Het Spoor Terug

Operatie Onthechting, een podcast over de onverbloemde realiteit van oorlog    Marianne Ingleby erft het fotoarchief van haar opa Bruce Elkus, Amerikaans legerfotograaf. In 1944 vertrok hij naar het Japanse eiland Iwo Jima, bekend van een van de bloedigste slagen van de Tweede Wereldoorlog. Ze stuit op expliciete oorlogsbeelden, van dood en verderf of seks in legerbordelen. De foto's blijken destijds nooit gepubliceerd: te ontluisterend.  Marianne blijkt goud in handen te hebben. Ze is benieuwd naar de ervaringen van haar eigenzinnige opa, die naast honderden foto’s ook aangrijpende brieven vanaf het front naliet. Wat heeft hij meegemaakt aan het front? Waarom maakte hij foto’s buiten zijn opdracht? En welke herinneringen roepen ze op bij de Amerikaanse en Japanse veteranen?  Samen met radiomaker Laura Stek reist Marianne vanuit Nederland naar Amerika en Japan, gedreven door de vraag: hoe groot is het gat tussen wat we te zien krijgen en de realiteit van oorlog?  Aflevering 1 - Richting de duisternis  Marianne Ingleby krijgt het foto-archief van opa Bruce in haar schoot geworpen. Ze besluit op zoek te gaan naar de betekenis van de beelden. Ze gaat langs bij verschillende experts. De beelden blijken uniek. Ze wil graag naar Iwo Jima, waar nu nog een Amerikaanse militaire basis is. Kan ze het Pentagon overtuigen haar mee te nemen? Ze vertrekt naar de VS voor meer onderzoek. Daar stuit ze op een bijzondere vondst.

Operatie Onthechting, een podcast over de onverbloemde realiteit van oorlog    Marianne Ingleby erft het fotoarchief van haar opa Bruce Elkus, Amerikaans legerfotograaf. In 1944 vertrok hij naar het Japanse eiland Iwo Jima, bekend van een van de bloedigste slagen van de Tweede Wereldoorlog. Ze stuit op expliciete oorlogsbeelden, van dood en verderf of seks in legerbordelen. De foto's blijken destijds nooit gepubliceerd: te ontluisterend.  Marianne blijkt goud in handen te hebben. Ze is benieuwd naar de ervaringen van haar eigenzinnige opa, die naast honderden foto’s ook aangrijpende brieven vanaf het front naliet. Wat heeft hij meegemaakt aan het front? Waarom maakte hij foto’s buiten zijn opdracht? En welke herinneringen roepen ze op bij de Amerikaanse en Japanse veteranen?  Samen met radiomaker Laura Stek reist Marianne vanuit Nederland naar Amerika en Japan, gedreven door de vraag: hoe groot is het gat tussen wat we te zien krijgen en de realiteit van oorlog?  Aflevering 2 - No glamour  Marianne reist naar New Orleans, waar de reünie van de laatste Iwo Jima veteranen plaatsvindt. Ze spreekt af met twee stokoude mariniers, in een poging dichter bij de oorlogservaring van haar opa te komen. De mannen vertellen emotioneel over de gruwelen die ze hebben meegemaakt. Marianne toont hen ook de foto’s van de Amerikaanse soldaten in de Japanse bordelen. Hoe reageren ze daarop? En zou Bruce de foto’s hebben verstopt voor het leger, om censuur te voorkomen?

Grote kans dat je er nog nooit van gehoord hebt: Bellamyanen, de aanhangers van het gedachtegoed van de Amerikaanse schrijver Edward Bellamy. En toch waren er in Nederland vanaf de jaren dertig duizenden Bellamyanen met afdelingen in het hele land. Hun ideaal: een samenleving zonder geld, zonder geweld en met gelijkheid voor iedereen.  Programmamaker Katinka Baehr maakte een documentaire op basis van interviews uit twee VPRO-documentaires uit ons archief: de radiodocumentaire 'In de ban van Bellamy's Droom' (https://www.vpro.nl/speel~POMS_VPRO_381970~in-de-ban-van-bellamy-s-droom-het-spoor-terug~.html) van Geert de Vries uit 1987 en de televisiedocumentaire 'Vergeelde Toekomst' (https://www.vpro.nl/speel~WO_VPRO_041641~cherry-duyns-vergeelde-toekomst-lotgevallen-vpro-1979-1uur-4-min~.html) van Cherry Duyns uit 1979.

