NIVOZ Podcast

In deze aflevering van de NIVOZ-podcastserie gaat Jan Jaap Hubeek, samen met Eva Visser, in gesprek met Marleen Stikker, oprichter en directeur van Waag Future Lab. Vanuit het historische Theaterum Anatomicum in de Waag deelt Stikker haar visie op de invloed van Big Tech op het onderwijs en de urgentie om technologie te ontwikkelen die publieke waarden centraal stelt. Hoe is de macht van technologiebedrijven in het onderwijs gegroeid, en wat betekent dit voor de autonomie van leergemeenschappen? Marleen Stikker beschrijft hoe technologie, hoewel vaak gepresenteerd als neutraal, een diepgaande invloed heeft op hoe scholen, leermiddelen en zelfs pedagogiek worden vormgegeven. Ze legt uit hoe deze systemen vaak leiden tot “vendor lock-in” en waarom het belangrijk is om alternatieven te ontwikkelen die betaalbaar, duurzaam en inclusief zijn. Stikker pleit voor een constructieve aanpak, waarin privacy-by-design en interoperabiliteit sleutelprincipes zijn.Vendor lock-in is een situatie waarin een klant of organisatie zo afhankelijk wordt van de producten, diensten of technologieën van een specifieke leverancier, dat overstappen naar een andere aanbieder moeilijk, duur of praktisch onmogelijk wordt. Dit gebeurt vaak omdat de producten of diensten van de leverancier niet goed compatibel zijn met die van anderen, of omdat het overstappen veel kosten of inspanning met zich meebrengt. Met haar jarenlange ervaring in technologie en maatschappij biedt Stikker niet alleen een kritische analyse, maar ook hoopvolle voorbeelden van wat mogelijk is. Van open-sourceoplossingen tot de rol van nieuwsgierigheid en ondernemerschap: dit gesprek daagt uit om voorbij gemakzucht te kijken en actief bij te dragen aan een digitale toekomst waarin publieke waarden centraal staan. Een inspirerende aflevering die zowel docenten als beleidsmakers uitnodigt tot reflectie en actie.

In deze aflevering van de NIVOZ-podcastserie staat Remco Pijpers centraal, strategisch adviseur digitale geletterdheid en ethiek bij Kennisnet. Samen met Jan Jaap Hubeek en Jelle Rits bespreekt hij de invloed van digitalisering en AI op het onderwijs. Hoe kunnen scholen technologie inzetten zonder hun pedagogische kernwaarden uit het oog te verliezen? En hoe blijven we kritisch in een wereld waarin Big Tech een steeds grotere invloed uitoefent op de leergemeenschappen? Remco Pijpers benadrukt het belang van het stellen van grenzen en het creëren van digitale ruimtes waarin kinderen kunnen floreren. In een gesprek vol ethische en pedagogische reflecties roept hij op tot samenwerking tussen scholen, ouders, en de overheid. Hoe kunnen we AI gebruiken om kansenongelijkheid te bestrijden, zonder de pedagogische balans te verliezen? Pijpers pleit voor een kritische dialoog over de normen en waarden die technologie onvermijdelijk met zich meebrengt.   Deze aflevering nodigt uit tot vertraging en reflectie in de race naar steeds meer digitalisering. Remco deelt inzichten over hoe scholen eigenaarschap kunnen nemen in een technologische wereld die vaak lijkt te worden gedomineerd door commercie en efficiëntie. Een must-listen voor iedereen die onderwijs wil blijven zien als een plek van ontmoeting en bezieling in een steeds digitalere wereld.

Een portret van Rini, docent Aardrijkskunde op het St. Oelbert Gymnasium in Oosterhout. Lisette Bastiaansen, zelf pedagoge, nomineerde haar en schrijft: 'Het was zeker geen liefde op het eerste gezicht tussen ons (de ouders), Jens (onze zoon) en de mentor (mevrouw Van der Pol). We botsten. En hoe. Een gesprek over wie wat waarom deed en zei, volgde. Dat gesprek deed wonderen. Rini is een oerpedagoog, in woord en daad.' Lisette onderbouwt dat prachtig in haar mail, ze schetst precies de Rini die we ontmoeten in deze podcast. Afgelopen voorjaar haalde Jens zijn diploma. Zonder Rini was dat niet gelukt, gaf hij zelf ook aan. Nadat hij de uitslag had gekregen van zijn ‘officiële’ mentor in zijn laatste jaar, was Rini, zijn ‘onofficiële mentor’, dan ook de eerste die hij belde.

