe het er nu voorstaat. Lees hier meer: Eerste beelden klimaatsatelliet PACE vrijgegevenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

De Europese onderzoeksraad heeft vandaag een aantal flinke subsidies uitgedeeld. Onder de ontvangers van de prestigieuze beurs zitten ook Nederlandse wetenschappers. Waaronder Jos Malda van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht. Hij kijkt in zijn onderzoek hoe we de geheimen van kraakbeen kunnen kraken.  Kraakbeen is een ontzettend ingenieus weefsel, maar het herstelt niet uit zichzelf als het beschadigd raakt. En omdat we met z'n allen steeds ouder worden, is het van groot belang om kapot kraakbeen goed te kunnen repareren. De groep van Malda probeert dit te doen door aan de ene kant het kraakbeen van zoveel mogelijk diersoorten te bestuderen en aan de andere kant te werken aan het namaken en bioprinten van kraakbeen. De subsidie gaat helpen om hierin de volgende stappen te zetten.  Lees hier meer over het onderzoek: Kraakt Jos Malda het geheim van kraakbeen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

De EU kondigde in 2021 strengere richtlijnen aan voor het beperken van de illegale ivoorhandel, maar uit een nieuw rapport van het IFAW blijkt dat de nieuwe regelgeving nog niet het gewenste effect heeft.   Ook in Nederland zet het probleem door. Sabine Zwiers van het IFAW vertelt meer over hoe het er nu voorstaat en wat er moet gebeuren om het probleem nu echt eens goed aan te pakken.  Lees hier meer over het rapport: IFAW ontdekt 47 ivooradvertenties zonder bewijs legale verkoopSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Na de Tweede Wereldoorlog had de boerensector een heel andere crisis. Te veel jonge boeren en te weinig land. Het platteland raakte overbevolkt en er was te weinig werk. Van de oplossing die toen gezocht werd, plukken we nu de wrange vruchten, zegt historicus Erik van der Vleuten verbonden aan de TU Eindhoven. Iedere woensdag komt de Universiteit van Nederland langs. Vandaag met Tuur Verdonck.See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 1959 vond de laatste Nederlandse expeditie plaats. Een onderneming naar Het Sterrengebergte in wat toen Nederlands-, nu Papua Nieuw Guinea heette. Nederland stond onder zware internationale druk om haar koloniën op te geven, men wilde met deze expeditie laten zien dat ze wel degelijk iets te zoeken en bij te dragen hadden in dit afgelegen deel van de wereld. De expeditieleden waren wetenschappers en militairen. Er waren antropologen, biologen, geologen en preparateurs mee. Tot op de dag van vandaag wordt het tijdens de expeditie in 1959 verzamelde materiaal door wetenschappers bestudeerd. Zo werd vorig jaar door bioloog Rob de Vos van Naturalis een nieuwe vlindersoort ontdekt in de collectie. Het vlindertje is destijds gevonden door 1 van de twee nu nog levende leden van de expeditie: John J. Staats. Het diertje heeft zijn naam gekregen: Blaviopelosia Staatsi. Woensdag 10 april, precies 65 jaar na de start van de expeditie opent Museum Naturalis in Leiden een mini-expositie over de expeditie. Uiteraard is daar de vlinder Blavipelosia Staatsi te zien.See omnystudio.com/listener for privacy information.