Onderwijs leiden met hart en ziel

Te gast is emeritus hoogleraar Erik Borgman met wie ik in twee delen spreek over goed onderwijs vanuit zijn visie op goed samenleven en goed leven. Deel 1 duurt ongeveer 1 uur. Deel 2 zoomt in op bestuur, toezicht en schoolleiding. In het eerste deel spreken we over zijn visie op goed samenleven van waaruit hij naar goed onderwijs kijkt. Hij stelt dat wij mensen, ieder met de eigen visie op het goede leven, samen met anderen de samenleving opbouwen. Een samenleving is dus niet zo maakbaar dat je die van bovenaf bepaalt vanuit voorafbepaalde normen en economische standaarden. Daarna spreken we over zijn visie op goed onderwijs. Hij ziet leerlingen als medebouwers van de samenleving en vindt dat goed onderwijs hen moet leren hoe je samen de samenleving opbouwt en vernieuwt. Dus ook onderwijs moet leerlingen niet kneden op basis van vooropgestelde economische standaarden en maatschappelijke normen. Leerlingen zijn  volgens hem bronnen. Ga er vanuit en sta ervoor open dat ze iets kunnen wat ze van tevoren vaak niet eens wisten dat ze het konden, en wat wij als leraren ook niet hebben bedacht.  Na de samenvatting van deel 1 gaan we in deel 2 in op het belang van de vrijheid van en voor onderwijs, een infrastructuur die deze visie op goed onderwijs mogelijk maakt, en op wat bestuur, toezicht en schoolleiders hierin kunnen betekenen. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, de unieke schoolleidersopleiding vakbekwaam in Hilversum die ontworpen is vanuit 25 PO en VO scholen, waaronder internationale scholen, en door School Matters dat schoolleiders op een positieve en ontwikkelingsgerichte manier helpt om duurzame verbeteringen in hun school te realiseren en op maat gemaakte scholing biedt, ook in-company, en door rustplek De vallei van het goede leven.

Te gast is Wouter Modderkolk en we spreken over de opdracht van onderwijs en over congruentie tussen intenties, ontwerp en pedagogisch handelen. Wouter is docent aan de Stichtse Vrije School in Zeist, onderzoeker bij het lectoraat ‘Waarde(n) van Vrijeschoolonderwijs’ en promovendus aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Van het Vrijeschoolonderwijs heeft hij de overtuiging dat onderwijs gezondmakend moet zijn en leerlingen moet leren denken als een zelf, bij het lectoraat heeft hij verschillende onderzoeken gedaan naar de subjectiverende dimensie van onderwijs en in zijn promotieonderzoek bij leraren en schoolleiders zoekt hij naar congruentie tussen onderwijspedagogische intenties, onderwijsontwerp en pedagogisch handelen. Wouter ziet zichzelf als pedagogisch troubadour, die vragen stelt, breedvormend onderwijs voorstaat en vooral dus congruentie wil brengen. In zijn werk heeft hij zowel oog voor de pedagogische relatie als de schoolcultuur en de pedagogische schoolleider. Hij is een verbindend en geen polemisch mens. Zelf zegt hij: ik ben voor iets en niet tegen iets anders. Hoewel Wouter een Vrijeschoolleraar in hart en nieren is en zijn onderwijsidealen uit dat onderwijs stammen, richt hij zich op het brede onderwijsveld en vertaalt hij de taal van het Vrijeschoolonderwijs voor een breder publiek. Zo heeft hij bijvoorbeeld de Vrijeschoolideeën over reïncarnatie en de mens als geestelijk wezen vertaald in de metafoor van het briefje. Ga er eens als leraar vanuit dat iedere leerling een eigen briefje of opdracht heeft, help die leerling het eigen briefje te leren vinden en het te leren lezen. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast zijn Marijn Evers en Chi Chiu van het kennisinstituut vitaliteit Chivo en we spreken over psychologische basisbehoeften en moraliteit in onderwijs en leiderschap. Marijn en Chi werken aan de hand van de wetenschappelijke theorie van zelfdeterminatie aan vitaliteit. Hoe kunnen leerlingen, leraren en leidinggevenden vitaliteit ervaren in het onderwijs? Vitaliteit is bij hen echter niet alleen een subjectieve ervaring van het bevredigen van fysieke en psychologische basisbehoeften, maar gaat uiteindelijk over moraliteit en waardigheid. Waardigheid is het vervullen van basisbehoeften en moraliteit. De zelfdeterminatietheorie is uit en te treuren empirisch onderzocht en de resultaten zijn meervoudig