Wetenschap Vandaag | BNR

Met een komodovaraan knuffel je niet. Daar blijf je ver bij uit de buurt. Dat weten de meeste mensen denk ik wel. Eén van de redenen hiervoor is hun giftige speeksel en scherpe klauwen, maar vergeet zeker ook hun tanden niet, zeggen wetenschappers.   We wisten al dat die scherp en gebogen zijn, maar nu is ontdekt dat ze ook een beschermend laagje ijzer hebben. Waarschijnlijk is dat de reden waarom hun tanden zo scherp kunnen blijven. Iets wat mogelijk ook het geval was voor sommige dino's.   Onderzoekers deden deze ontdekking toen ze met de nieuwste technieken naar een bestaand museum exemplaar keken. Of dinotanden dezelfde hoeveelheid ijzer bevatten, en of ook bij hun het ijzer vooral aan de buitenkant zit, dat kunnen ze nog niet zeggen.   Dit komt waarschijnlijk door het fossiliseren van de dinotanden, waardoor de chemische samenstelling verandert. Wat ze wel al kunnen zien is dat de structuur van tanden van vleesetende dino's op de snijranden anders is.    De onderzoekers hopen dat meer testen met de komodo-tanden andere markers opleveren waarmee toch iets gezegd kan worden over de aanwezigheid van ijzer in fossielen dino-tanden. En dat zou ons weer iets vertellen over hoe deze uitgestorven diersoort leefde en at. Lees hier meer over het onderzoek: Komodo dragons have iron-coated teeth to rip apart their preySee omnystudio.com/listener for privacy information.

Weet je nog? Die tijd waarin we geloofden dat een beetje alcohol misschien wel beter zou zijn dan helemaal geen alcohol?  Canadese wetenschappers hebben nog eens goed gekeken naar 107 onderzoeken waarin dit is bestudeerd. En daarin vonden ze nogal wat foute aannames. Hun conclusie: er is geen bewijs dat af en toe drinken beter is voor de gezondheid of levenslengte dan helemaal niet drinken.   Wat ging er in die onderzoeken dan mis? Veel van de studies die zeiden dat af en toe drinken beter was, maakten een verkeerde vergelijking, of corrigeerden niet voor sturende factoren.  Zo werd alcoholgebruik in het verleden vaak niet meegenomen en werd vooral naar oudere volwassenen gekeken. Maar sommige inmiddels niet-drinkers waren bijvoorbeeld gestopt vanwege gezondheidsklachten. En als je die groep - ex-drinkers met klachten - meeneemt in de vergelijking met gematigde drinkers, tja, dan lijkt het inderdaad al snel of de gematigde groep gezonder is dan de geheelonthouders.  In sterkere onderzoeken waarin ook jongere mensen werden meegenomen en waarin werd gelet op vroegere drinkgewoontes, werd dit voordeel dan ook niet gezien. Van af en toe drinken leef je niet langer.   Rode wijn voor een lage hartslag en minder hartziektes? Nope. Er bestaat geen veilige of voordelige hoeveelheid alcohol. Niet drinken is het best. En het is aan iedereen zelf om te bepalen of een glas alcohol op zijn tijd het risico wel of niet waard is. Lees hier meer over het onderzoek: The research was wrong: study shows moderate drinking won’t lengthen your lifeSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Astronomen hebben met James Webb een planeet gezien die zes keer zoveel massa heeft als gasreus Jupiter. De planeet draait om een ster relatief dicht bij de zon en hij is extreem koud. Sterker nog: als de data klopt zou het de oudste en koudste planeet ooit vastgelegd zijn.  Meestal detecteren astronomen exoplaneten doordat ze tussen de aarde en hun ster bewegen. Dit veroorzaakt een dip in het licht van de ster. Dat vertelt onderzoekers van alles over het object dat deze dip veroorzaakt. Wat ook kan is dat wordt gekeken naar zwaartekracht. Een planeet kan daarmee bijvoorbeeld invloed uitoefenen op het gedrag van de ster, en die beweging kan gemeten worden.   Een directe waarneming van een exoplaneet, dat is een stuk zeldzamer. Van de exoplaneten die wel op deze manier zijn gezien, is het grootste deel zo heet en fel, dat ze door het licht van hun ster heen te zien zijn.   Dankzij de zwaartekrachttechniek was er al een vermoeden dat 12 lichtjaar van de aarde een grote planeet gevonden kon worden. Vervolgens is geprobeerd om die planeet ook te zien met de James Webb telescoop. Het lukte met de instrumenten aan boord om de gloed van de ster weg te werken, zodat de planeet inderdaad zichtbaar werd.   Het moet net als Jupiter een gasreus zijn, maar dan wel zes keer zo zwaar. De planeet zit 15 keer verder van zijn ster dan de aarde van de zon en het is er iets boven het vriespunt.   