Wetenschap Vandaag | BNR

We gaan langs bij onderzoeker Roel Vermeulen van de Universiteit Utrecht en bespreken hoe het ervoor staat met onze buitenlucht en het onderzoek dat daarnaar gedaan wordt.  Wat staat er bijvoorbeeld in de nieuwe richtlijnen voor de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxide? Gaan we dat in Nederland halen? En wat zou er moeten gebeuren om de luchtkwaliteit hier verder te verbeteren? We bespreken uitgebreid de huidige gezondheidsrisico's, wat er nog niet voldoende bestudeerd is en hoe ze dat met een langlopend meetproject proberen te veranderen. In dat project wordt met zelfgebouwde auto's heel lokaal gemeten en toegewerkt naar een Europese luchtkwaliteit-kaart. Met daarop niet alleen de hoeveelheid fijnstof en stikstofdioxide, maar ook de minder bekende ultrafijnstofdeeltjes. Er staat toevallig ook net een gloednieuwe meetauto klaar waar we een kijkje in kunnen nemen. De maker van de auto, Kees Meliefste, sluit ook even aan.  In de volgende aflevering van Afdeling Wetenschap bespreken we met onderzoekers Lidwien Smit en Esmée Janssen hoe het ervoor staat met de kwaliteit van onze binnenlucht. Zij vertellen onder andere meer over het onderzoek dat zij doen op scholen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoi! Even een berichtje van mij. Wie vaak luistert heeft al gemerkt dat er wat dingen aan het veranderen zijn. De rubriek zit niet langer in het middagnieuwsprogramma op zender.  Dat vind ik heel jammer, maar er komt wel wat voor terug: een langer wekelijks wetenschapsprogramma, Afdeling Wetenschap, om 14:00 uur op donderdag te horen op zender.  Wat merk je daar in de podcast-feed van? Niet heel veel. Daar vind je gewoon nog steeds elke dag wetenschapsnieuws maar straks dus ook langere gesprekken op locatie met onderzoekers. Voor nu: heel erg bedankt voor het luisteren en downloaden! Want zonder jou, zou deze rubriek niet bestaan. Mocht je vragen, opmerkingen, of tips hebben: weet me op de socials te vinden. Groet, Karlijn  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Goed nieuws voor iedereen die weleens z'n sleutels vergeet: volgens een nieuw boek is dat volkomen normaal en hoeft dat niet aan je geheugen te liggen.  Het opslaan en terughalen van informatie is een ontzettend complex proces. Sommige mensen, bijvoorbeeld diegene met een fotografisch geheugen, zijn er bijzonder goed in. Maar voor de meeste van ons is het hard werken.   Dat we af en toe dingen vergeten is volgens deze Amerikaanse schrijvers alleen maar logisch: er moet ruimte blijven in ons brein om belangrijke algemene kennis te blijven opslaan. Kennis die af en toe moet worden bijgesteld naar mate we meer leren en meemaken.   Omdat we ons een groot deel van de tijd niet zo druk maken om ons geheugen, behalve wanneer het niet naar behoren werkt, hebben we een vertekend beeld van hoe goed ons geheugen is.    Je zou kunnen denken: als je bij vertrek steeds eindeloos op zoek bent naar je sleutels, waterfles, telefoon en pasjes, staat het er niet best voor. Maar volgens deze onderzoekers - en dit is even los van ziektes die dit kunnen beïnvloeden - zijn onze hersenen gewoon niet heel goed in dit taakje. Zeker niet als we ook nog eens moe of gestrest zijn, of wanneer er veel koffie of alcohol in het spel is.   Onze hersenen zijn hier een stuk beter in, als het een kwestie van overleven is. Een manier om hiermee om te gaan is het koppelen van iets wat je moet onthouden met iets waar je niet omheen kan. De auteurs geven hier een nogal verontrustend voorbeeld van: leg je tas op de achterbank, zodat je niet vergeet dat je kind uit het stoeltje te halen wanneer je naar de supermarkt gaat.   In de VS blijkbaar een dagelijkse zorg. In het boek staan nog veel meer tips over het trainen van je geheugen, maar vergeet je af en toe je sleutels, dan ben je dus absoluut niet de enige. En is er niet meteen van alles mis met je geheugen.  Lees hier meer over het boek: Losing keys and everyday items ‘not always sign of poor memory’See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat gebeurt er in het lichaam precies allemaal wanneer we honger hebben en eten zien of ruiken? Het aanmaken van speeksel is een bekende, maar een groot deel van het proces is nog onbekend. Als we dat wel beter begrijpen zou die informatie kunnen zorgen voor een betere behandeling van bijvoorbeeld diabetes type 2.   Uit een nieuw onderzoek, gedaan in muizen, blijkt dat de lever al heel vroeg in dit proces een grote rol speelt. Zelfs als het eten alleen gezien en geroken wordt, blijken levercellen zich na enkele minuten al voor te gaan bereiden op de binnenkomende nutriënten.   Dit loopt via signaaltjes vanuit de hersenen. Wordt er eten gedetecteerd, dan geven die door aan de lever: aan de slag. Maar zelfs als de betrokken neuronen los geactiveerd worden, zonder dat er echt eten geroken of gezien wordt, gaat de lever aan het werk.    De eiwitprocessen in de lever die in dit onderzoek voor het eerst zijn gezien, hebben een link met de gevoeligheid voor insuline en dit nieuw ontdekte paadje zou weleens heel geschikt kunnen zijn voor een nieuwe behandeling van diabetes type 2. Lees hier meer over het onderzoek: Food in sight? The liver is ready!See omnystudio.com/listener for privacy information.