gerepliceerd. De motivatie van mensen wordt beïnvloed door de mate van autonomie, competentie en verbondenheid die we ervaren. Het kennisinstituut Chivo bouwt voort op deze theorie en stelt dat er nog een vierde psychologische basisbehoefte is: moraliteit. Dit idee stoelt op een mensbeeld: de mens wil samenwerken, is homo collobaratus. Voor de praktijk in het onderwijs en het leidinggeven hebben ze bij Chivo vier werkwoorden uitgewerkt, waarmee je de vier basisbehoeften bij anderen kunt helpen vervullen: betrokken-zijn, bewust maken, begeleiden en behoeden. Ze hebben ook hun tegenhangers: domineren, dwingen, afwezigheid en afwachtendheid. Met dit denken raken ze aan de pedagogische praktijkdrieslag van Gert Biesta: onderbreken, vertragen en ondersteunen.  Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast zijn Carlinke Jansen van Carlinke Coaching en krachtgericht coach Tiemen Zijlstra. We spreken over coaching in relatie tot werkgeluk in het onderwijs. Carlinke schreef het coachingsboek Onderwijs = Topsport. Verandercoach en communicatie-expert Carlinke ontdekte dat als onderwijs topsport is, de directeur een topsportcoach is. Vanuit die metafoor werkt zij zes werkprincipes uit in haar boek. Werk aan een gezamenlijk doel en aan heldere verwachtingen. Stimuleer ieders persoonlijke ontwikkeling. Speel in op de basisbehoeften van iedere leerkracht. Communiceer in de stijl van de leerkracht en omarm de verschillen in je team. Schoolleideropleider en kernkwaliteitenfluisteraar Tiemen coacht leerkrachten, directeuren en ook leerlingen in de dagelijkse praktijk. Hij werkt vanuit de vijf principes van krachtgericht coachen die Fred Korthagen heeft ontwikkeld vanuit zijn model kernreflectie (en met wie ik in podcast 47. spreek over krachtgericht coachen). Tiemen brengt die vijf principes terug tot drie. Boor ieders kernpotentieel aan, dat bestaat uit kernkwaliteiten en idealen. Ga belemmeringen te lijf en lift tussen denken, voelen, willen. In het gesprek geven beiden voorbeelden van hoe ze met hun principes werken. Via hun coaching hopen ze bij te dragen aan gezamenlijkheid en aan oplaadmomenten voor ieders werkgeluk. In ons gesprek tonen zij zelf ook hun kernkwaliteiten. Voor beiden zijn rust, authenticiteit en enthousiasme kernkwaliteiten, waarnaast dertiger Carlinke ook doordacht doelgericht is en zeventiger Tiemen gegrond liefdevol.  Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast zijn Astrid Ottenheym en Robbin Haaijer en we spreken over hun boek ‘Hoe is het met jou? Lessen uit een pedagogisch ecosysteem’ en hun ervaringen in een samenwerkingsverband Passend Onderwijs. Astrid was negen jaar directeur-bestuurder van het samenwerkingsverband Passend Onderwijs Noord-Kennemerland. Zij wilde dit verband niet vormgeven als een instrumenteel netwerk van protocollaire systemen, maar als een relationeel pedagogisch ecosysteem rondom de ontwikkeling van de kinderen. Robbin ondersteunde haar daarin vanuit zijn adviesbureau De bedoeling. In de ogen van Astrid vormen meerdere cirkels rondom het kind een pedagogisch ecosysteem. De buitenste cirkels vertolken de maatschappij en allerlei jeugdinstellingen, terwijl de belangrijkste cirkel de binnenste cirkel dichtbij het kind is: de ouders, leerkrachten en andere vanzelfsprekende professionals rondom het kind. Astrid noemt deze cirkel de pedagogische alliantie, waar Dorien Graas in aflevering 64 spreekt van de pedagogische basis. Het mooie van ‘alliantie’ is dat daarin een opdracht zit van het zoeken van verbinding met elkaar.  De lessen die Astrid en Robbin en de andere betrokkenen in hun samenwerkingsverband trokken, hebben te maken met dit intermenselijke karakter. Niet vanuit je eigen organisatiebelang werken, maar samen puzzelen en het juiste vraagstuk op tafel krijgen in het belang van de ontwikkeling van het kind. Dan gaat het om menselijke zaken als hoop en vertrouwen en elkaar telkens de relationele vraag stellen Hoe is het met jou? En voor jou? In het gesprek komen tot slot meer intermenselijke wijsheden aan bod, zoals over goed leiderschap. Dat is volgens hen niet iets van een persoon, maar gebeurt tussen mensen. