FactGurus | BNR

Een recent gedeelde claim stelt dat er in Europa meer mensen sterven door hitte dan er in de VS door vuurwapens omkomen. Cijfermatig lijkt dat te kloppen: in 2023 zouden er naar schatting 70.000 hittedoden zijn geweest, tegenover bijna 47.000 vuurwapendoden in de VS. Maar de vergelijking is misleidend. Vuurwapendoden worden één voor één geregistreerd, hittedoden niet. Die zijn gebaseerd op modellen die oversterfte meten tijdens warme periodes. Als er op een hete dag meer mensen overlijden dan normaal, dan wordt het verschil deels toegeschreven aan hitte — vooral onder kwetsbare groepen. Maar dat betekent niet dat elk van die sterfgevallen direct door hitte komt. De getallen zijn dus geen harde tellingen, maar schattingen met ruime onzekerheidsmarges. De vergelijking tussen per-kogel getelde doden en per-weermodel geschatte sterfgevallen is daarom appels met peren.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Er is vermoedelijk een met AI gemanipuleerde video uitgezonden in het NOS 20u Journaal, in een item over het Israël-Iran conflict. Het -wereldwijd veelgebruikte- fragment toont een explosie bij de toegangspoort van de Evin-gevangenis in Teheran, maar open source onderzoekers signaleren opvallende inconsistenties. De video lijkt namelijk exact overeen te komen met een bestaande winterfoto van de gevangenis, waarop onder andere bladloze planten zichtbaar zijn—iets dat niet past bij de zomercontext van het huidige conflict. Het beeld toont niet alleen overeenkomsten qua locatie van de camera, maar ook de hoek en compositie van het beeld. Ook vertoont de video kenmerken van AI-gegenereerde beelden, zoals objecten die plots verdwijnen en onnatuurlijke details. Hoewel er daadwerkelijk schade is aan gebouwen rond de gevangenis, wijkt dit vermeende camerabeeld van de poort duidelijk af van ander, geloofwaardig videomateriaal, en ontbreekt er foto materiaal van de toegangspoort na de vermeende explosie. De BBC en heeft de video inmiddels offline gehaald in afwachting van verdere verificatie. De verspreiding van nepvideo’s tijdens conflicten is geen nieuw fenomeen, maar de kwaliteit en overtuigingskracht zijn sterk toegenomen door nieuwe AI-tools. Naast hergebruik van oud beeldmateriaal duiken nu ook volledig gegenereerde video’s op, zoals van een zogenaamde Iraanse drone-aanval of een F-35-crash — vaak herkenbaar aan vreemde details of onlogische elementen. De vermeende AI-video in het NOS-journaal zou mogelijk de eerste keer kunnen zijn dat zo’n deepfake in een Nederlandse nieuwsuitzending terecht is gekomen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

SUV’s zouden steeds gevaarlijker worden voor voetgangers, omdat ze groter en hoger zijn dan ooit. Dat zeggen onder meer Nu.nl en Arjen Lubach, op basis van een rapport van Transport & Environment. Maar klopt dat wel? FactGurus spreekt met experts van Euro NCAP en TNO over de invloed van veiligheidseisen, de rol van marketing en de vraag of een compacte auto zoals de oorspronkelijke Renault 5 of oorspronkelijke Mini nog aan alle moderne regels zou kunnen voldoen. Ook hoor je waarom hoge motorkappen niet per se voortkomen uit veiligheidsnormen – en hoe een verhuisdoos vol sensoren geen reden is voor autobesitas.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

In de Tweede Kamer klinkt de zorgwekkende uitspraak dat tienduizenden kinderen in Nederland in armoede leven. Klopt dat cijfer wel? FactGurus zoekt het uit met hulp van het Nederlands Jeugdinstituut. Verder aandacht voor een stevige claim van de Spaanse oppositieleider Feijóo, die zegt dat Spanje de meeste illegale migranten van Europa opvangt. Hoe verhoudt die bewering zich tot de feiten van Frontex en Eurostat? See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hoe zeldzaam zijn zeldzame aardmetalen eigenlijk? China beheerst 90% van de raffinage van zeldzame aardmetalen, en met nieuwe exportrestricties wordt duidelijk hoe afhankelijk het Westen is van deze ‘kritieke materialen’. Maar zijn ze echt zo zeldzaam? En wat gebeurt er als Amerika zelf grondstoffen wint, ze naar China stuurt, en dan importheffingen gooit op het eindproduct? Rene Kleijn, hoogleraar toekomstbestendige grondstofvoorziening aan de Universiteit Leiden duidt de situatie rondom zeldzame aardmetalen in deze FactGurus.See omnystudio.com/listener for privacy information.

D66-Kamerlid Jan Paternotte beweerde vorige week op X dat Europa eventueel van Starlink af kan, dankzij Eutelsat als Europese tegenhanger. Maar klopt dat wel? Eutelsat mag dan van oorsprong Frans zijn, na de fusie met OneWeb is het bedrijf inmiddels grotendeels in voornamelijk aziatische handen en werkt nauw samen met Amerikaanse bedrijven — zelfs de productie en lancering van hun satellieten vindt grotendeels in de VS plaats. Een andere speler zou IRIS² zijn, het veelbelovende Europese alternatief dat vanaf 2030 operationeel moet zijn. Gaat dat op tijd lukken? Hoe zit het met de capaciteit, infrastructuur en Europese raketlanceringen?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het bericht dat Europese reizigers steeds vaker in de problemen komen aan de Amerikaanse grens was afgelopen week op veel plekken te lezen. Duitsland zou zelfs het reisadvies hebben aangepast. Wat is er aan de hand? We spreken met visum-expert Hilde Cevaal over strengere controles, opvallende afwijzingen bij de grens — ook van mensen met een ESTA of zelfs een green card — en waarom social media daar een nieuwe rol in speelt. Gaat het om nieuwe regels onder Trump, of zijn de reizigers zélf het probleem?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een recente studie claimt dat menselijke hersenen evenveel microplastics bevatten als een plastic lepel. Maar klopt dat? Kritische wetenschappers zetten vraagtekens bij het onderzoek, vanwege dubbel gebruikte beelden, mogelijke contaminatie en een analysemethode die fout-positieve resultaten kan geven. Moeten de resultaten opnieuw getest worden?  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens Giorgia Meloni zou artikel 5 van het NAVO-verdrag, waarin een aanval op één lid als een aanval op allen wordt beschouwd, ook op Oekraïne van toepassing moeten zijn, zonder dat het land NAVO-lid is. Dit roept de vraag op of zo’n constructie überhaupt mogelijk is binnen de NAVO. Deskundige Dick Zandee van Clingendael legt uit dat dit niet haalbaar is en feitelijk neerkomt op een nieuw militair pact buiten de NAVO om. De kans dat zo’n verbond zonder Amerikaanse steun overeind blijft, is echter klein. Bovendien blijkt uit Meloni’s oorspronkelijke uitspraken dat het idee werd aangedragen door een journalist, en zij het slechts als werkbaarder dan andere opties beschouwde.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na twee termijnen kan een ex-president niet opnieuw worden gekozen, maar is een terugkeer als vice-president mogelijk? En kan hij dan via het Vice Presidentschap alsnog President worden? Het 22e amendement verbiedt herverkiezing als president, maar zegt niets over het president mogen zijn, én het zwijgt over het vice-presidentschap. Onwaarschijnlijk of onmogelijk?  See omnystudio.com/listener for privacy information.