Drugs als morfine en cocaïne doen gekke dingen met het beloningssysteem in ons lichaam. We willen er steeds meer van, wat onze behoefte om te eten en drinken zelfs kan overschaduwen.   Tegelijk weten we al een tijdje dat het bevredigen van de behoefte aan voedsel, seks, sociale interactie, maar ook deze drugs hetzelfde hersengebied activeren.   Dit hersengebied werkt nauw samen met stofjes als dopamine en serotonine om dieren en mensen meer te laten verlangen van dat waar ze zich goed door voelen.   Wat we nog niet wisten, maar nu is ontdekt, is dat verslavende drugs de hersenactiviteit in dit gebied net even anders beïnvloeden.  Ze kwamen hierachter door onderzoek in muizen, waarbij in real time de signaaltjes tussen neuronen werden bestudeerd in dit moeilijk te meten en diep gelegen deel van het brein.   De drugs blijken een moleculair netwerk te kapen dat een belangrijke rol speelt in het proces waarmee neuronen leren. Waarbij waarschijnlijk de manier waarop neuronen communiceren en onthouden wordt verstoort.   Dat zou kunnen verklaren waarom de muizen, maar ook mensen met een erge verslaving, vrijwel volledig vergeten te eten en drinken. Lees hier meer over het onderzoek: Newly discovered brain pathway sheds light on addictionSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Het modelwormpje C Elegans, dat in veel wetenschappelijke onderzoeken wordt gebruikt, heeft niet bepaald een goed geheugen. Na een paar uur is nieuwe informatie verdwenen alsof het er nooit is geweest. Behalve, als je zo'n wormpje heel snel heel koud maakt, of het lithium geeft.  Nou suggereren de onderzoekers in deze preprint niet dat we onszelf vanaf een bepaalde leeftijd in de vriezer moeten zetten, of we flink lithium moeten inslaan. Maar het heeft zeker ook interessante implicaties voor ons eigen geheugen, wat hier nu mogelijk is ontdekt. Hoe zit het bijvoorbeeld met de regulerende molecuul die in deze wormpjes een belangrijke rol speelt in dit proces? Wat voor functies heeft die in de mens? Maar nog even terug naar dat onderzoek: je kunt een wormpje natuurlijk niet vragen of het nog weet welke dag het gister was. Dus hoe checken ze dan of zo'n wormpje iets nog wel of niet weet? Wat ze hebben gedaan is het trainen van de wormpjes om een bepaalde geur te associëren met een tekort aan voedsel. Ruiken ze de geur vlak erna weer, dan hebben ze geleerd: niet goed. Maar twee uur later, zijn ze dat weer vergeten.  Behalve dus, als ze ten minste 16 uur in ijs worden gelegd, of wanneer ze lithium krijgen. Blijvend is het effect niet. Worden de bevroren wormpjes weer op kamertemperatuur gebracht, dan tikt de aftelklok weer verder, en zijn ze het drie uur later alsnog vergeten. Lees hier meer over het onderzoek: How to freeze a memory: putting worms on ice stops them forgettingSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat zouden we het graag weten: als er leven op andere planeten is, hoe ziet dat er dan uit? Inmiddels zien we in bijvoorbeeld films al veel creatievere afbeeldingen van ruimtewezens dan de groene poppetjes van lang geleden, maar het blijft een hardnekkig beeld.  Nou zijn er een aantal astronomen die in een nieuw onderzoek laten zien dat paars mogelijk de kleur is waar we naar moeten zoeken. Dit denken ze omdat een paarse bacterie, die ook op de vroege aarde in grote getalen aanwezig was, een uitstekende kandidaat zou zijn voor het leven op verre planeten.  De bacterie doet het goed in een heleboel verschillende omstandigheden. Het microorganisme gebruikt een paarsgetinte molecuul om zonlicht om te zetten naar energie. En dit zou met de nieuwe generatie telescopen vanaf de aarde te spotten moeten zijn.  Omdat op aarde organismen de overhand kregen die energie omzetten met moleculen met een groen pigment - denk planten en algen - en we daar het meest van weten, is dat ook waar veel naar gezocht is. Maar deze wetenschappers voegen daar graag een kleurtje aan toe.   Ze hebben inmiddels de chemische vingerafdruk van de paarse bacteriën zo goed mogelijk uitgezocht, zodat we die toe kunnen voegen aan het zoeklijstje. Lees hier meer over het onderzoek: Sorry, Little Green Men: Alien Life Might Actually Be PurpleSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat kun je nou het beste doen wanneer iets je heel erg boos maakt en je snel van die woede af wilt komen? In een kussen schreeuwen? Iets kapot gooien? Alles eruit sporten? Volgens dit onderzoek beter van niet.   