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast is Marnix Reijmerink, partner in De School voor Transitie, met wie ik spreek over doorleefd persoonlijk leiderschap naar aanleiding van het boek Taal van Transitie. Je roeping als leider in een wereld in verandering. Kenmerkend voor doorleefd persoonlijk leiderschap is dat je als leidinggevende emotioneel diepgaand in dialoog gaat met jezelf en met anderen over wie jij bent en wat jij in beweging wilt zetten in de wereld. Via je levenslijn vind je je persoonlijke roeping. Die valt niet samen met je rol als leidinggevende, maar draagt en kleurt al jouw sociale, maatschappelijke en professionele rollen. In je roeping komen jouw persoonlijke identiteit en purpose samen. Marnix vertelt ook over zijn eigen roeping: een kameraad die avontuur brengt op weg naar overgave. Hij baseert deze op zijn ervaringen van caring, daring en gemis in zijn jeugd, in zijn manier van hechten en verbinden en in zijn loopbaan als leraar en leidinggevende. Caring en daring zijn twee even belangrijke kernbegrippen in de leiderschapsvisie en de veranderkundige werkwijze van de School voor transitie, waar hij als partner voor werkt. Transitie is een doorleefde manier van omgaan met externe veranderingen. In de werkcontext is een verandering vaak een gegeven van buitenaf, maar is de beleving voor iedereen anders. De welbekende weerstand bij verandering ziet hij dan ook als een kwestie van beleving: het niet hebben kunnen aangaan van verlies, afscheid en rouw.  Marnix geeft ook aan hoe de transitiecirkel van hun school werkt. Daarbij ga je met jezelf en met elkaar een weg van zes stappen: contact en welkom, hechting en veerkracht, verbinding en intimiteit, verlies en afscheid, rouw en integratie en tot slot betekenisgeving en roeping. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast zijn journalist Maarten Huygen en leraar Erik Ex en we spreken over Maartens boek ‘Nog wat geleerd vandaag? Hoe kennis terugkeert in het onderwijs.’ In het boek en ons gesprek beschrijft Maarten de lange geschiedenis van progressief onderwijs. Dit zgn. vernieuwingsonderwijs blijkt helemaal niet zo nieuw, want grijpt terug op onderwijsdenkers als Rousseau en Dewey. Progressief onderwijs heeft vaak de vorm van onderzoekend, levensecht leren en een kindgerichte pedagogiek. Het effect daarvan is echter dat het kennisniveau afneemt en de ongelijkheid toeneemt. Progressief onderwijs bevordert individuele kinderen met veel culturele bagage en boet in op gemeenschappelijkheid. Maarten pleit voor kennisgericht onderwijs, gestoeld op wetenschap en vakmanschap. Daar zou de politiek op moeten inzetten, zeker de progressieve partijen. Erik ziet het gemeenschappelijke als de essentie van onderwijs en noemt klassikaal onderwijs juist progressief en democratisch, omdat iedere leerling daarin als gelijk gezien wordt. Dit pleit volgens hem voor het centraal zetten van kennisoverdracht en van de leraar. Leerlingen hebben begeleiding nodig, omdat niet iedereen de benodigde kennis zelfstandig opdoet, een begeleiding die Rousseau volgens Maarten zelf ook gaf als privéleraar.  Beiden pleiten ten slotte niet alleen voor kennisrijk onderwijs, maar ook voor een kennis- en instructierijke lerarenopleiding en een schoolleider die een collectieve professionele cultuur  faciliteert en stimuleert van en voor ambachtelijke leraren. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast zijn de Meesters met Dromen Emin Kececi, Ismail Aghzanay en Yasin Yaylali en we spreken over hun boek Het geheim van de leraar, hoe maak en houd je verbinding met je leerlingen? We leren de drie heren eerst kennen vanuit hun idealen als Meesters met Dromen. Ze geven alle drie voluit les vanuit hun hart, wat betekent dat ze als leraar en mens authentiek de verbinding aangaan met leerlingen. Het zijn echte onderwijspedagogische meesters. Ze hebben de techniek van lesgeven in de vingers, zoals Expliciete Directe Instructie geven, maar het geheim zit in hun bezielende, betrokken en begrenzende relatie met leerlingen. Daarnaast staan ze als multiculturele Nederlanders in vuur en vlam voor dezelfde doelgroep van leerlingen, die zich veelal aan de onderkant van onze samenleving bevindt. Ze begrijpen hun leefwereld van binnenuit en hebben ook zelf ervaren welke weerstand je in