Een portret van Mike, die als pedagogisch conciërge werkt aan de Thorbecke Talentschool in Nieuwerkerk. Met een grote glimlach heette hij ons welkom. Terwijl wij onze lampen, camera's en audio-apparatuur naar binnen sleepten grapte een leerling dat Mike niet moest denken dat we voor hèm kwamen, waarop Mike warm zijn brede arm om de schouder van de leerling sloeg. Tijdens de rondleiding deelde hij boksen uit aan leerlingen, maakte hij gebbetjes met ze. De fijne band was voelbaar door het hele gebouw. Dat past bij wat zijn oud-collega Inge schreef: 'De boze leerling, de ongeziene leerling, de lieve leerling, Mike ziet ze allemaal op een manier die voor hen goed is. Mike is meer pedagoog dan conciërge.'

Een portret van Wim, die lesgeeft aan groep 5 op basisschool de KeizersKroon in Pijnacker. Zijn directrice, Louise, schreef ons: 'Meester Wim is voor alle kinderen voorspelbaar en duidelijk. Hij stimuleert de kinderen het beste uit hun zelf te halen, door een positieve benadering. En het aller belangrijkste, hij ziet de kinderen zoals ze zijn en laat ze in hun waarde. Hij weet heel goed tegemoet te komen aan de onderwijsbehoeften van zijn kinderen in zijn klas.'  Of zoals de ouders van een van zijn leerlingen het zeggen: 'Wim geeft structuur, maar is ook flexibel. Mijn zoon weet waar hij aan toe is in de klas door zijn duidelijkheid en zijn persoonlijke aandacht per leerling Een lieve meester, die met geduld en plezier de kinderen lesgeeft. Een meester met passie voor zijn vak, die zijn enthousiasme goed over weet te brengen aan de leerlingen.' 

Hoe leren jongeren nou op sociale media? Welke vormen van leren ontdekken ze daar met elkaar? En wat kunnen we daarvan opsteken voor het onderwijs? Over deze vragen boog Zowi Vermeire zich tijdens haar promotieonderzoek aan de Universiteit van Utrecht. Ze wil docenten uitnodigen om over deze vragen na te denken: 'Vooral nu in het maatschappelijke kader waarin we zo erg praten over het verbieden van smartphones. Het ligt heel erg op een risicobenadering, in plaats van dat we de vraag stellen over hoe we hier met jongeren over in gesprek kunnen gaan. En wat we er voor het onderwijs uit kunnen halen. Want het is nou eenmaal de leerwereld van jongeren.' Zowi onderzocht speedrun communities, waarin het opdoen van kennis en vaardigheden om een computerspel zo snel mogelijk uit te spelen centraal staat. Het moest immers een commuty zijn die wat verder van school af staat: 'Als we iets nieuws willen gaan ontdekken, zit daar volgens mij iets interessants: hoe ga je nou als jongere zelf, zonder dat iemand zegt dat het moet, kennis opzoeken?' Samen met Rik Franssen, docent op een middelbare school én oud-voorzitter van een speedrun community, verkennen we in deze NIVOZ-podcast de vertaalslag naar het onderwijs.

In deze aflevering zijn Peter Brouwers en Daniel Schoone van NextGen AI te gast. Peter en Daniel hebben workshops ontworpen om kinderen van 8 tot en met 16 jaar kennis te laten maken met de fascinerende wereld van kunstmatige intelligentie. Ze empoweren hiermee de nieuwe generatie om AI-technologie te ervaren en te leren in scholen, in bibliotheken en op veel meer plekken. Peter en Daniel noemen zichzelf Pioniers in het toepassen van AI technologie voor een positieve impact op de mens Kunstmatige intelligentie is niet langer toekomstmuziek; het is een integraal onderdeel van ons dagelijks leven geworden.  Peter en Daniel vinden dat er met deze revolutionaire technologie ook ongekende uitdagingen en verantwoordelijkheden komen kijken en zijn zij zich bewust van de gevaren en uitdagingen die ontstaan als AI verkeerd wordt ingezet.