Nou zou het nog beter zijn als er meer bewijs was dat het ook echt om een planeet gaat. Bijvoorbeeld een beeld waarop het gevonden stipje zich heeft verplaatst, maar het is zelfs zonder die aanvullende data al een spannende observatie. Mogelijk zijn we hiermee een stap dichterbij het daadwerkelijk zien van dit soort exoplaneten. Lees hier meer over het onderzoek: This glowing speck is a freezing exoplanet six times the size of JupiterSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Op veel festivals heb je tegenwoordig flink wat ruimte voor wetenschap. Het geeft onderzoekers op een bijzondere manier een inkijkje in het leven van duizenden mensen. Ook op de Zwarte Cross werd dit jaar onderzoek gedaan. Onder andere door Hogeschool Saxion. Wouter Barewijk en Anne Pasman van Saxion wachten me op. In 30 graden zon, tussen de toeters, cross bikes, biertjes en fanfare. Zij staan tijdens het festival in de Taboetent. Waar ze onder andere met bezoekers in gesprek gaan over passen in het perfecte plaatje. Het onderzoek is mogelijk gemaakt door Regieorgaan SIA en Innofest. Innofest streeft naar een duurzame en sociale samenleving door innovaties een testplek te geven op festivals. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bomen produceren zuurstof, algen doen het, maar nu zeggen onderzoekers een nieuwe zuurstofbron te hebben ontdekt, in de vorm van zware mineralen. Gedacht werd, dat alleen organismen die gebruik maken van fotosynthese zuurstof kunnen produceren. Maar deze mineralenbollen vind je zo'n 4000 meter diep, op de bodem van de oceaan, in het pikkedonker. De onderzoekers die dit hebben ontdekt, dachten eerst dat hun meetapparatuur kapot was. Maar na jarenlang meten en experimenten in het lab, denken ze het nu zeker te weten. De mineralen, zeker wanneer ze samenklonteren, produceren elektriciteit. Genoeg om een chemische reactie ingang te zetten, waarmee zuurstof kan ontstaan. En dat betekent dat we mogelijk anders moeten gaan nadenken over het ontstaan van leven. De organismen die zuurstof nodig hebben om te bestaan, waaronder een heleboel diersoorten, zijn dan mogelijk niet alleen maar ontstaan dankzij fotosynthese. De mineralen die nu zijn bestudeerd, zouden mogelijk ook hebben kunnen zorgen voor voldoende zuurstof. Het gaat om samengestelde brokstukken, waarin een mix van mineralen zit van bijvoorbeeld koper, nikkel, kobalt en lithium. Qua grootte variërend tussen een zandkorreltje en een aardappel. En ja: dat zijn inderdaad grondstoffen die we onder andere gebruiken voor het maken van onze batterijen. Er wordt al gekeken naar het winnen van de knollen, door middel van diepzeemijnbouw. Maar of daar - in internationale wateren - toestemming voor komt en wat de regels dan worden, dat is nog de vraag. De bodem en het zeeleven zouden hier, laat onderzoek al zien, enorm onder kunnen lijden. En nu, zeggen deze wetenschappers, moeten we ook nog rekening houden met een effect op de zuurstofcyclus. Kennis die ongetwijfeld een rol gaat spelen bij de lopende discussies rondom dit onderwerp. Lees hier meer over het onderzoek: Deep-ocean floor produces its own oxygenSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst hebben onderzoekers vastgelegd hoe mannetjesolifanten hun kudde in beweging krijgen als ze willen vertrekken na bijvoorbeeld een drinkpauze. Het is meestal het meest dominante mannetje, en een gewaardeerd groepslid, dat het seintje ‘laten we gaan’ geeft aan de rest. Het is leuk om te weten, maar ook verrassend. Want olifantenkuddes worden vooral geleid door vrouwtjes en dat zijn vaak ook de groepsleden die deze verfijnde vorm van communiceren gebruiken. Nu blijken ook de mannetjes deze rol op zich te kunnen nemen. Om zeker te weten dat ze het goed hadden, namen de onderzoekers 12 jaar lang audio en beeld op bij dezelfde waterbron. Daarvoor was speciaal apparatuur nodig, want het diepe geluid dat de olifanten maken kunnen wij mensen niet horen. Op het seintje van vertrek wordt ook gereageerd door de rest van de groep. Waarbij elk individu degene daarvoor aanvult en ook de toonhoogte wordt aangepast, om onderscheid te maken tussen de groepsleden. Het onderzoek volgt op een ander bijzondere ontdekking, waarbij het duidelijk werd dat olifanten unieke namen voor elkaar gebruiken. Dat is vergelijkbaar met ons gebruik van zelfstandig naamwoorden. Het ‘laten we gaan’ seintje zou je kunnen zien als een werkwoord. Zouden ze de twee combineren, zeggen de onderzoekers, dan kunnen we dus spreken van een taal. Het onderzoek zegt ook iets over de rol van oudere mannetjesolifanten in familiegroepen. En dat is weer belangrijke kennis voor het behoud van de diersoort en de impact die het ontbreken van deze belangrijke groepsleden kan hebben op de sociale structuur. Lees hier meer over het onderzoek: Male elephants signal ‘let’s go’ with deep rumblesSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In Diergaarde Blijdorp is een nieuw Afrikaans vogelverblijf geopend. Eén van de hoofdbewoners: de grijze roodstaartpapegaai. Toen de volière nog in aanbouw was, sprak ik met natuurbehoudseducator Oscar Vissers over deze inmiddels bedreigde vogelsoort, die helaas nog regelmatig als huisdier eindigt. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Onderzoekers hebben een nieuw AI-model ontwikkeld, waarmee ze ongebruikelijk grote golven op zee kunnen voorspellen. Monstergolven, of rogue waves, worden ze genoemd. Het model zou het mogelijk maken om mensen op schepen of olieplatformen een seintje te geven voordat de golven ontstaan. Het algoritme werd getraind met 14 miljoen waterhoogtemetingen van 30 minuten, die waren gedaan door boeien op zee. Vervolgens hebben ze het getest met 40.000 nieuwe metingen, die gedaan waren op dezelfde locaties. Het lukte ze om met 75 procent nauwkeurigheid monstergolven te voorspellen een minuut voordat ze er waren en met 73 procent vijf minuten voordat ze er waren. Het model voorspelde ook succesvol monstergolven op locaties die niet in de dataset zaten waarmee het algoritme was getraind, met 75 procent, één minuut van tevoren. De nauwkeurigheid van het model zou nog beter kunnen, zeggen de onderzoekers, als ook waterdiepte, windsnelheid en locatie meegenomen worden. Ook zou het dan waarschijnlijk mogelijk worden om nog eerder te waarschuwen dat zo'n monstergolf ontstaat en iets te kunnen zeggen over de hoogte. Lees hier meer over het onderzoek: Engineering: Tool predicts rogue waves up to 5 minutes in advanceSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Een groep piepkleine zoetwater diertjes heeft een uitzonderlijke manier gevonden om zichzelf te beschermen tegen infecties: ze zetten genen aan die ze gestolen hebben van bacteriën en mogelijk ook planten. De diertjes die in dit onderzoek zijn bestudeerd zijn niet groter dan de dikte van een haar, maar hebben wel een hoofd, mond, spijsverteringsstelsel, spieren, en zenuwen. Werden deze diertjes blootgesteld aan een schimmelinfectie, zagen onderzoekers, dan zetten ze ter verdediging honderden genen aan die ze overgenomen hadden van bacteriën en microben uit hun omgeving. Sommigen van die genen zorgden vervolgens voor de productie van stofjes die de infectie tegengingen. Een soort zelfgemaakte antibiotica. En dat is uitzonderlijk. Dat deze beestjes DNA kunnen opnemen uit hun omgeving, en dat ze dit al miljoenen jaren doen, dat wisten we al uit eerder onderzoek. Maar dat ze deze genen ook echt gebruiken en waarvoor, dat is nieuwe informatie. Ze zagen ook dat de geadopteerde genen in de diertjes ook weer evolueerde. Dat zou kunnen betekenen dat ze antimicrobiële stofjes kunnen produceren die zijn aangepast aan een meer geavanceerd soort organisme. Wat ze mogelijk minder giftig maakt voor mensen en dieren, dan de stofjes die we nu produceren in het lab. Ook gezien de wereldwijde problemen met resistentie, is deze nieuwe vorm van antibiotica erg interessant om verder te onderzoeken. Lees hier meer over het onderzoek: Small animals acquire genes from bacteria that can produce antibioticsSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wetenschappers analyseerden data uit 51 langlopende onderzoeken, waarin onder andere is gekeken naar het niveau van narcisme bij zo'n 37.000 mannen en vrouwen tussen de 8 en 77 jaar uit verschillende - vooral Westerse - landen over tientallen jaren. Ze hoopten iets te kunnen zeggen over hoe hardnekkig narcisme als eigenschap is. Daarbij hielden ze ook rekening met de verschillende vormen van narcisme. In één daarvan voelt iemand zich vooral superieur en heeft diegene behoefte aan bewondering van anderen. In een tweede is er sprake van arrogantie en van weinig empathie. Bij een derde vorm gaat het mis bij het reguleren van emoties en komt hypergevoeligheid kijken. Aan de data konden ze zien dat voor alle drie de vormen geldt dat het niveau afneemt naarmate we ouder worden. Al was die afname groter in de twee laatste vormen. Wat ze echter ook zagen was dat mensen die gemiddeld meer narcisme laten zien dan anderen, dat nog steeds wel doen op een later moment in hun leven in. Milde narcisten worden milder en extreme narcisten minder extreem, maar de verschillen tussen beiden blijven bestaan. Waarom narcisme afneemt is nog niet duidelijk. Mogelijk komt het door de sociale rollen die we aannemen als we volwassen worden. Die rollen - als bijvoorbeeld partner, ouder en werknemer - zouden er weleens voor kunnen zorgen dat onze persoonlijkheid daarin meebeweegt. Maar helemaal begrijpen hoe dit werkt doen we nog niet.   Lees hier meer over het onderzoek: Narcissism decreases with age, study findsSee omnystudio.com/listener for privacy information.