je schoolloopbaan kunt tegenkomen. Daarom verzorgen ze ook programma’s, workshops en lezingen en zijn ze een zomerschool begonnen in Amsterdam Zuid-Oost. Ten slotte bespreken we de vier onderwijspedagogische dimensies uit hun boek: Het primaat van relatie en goede communicatie, zoals cultureel responsief lesgeven. Het tegelijk authentiek en dichtbij zijn als mens maar ook een leraar met professionele afstand. Het realiseren van rust, reinheid en regelmaat in het belang van het leren van leerlingen. Het voorleven van hoge positieve verwachtingen en het realiseren van een positieve schoolcultuur. In een gezonde school spreekt iedereen vanuit elke laag dezelfde taal. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast is lector en onderzoeker Carlos van Kan, met wie ik samen met pedagogisch troubadour Jelle Ris spreek over pedagogische professionaliteit van leraren en schoolleiders. Het gesprek gaat vooral over de visie van Carlos op de pedagogische professionaliteit van leraren. Hij is cultuurpedagogisch geïnspireerd door Jan Dirk Imelman, van wie hij twee inzichten noemt. Het belang van de onderwijspedagogische of didactische driehoek van leraar, leerling en leerstof, of wereld, en de meest relevante vraag voor het curriculum: wie moet wat, hoe en wanneer onderwezen worden en waarom?  Carlos zelf als leraar houdt enerzijds van cultuuroverdracht en denkt graag kritisch vanuit meerdere perspectieven en onderwijspedagogische legitimaties. Anderzijds heeft hij de eigen persoon van de leerling of student heel hoog en diens zelfstandig denken op het oog. Regelmatig valt daarom het woord antinomie, tegenstelling. De leraar wijst de leerling weliswaar op de wereld, maar de leerling mag, nee moet, daar zelf iets mee doen. Het begrip legitimatie kenmerkt hem ook. Carlos deed empirisch promotieonderzoek naar de legitimaties die leraren geven voor hun pedagogisch handelen in de klas. Hij ontdekte er zes: de persoonlijke, de zorg, de psychologische, de contextuele, de functionele en de kritische legitimatie. Hier is ook het pedagogisch prioriteitenspel op gebaseerd, een spel dat hij samen met Fedor de Beer heeft ontwikkeld. Momenteel werkt hij vanuit de drieslag: pedagogisch bewust worden van meerdere perspectieven, pedagogisch legitimeren, bijvoorbeeld vanuit die zes legitimaties, en tot slot daarmee congruent pedagogisch handelen. Schoolleiders die in gesprek met leraren goed pedagogisch kunnen legitimeren, doen tot slot de eigen aard van onderwijs meer recht. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast is Nicole Hanegraaf en we spreken over haar boek en werkwijze Onderwijs van Binnenuit. Zij blijkt een onderwijsdier in hart en nieren te zijn met een brede, mensgerichte en praktische visie op onderwijs van ontwikkelingsgericht tot brede vorming. In het boek en ons gesprek gaat het eerst over Nicole zelf. Vertragen om te voelen en te vertrouwen van binnenuit, is haar motto in het onderwijs en in het leven. De mooiste dingen ontstaan van binnenuit volgens haar. In plaats van systeemgericht te werken, werkt zij mensgericht vanuit waarden als contact, liefde, openheid en uitgaan van wat er is en van het goede. Kijken met een rode bril op, noemt zij dat, en goed luisteren naar je innerlijke stem. Vervolgens gaat het boek en ons gesprek over haar werkwijze onderwijs van binnenuit. Naast de rode bril gebruikt ze meer tools, zoals het abc, de onderzoekscyclus en de vier terreinen van invloed. Het abc staat voor actualiteit, behoefte en contact en werkt als cab. Maak eerst contact met jezelf en met de ander, neem de actualiteit waar, waar staat een kind?, en waar de behoefte ligt, bij het kind, bij het team, bij wat er geleerd moet worden. Haar onderzoekscyclus is vertragen, verkennen, plan maken en doen, vooral doen, beetje bij beetje. Voor de leidinggevende en het team gelden tot slot vier terreinen van invloed. Het evidence informed vakmanschap is het belangrijkste voor haar. Daar hoort de organisatie op ingericht te zijn, zodat er ontwikkelruimte is vanuit een rode-brillen-cultuur. Hoe je de school verder inricht en hoe je je visie in leidende uitspraken communiceert zijn de laatste twee terreinen. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.