In de nacht van 23 op 24 januari 1954 treedt de dan al wereldberoemde Amerikaanse jazz-zangeres Billie Holiday op in het Concertgebouw in Amsterdam. Als ze het lied ‘Strange fruit’ zingt, over de lynchpartijen in haar thuisland, breekt er in de zaal gelach uit. Holiday verlaat woedend het podium. Het is een dramatisch einde van een toch al dramatisch verlopen dag, waar zij in haar biografie met geen woord over rept.  Programmamakers: Hans Hylkema en Rudie Kagie  Montage: Jelle Redeker  Geluid: Erik Langhout   De stemmen zijn van:  Gijs Scholten van Aschat  Tim de Wit   Chris Kijne  Atze de Vries en  Abdou Bouzerda  Eindredactie: Katinka Baehr

Negen op de tien Nederlanders staat op 4 mei op de een of andere manier stil bij Dodenherdenking. Dat blijkt uit het jaarlijkse vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Tegelijkertijd lijkt de discussie over wat en wie te herdenken dit jaar heviger dan ooit. Denk aan de alternatieve herdenking in Den Haag, waar ook aandacht zal zijn voor de genocide in Gaza. Daar is de hele week al discussie over. Maar strijd om het herdenken is allesbehalve nieuw. Programmamaker Laura Lubbers onderzocht de geschiedenis van die strijd aan de hand van oorlogsmonumenten in Amsterdam. De stad is er mee bezaaid. En ieder oorlogsmonument verbeeldt een ander perspectief op de oorlog. Kunnen we ‘samen’ herdenken of is dat altijd al een illusie geweest? De strijd om het herdenken is een documentaire van Laura Lubbers en een co-productie van de VPRO en Prospektor. De documentaire is mede mogelijk gemaakt door het Amsterdams 4 en 5 mei Comité.

Negen op de tien Nederlanders staat op 4 mei op de een of andere manier stil bij Dodenherdenking. Dat blijkt uit het jaarlijkse vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Tegelijkertijd lijkt de discussie over wat en wie te herdenken dit jaar heviger dan ooit. Denk aan de alternatieve herdenking in Den Haag, waar ook aandacht zal zijn voor de genocide in Gaza. Daar is de hele week al discussie over. Maar strijd om het herdenken is allesbehalve nieuw. Programmamaker Laura Lubbers onderzocht de geschiedenis van die strijd aan de hand van oorlogsmonumenten in Amsterdam. De stad is er mee bezaaid. En ieder oorlogsmonument verbeeldt een ander perspectief op de oorlog.  Kunnen we ‘samen’ herdenken of is dat altijd al een illusie geweest?  De strijd om het herdenken is een documentaire van Laura Lubbers en een co-productie van de VPRO en Prospektor. De documentaire is mede mogelijk gemaakt door het Amsterdams 4 en 5 mei Comité.  Creatief producent: Eefje Blankevoort Muziek: Rory Ronde Eindmix: Alfred Koster Eindredactie: Katinka Baehr

De podcast is nog maar net af als er een mail komt van Ineke uit Sittard: “Toen ik recent hoorde over deze podcast, wist ik dat ik nog extra informatie voor u heb.” En wat voor informatie! Een vondst. Programmamaker Heleen Hummelen reisde met verteller Lies Schouten af naar Sittard om te gaan kijken. Luister in deze Bonus wat er boven water is gekomen. Zie ook www.vpro.nl/liefstelies

Op 12 december 1935 richtte het naziregime Lebensborn op, een geboorteproject dat moest zorgen voor de toename van het ‘Arische ras’. Vijf jaar lang volgde fotograaf Angeniet Berkers de sporen van dit beladen verleden en sprak de kinderen die er ongevraagd deel vanuit hebben gemaakt. Hoe zag dat programma eruit? En wat betekende het voor de levens van deze mensen? Programmamaker Jakob Koolschijn maakte een documentaire over Lebensborn, gebaseerd op het werk van Berkers.

Jacob Olie, pionier op het gebied van fotografie en timmerman, legde van 1860 tot 1905 het snelgroeiende Amsterdam vast. Zijn omvangrijke foto-archief is nog altijd van groot belang voor de kennis over de stad. Hoe ging hij te werk met zijn zelfgebouwde camera en wat kwam hij onderweg tegen? Programmamaker Joan Veldkamp maakte de documentaire ‘Amsterdam, de stad van olie’ over haar betovergrootvader Jacob Olie. Enkele nummers in de documentaire komen van de elpee Traveller van het Jacob Olie Trio. De violiste woonde in het huis van Olie en het trio zegt over zichzelf dat ze spelen zoals Jacob Olie fotografeerde.

Op 1 februari is de nationale herdenking van de watersnoodramp van 1953. Maar dezer dagen wordt ook een andere, lang vergeten watersnoodramp herdacht: De watervloed van februari 1825 waarbij de -toen nog – Zuiderzee door de dijken brak. Nu zijn er wel meer watersnoodrampen geweest, de geschiedenis van Nederland is een opeenvolging van overstromingen... Maar juist de ramp van 1825, komende dinsdag precies tweehonderd jaar geleden is het herinneren waard. Luister maar naar de documentaire ‘De vergeten watersnoodramp van 1825’ van programmamaker Katinka Baehr. Meer informatie over activiteiten in Friesland zijn hier te vinden: https://nationaallandschap.frl/watersnood1825/ En over activiteiten in Overijssel hier: https://hetoversticht.nl/actueel/nieuws/379/herdenking-stormvloed-1825