Wetenschappers legden meer dan 150 studies naast elkaar om erachter te komen wat nou het beste werkt: opwinding verhogen, of juist verlagen?   In dit geval betekent opwinding: hoe energiek en alert iemand is. Als die opwinding hoog is dan gaat dat vaak gepaard met een hoge hartslag, snelle ademhaling en de aanmaak van zweet. Woede kan ook zorgen voor deze staat.   De onderzoekers zagen dat wanneer je de uitkomsten van al deze studies naast elkaar legt het afnemen van woede eerder lukt als je probeert uit die hoge opwinding te komen. Denk aan: letten op je ademhaling, yoga, of simpelweg je spieren ontspannen.  Dit gold zowel voor de experimenten in het lab, als in het echte leven, per individu of tijdens een groepsessie, offline en online. En het werd gezien bij zowel studenten, als niet-studenten, criminelen als niet-criminelen, en mensen van allerlei verschillende geslachten, landen en leeftijden.   Zelf een rondje hardlopen bleek niet te helpen. Groepssporten met een bal dan weer soms wel, waarschijnlijk vanwege het speelse aspect dat daarin zit.   Maar hoe dan ook, wil je snel van je woedeaanval af zijn: chill em dan vooral en bewaar die bokszak voor een andere keer. Lees hier meer over het onderzoek: Feeling Angry? Chilling Out Helps More Than Blowing Off SteamSee omnystudio.com/listener for privacy information.

In het regenwoud van West-Afrika groeit een plant die op het eerste gezicht vrij onschuldig lijkt. Oké de stronk kan een indrukwekkende 60 meter de hoogte in groeien, maar daarboven doet de plant gewoon wat de gemiddelde andere plant ook doet.  Behalve.. als er een tekort aan fosfaat is tijdens het droge seizoen. Dan ineens groeien er een paar killer bladeren bij. Die bladeren zijn gigantisch plakkerig en vormen een handige insectenval. Komt een ongelukkig beestje erop terecht, dan krijgt het ook nog te maken met verterende eiwitten die uit de klieren in het blad sijpelen, waardoor het binnen aanzienlijke tijd verorberd is.   Het duurde wel even voordat wetenschappers deze truc doorhadden. De plant is moeilijk te bestuderen in het wild en nog moeilijker te kweken in het lab. Dat laatste is uiteindelijk toch gelukt en zo konden ze zien in welke omstandigheden de plant moordneigingen kreeg.  Is er weer voldoende fosfaat in de bodem te vinden, dan groeien er weer gewone gezellige bladeren uit de plant. Lees hier meer over het onderzoek: Plantwatch: why does a rainforest vine turn into a part-time carnivore?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het leven van een rups zit vol bedreigingen. Ze worden door veel andere dieren als lekkernij gezien en planten hebben allerlei strategieën en stofjes om de altijd hongerige rupsen te weren.   Als rups is het dus noodzaak om tijdens al dat eten, tegelijk ook de omgeving goed in de gaten te houden. Dat doen ze met behulp van hun antennes, die dienen als een soort neus. Op dit lichaamsdeel hebben wetenschappers uit Wageningen eens goed ingezoomd.   Neem bijvoorbeeld de antenne van het Groot koolwitje. Deze bevat slechts 34 neuronen in de rups, maar 300.000 neuronen als het insect als volwassen vlinder door het leven gaat.   Dat is nogal een verschil. Toch blijkt de werking van beide reukorganen even complex. Beiden maken gebruik van speciale eiwitten, die zich aan chemische stoffen binden in de omgeving. Wordt zo'n stofje opgemerkt, dan gaat er een elektrisch signaaltje naar het hersengebied dat berekent om welke geur het gaat.   Snappen hoe dit in de rupsen werkt, kan ontzettend handig zijn voor het beschermen van gewassen. Dit specifieke diertje is bijvoorbeeld in staat om een hele kooloogst in gevaar te brengen.   Voor je nu denkt aan giftige pesticiden: de onderzoekers denken dat dit juist een ingang biedt om het zonder schadelijke middelen te doen. Zo zou gedrag van rupsen bijvoorbeeld beïnvloed kunnen worden door tussen koolgewassen rupsen-afstotende planten te laten groeien. Door vervolgens op andere plekken juist aantrekkelijke planten te gebruiken, zou je rupsen dan weg kunnen lokken van de gewassen.   Maar om zo'n chemicaliënvrije strategie te laten werken, moet je dus eerst heel goed hebben uitgezocht wat insecten nou precies kunnen ruiken. Lees hier meer over het onderzoek: ‘Rupsenneuzen’ blijken verrassend geavanceerdSee omnystudio.com/listener for privacy information.