Een portret van Kareem, cultureel ondernemer en docent Sociaal Werk bij Curio, Breda. In 2023 werd hij genomineerd voor de titel docent van het jaar en naast zijn werk voor Curio helpt hij jongeren vanuit diverse rollen hun talent te ontwikkelen. In dit gesprek verkennen we de kern van al zijn werk: intrinsieke interesse. 

‘Het echte leven op en na een democratische school’. Het is de ondertitel van het boek https://www.democratischescholen.nl/boeken/je-moet-het-wel-durven (‘Je moet het wel durven’) waarin tachtig verhalen zijn opgetekend van oud-leerlingen van dit type onderwijs. In deze NIVOZ-podcast luisteren we naar drie schoolleiders die aan de wieg stonden van een van die 20 democratische scholen in Nederland. Claartje van der Grinten (https://www.devrijeruimte.org/ (De Vrije Ruimte) in Den Haag), Ruud van Middelaar (https://deruimtesoest.nl/ (De Ruimt)e in Soest) en Jacqueline van Ewijk (https://www.doe040.nl/ (DOE040) in Veldhoven) spreken over het leven vanuit en in praktijk brengen van waarden als vrijheid, gelijkwaardigheid en vertrouwen? In het prachtig geïllustreerde en rijke boek lees je interviews met jongeren die een korte of langere periode van hun schooltijd doorbrachten op een democratische school. De verhalen gaan zowel over die schooltijd, als over de weg die zij hierna aflegden. Ze illustreren de kernwaarden van het democratisch onderwijs die beschreven staan in het boek: vrijheid, gelijkwaardigheid, moed en vertrouwen, echtheid, verbinding, intrinsieke motivatie tot ontwikkeling, en autonomie en verantwoordelijkheid. Wat vooral opvalt is de veerkracht van de jongeren en hun vermogen zich vanuit hun eigenheid tot anderen te verhouden. Velen geven aan hun eigen stem ontwikkeld te hebben, maar vooral ook geleerd te hebben om naar anderen te luisteren en samen naar oplossingen te zoeken. Ze leggen zich niet zomaar neer bij hoe iets geregeld is of bij iets dat niet lukt, maar kijken welke verantwoordelijkheid ze zelf op zich kunnen nemen. Claartje van der Grinten: ‘Je ziet een houding van: ik weet iets niet, maar ik weet wel wegen om erachter te komen hoe ik verder kan gaan. Zij weten dat er zijpaadjes zijn en dat het niet erg is om een beetje te kronkelen in je leven.’ Dat zijn lessen die je kunt leren op een democratische school, waar de vrijheid in eerste instantie een paradijs kan lijken, maar ook een stevige uitdaging vormt. Je moet het wel durven, luidt niet voor niets de titel van het boek, waarin een aantal jongeren ook vertelt over de worstelingen met een gebrek aan sturing. ‘Die durf ontwikkel je in een omgeving waarin je niet wordt afgerekend, maar fouten kunt maken,’ zo vertelt Jacqueline van Ewijk. ‘Je kunt je kwetsbaar opstellen, maar alleen als je je veilig voelt. We hebben allemaal iets te leren.’ Hoe houd je je waarden hoog als team? Dat is de verkeerde vraag, zegt Ruud van Middelaar. ‘Dat doe je als gemeenschap: kinderen en volwassenen houden elkaar scherp.’ De meeste democratische scholen opereren tegen wil en dank als particuliere scholen, omdat zij binnen de kaders die de inspectie daarvoor stelt de pedagogische ruimte houden die zij voorwaardelijk voor goed onderwijs zoeken. Toch kun je ook binnen de reguliere kaders meer vrijheid pakken als je uit kunt leggen waar je voor staat, stelt Claartje. Of zoals Ruud zegt: ‘Een eerste stap is dat je in je klas de leerlingen gelijkwaardig behandelt en naar ze kijkt als een volwaardig mens dat ook iets te zeggen heeft.’

Een portret van Jaimy, locatiedirecteur van Kindercampus De Piloot. Een school voor speciaal onderwijs, met ook passende buitenschoolse opvang in huis. Jaimy droomt van inclusief onderwijs maar daarvoor moet óók de samenleving inclusief zijn, stelt ze. Tot die tijd biedt ze met De Piloot een warme plek waar haar leerlingen zich veilig kunnen ontwikkelen.