HET ROMEINSE RIJK

Waarschijnlijk kwamen de Grieken aan het begin van hun eigen culturele ontwikkeling in aanraking met de Minoïsche cultuur, die we kennen van 3000 tot 1000 voor Christus. Datum rond voor Christus. Met een cultuur die bijna net zo oud was als de oudste menselijke samenlevingen die een hoge cultuur voortbrachten in Egypte en Mesopotamië. Het centrum lag op Kreta en het paleis van Knossos is nog steeds een toeristische trekpleister. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat de vroege Griekse cultuur veel elementen rechtstreeks uit de Minoïsche cultuur overnam, zoals de cultus van Zeus, de stier als mythologische figuur, denk aan de Minotaurus, half mens, half stier. Athene en de ontwikkeling van zijn samenleving richting democratie zijn van het grootste belang voor de Romeinse geschiedenis. Het lijkt er bijna op, en diverse historici bevestigen dit, dat de ontwikkeling van de Romeinse Republiek bijna een kopie is van de omstandigheden in Athene. ⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠⁠De podcast Facebook-pagina⁠

De val van grote culturen is zeker een van de interessantste onderwerpen van de hele mensheid, Atlantis en alles wat daarna kwam. Mensen begrijpen vaak niet hoe het kan dat een rijke, militair best uitgeruste staat zich laat veroveren door wilde hordes die zwakker lijken. Aan het begin van de 20e eeuw schreef de Duitse filosoof Oswald Spengler in zijn invloedrijke werk “De ondergang van het Avondland” over de ups en downs van culturen en volkeren. Volgens hem kende elke cultuur een bloeifase, zoals de lente en de zomer, het menselijk leven zelf, gevolgd door herfst, winter en ondergang. Spenglers werk werd ook vaak misbruikt door nationalisten, en dit moet hier worden opgemerkt vanwege de volledigheid ervan. Mesopotamië eindigde anders dan Rome, in de zin dat Rome zelf, de stad Rome, zowel militair als economisch praktisch leek op een worstelende bokser die zich er een weg doorheen vocht en in ronde 12 werd uitgeschakeld.  In Mesopotamië gebeurde alles heel snel, maar er zijn ook parallellen.

We kijken naar voorbeelden van Mesopotamische invloed op de Europese cultuur. De bekendste is de waarzeggerij, de interpretatie van de tekens van de goden, die via de Etrusken rechtstreeks bij de Romeinen terechtkwam. We ontmoeten ook kort Cicero en Caesar. Maar andere gebieden die voor de Mesopotamiërs berucht waren, zoals de wiskunde en de astronomie, kwamen via de Grieken naar Rome en Europa, deels in de klassieke periode, deels via het hellenisme en deels via het gehelleniseerde Egypte. De Codex van Hammurabi, de bekendste Babylonische juridische tekst, werd tussen 1755 en 1750 v.Chr. geschreven.  

Parallel aan de geavanceerde Egyptische cultuur ontwikkelde zich zowel op cultureel als militair vlak een echte gelijkwaardige concurrent. Dit waren de Sumeriërs in Mesopotamië, tussen de Eufraat en de Tigris. Rond 2300 voor Christus gingen ze geleidelijk op in de Semitische Akkadiërs, of er vond een fusie van deze twee culturen plaats. Ook Rome is uiteindelijk het resultaat van een soortgelijk proces, waarbij de Etruskische cultuur de functie had van de hogere cultuur. Sargon van Akkad stichtte rond 2300 het eerste rijk ter wereld, dat reikte tot aan de Middellandse Zee. Het was een belangrijke stap, omdat er aan het begin van al deze culturen alleen individuele stadstaten waren, zoals in Griekenland of bij de Etrusken en de Latijnen, die toen een alliantie vormden en later een rijk vormden. Sargon de Grote was de eerste , die een internationaal imperium creëerde, omdat het Egyptische Oude Rijk puur Egyptisch was. De eerste schriftelijke verslagen betreffen Mesopotamië en Egypte en dateren uit het derde millennium.  De eerste historische documenten waren niet erg betrouwbaar, ze gingen over legendes, koningslijsten van legendarische figuren en koningen waarvan we niet eens weten of ze historisch gezien zelfs bestonden. In de Bijbel en in de verhalen over de eerste koningen van Rome was dit niet anders.

De culturen van Europa beginnen pas hun aanwezigheid voelbaar te maken in het eerste millennium voor Christus. Voor het vasteland van Europa, dat wil zeggen voor het klassieke Europa en nog meer voor Noord-Europa, zien we dat de culturele verworvenheden van de Bronstijd ongeveer 1000 jaar later begonnen. De culturele ontwikkelingen die zich later zouden verspreiden naar Europa en Italië, het land van de oude Romeinen, begonnen allemaal in het Midden-Oosten in het gebied van de zogenaamde Vruchtbare Halvemaan of Vruchtbare Sikkel. Daar vond in de periode van circa 9500 tot 7000 voor Christus de zogenaamde Neolithische Revolutie plaats, de overgang van jagen en verzamelen naar sedentaire landbouw. Al in het vierde millennium voor Christus was er langs de Nijl een klein overstroomd gebied, de Nijlvallei, dat slechts enkele kilometers breed maar enkele honderden kilometers lang was. Daar ontwikkelde zich een cultuur die zelfstandig de geschreven cultuur uitvond, het sociale samenleven organiseerde en zich ook militair wist te beschermen tegen indringers.

Samen met Nobelprijswinnaar Theodor Mommsen wordt Leopold von Ranke beschouwd als de belangrijkste historicus van de 19e eeuw, die naar mijn mening tot op de dag van vandaag in veel opzichten niet geëvenaard of overtroffen is. Theodor Mommsen was de eerste Duitser die in 1902 de Nobelprijs voor de Literatuur ontving, mede vanwege zijn werk Romeinse geschiedenis.  Ranke wordt gezien als de vader van de moderne werkwijze, die van de historicus verlangt dat hij zich oriënteert op de bronnen en zich niet laat beïnvloeden door actuele belangen of omgevingen. Maar hij werd ook beschouwd als een zeer conservatieve tijdgenoot en werd daarom later door veel nationalisten geprezen.

Een poging om de Romeinse geschiedenis in zijn geheel weer te geven, zowel met mijn eigen woorden, mijn eigen gedachten, en soms met een zekere spontaniteit afdwalend, maar om het geheel een lijn te geven, zal ik het originele werk van Leopold von Ranke gebruiken, een tijdloos meesterwerk, over de Romeinse geschiedenis.  Om dit te doen, probeer ik gedetailleerd commentaar te geven op de inhoud of er vrij en op een onderhoudende manier over te praten. Er komen ook speciale extra afleveringen waarin ik teksten in het originele Latijn en Grieks probeer te lezen en op een licht verteerbare manier te vertalen. Met mijn podcast Het Derde Rijk heb ik een bescheiden ervaring als podcaster opgedaan. Om nu mijn beide interesses te kunnen nastreven volgt de podcast over de Romeinse geschiedenis.