Het Spoor Terug

Negen op de tien Nederlanders staat op 4 mei op de een of andere manier stil bij Dodenherdenking. Dat blijkt uit het jaarlijkse vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Tegelijkertijd lijkt de discussie over wat en wie te herdenken dit jaar heviger dan ooit. Denk aan de alternatieve herdenking in Den Haag, waar ook aandacht zal zijn voor de genocide in Gaza. Daar is de hele week al discussie over. Maar strijd om het herdenken is allesbehalve nieuw. Programmamaker Laura Lubbers onderzocht de geschiedenis van die strijd aan de hand van oorlogsmonumenten in Amsterdam. De stad is er mee bezaaid. En ieder oorlogsmonument verbeeldt een ander perspectief op de oorlog. Kunnen we ‘samen’ herdenken of is dat altijd al een illusie geweest? De strijd om het herdenken is een documentaire van Laura Lubbers en een co-productie van de VPRO en Prospektor. De documentaire is mede mogelijk gemaakt door het Amsterdams 4 en 5 mei Comité.

Negen op de tien Nederlanders staat op 4 mei op de een of andere manier stil bij Dodenherdenking. Dat blijkt uit het jaarlijkse vrijheidsonderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Tegelijkertijd lijkt de discussie over wat en wie te herdenken dit jaar heviger dan ooit. Denk aan de alternatieve herdenking in Den Haag, waar ook aandacht zal zijn voor de genocide in Gaza. Daar is de hele week al discussie over. Maar strijd om het herdenken is allesbehalve nieuw. Programmamaker Laura Lubbers onderzocht de geschiedenis van die strijd aan de hand van oorlogsmonumenten in Amsterdam. De stad is er mee bezaaid. En ieder oorlogsmonument verbeeldt een ander perspectief op de oorlog.  Kunnen we ‘samen’ herdenken of is dat altijd al een illusie geweest?  De strijd om het herdenken is een documentaire van Laura Lubbers en een co-productie van de VPRO en Prospektor. De documentaire is mede mogelijk gemaakt door het Amsterdams 4 en 5 mei Comité.  Creatief producent: Eefje Blankevoort Muziek: Rory Ronde Eindmix: Alfred Koster Eindredactie: Katinka Baehr

De podcast is nog maar net af als er een mail komt van Ineke uit Sittard: “Toen ik recent hoorde over deze podcast, wist ik dat ik nog extra informatie voor u heb.” En wat voor informatie! Een vondst. Programmamaker Heleen Hummelen reisde met verteller Lies Schouten af naar Sittard om te gaan kijken. Luister in deze Bonus wat er boven water is gekomen. Zie ook www.vpro.nl/liefstelies

Op 12 december 1935 richtte het naziregime Lebensborn op, een geboorteproject dat moest zorgen voor de toename van het ‘Arische ras’. Vijf jaar lang volgde fotograaf Angeniet Berkers de sporen van dit beladen verleden en sprak de kinderen die er ongevraagd deel vanuit hebben gemaakt. Hoe zag dat programma eruit? En wat betekende het voor de levens van deze mensen? Programmamaker Jakob Koolschijn maakte een documentaire over Lebensborn, gebaseerd op het werk van Berkers.

Jacob Olie, pionier op het gebied van fotografie en timmerman, legde van 1860 tot 1905 het snelgroeiende Amsterdam vast. Zijn omvangrijke foto-archief is nog altijd van groot belang voor de kennis over de stad. Hoe ging hij te werk met zijn zelfgebouwde camera en wat kwam hij onderweg tegen? Programmamaker Joan Veldkamp maakte de documentaire ‘Amsterdam, de stad van olie’ over haar betovergrootvader Jacob Olie. Enkele nummers in de documentaire komen van de elpee Traveller van het Jacob Olie Trio. De violiste woonde in het huis van Olie en het trio zegt over zichzelf dat ze spelen zoals Jacob Olie fotografeerde.

Op 1 februari is de nationale herdenking van de watersnoodramp van 1953. Maar dezer dagen wordt ook een andere, lang vergeten watersnoodramp herdacht: De watervloed van februari 1825 waarbij de -toen nog – Zuiderzee door de dijken brak. Nu zijn er wel meer watersnoodrampen geweest, de geschiedenis van Nederland is een opeenvolging van overstromingen... Maar juist de ramp van 1825, komende dinsdag precies tweehonderd jaar geleden is het herinneren waard. Luister maar naar de documentaire ‘De vergeten watersnoodramp van 1825’ van programmamaker Katinka Baehr. Meer informatie over activiteiten in Friesland zijn hier te vinden: https://nationaallandschap.frl/watersnood1825/ En over activiteiten in Overijssel hier: https://hetoversticht.nl/actueel/nieuws/379/herdenking-stormvloed-1825

In deel twee van de documentaire ‘De betere bajes’ over de Bijlmerbajes horen we mensen die er vast hebben gezeten. De bedoeling van de Bijlmerbajes was dat het menselijker en moderner zou worden dan de bestaande Huizen van Bewaring. Maar niet alle gedetineerden vonden het er prettig. Zelfs de ramen zonder tralies vonden sommige mensen ingewikkeld. En waarom werd de Bijlmerbajes ‘de gaten van Amsterdam’ genoemd? ‘De Betere bajes’ is gemaakt door Katinka Baehr en eerder uitgezonden in 2003 bij het 25-jarig bestaan van de Bijlmerbajes. De voice-overs werden ingesproken door Astrid Nauta. De Bijlmerbajes bestaat inmiddels niet meer. In 2016 sloten de deuren en twee jaar later werden de torens, op één na, gesloopt. En nu is die plek volop in ontwikkeling. Er komt een woonwijk, veel groen, met creatieve bedrijven en een middelbare school. De naam van de wijk: Bijlmerkwartier. En de’Kalverstraat’ waar André van Bolderik het over had, die lange gang waar gedetineerden elkaar tegenkwamen en in drugs handelden... Daar wordt in de keurige wijk ook naar verwezen, want de weg die door de wijk loopt gaat ‘de Verlengde Kalverstraat’ heten. (Niet de Kalverstraat, want die hadden ze al in Amsterdam.)

Het was verrassend nieuws: onze gevangenissen zitten zo vol dat gedetineerden een paar dagen eerder naar huis mogen. Er is sprake van code zwart. Er staat geen cel meer leeg. Dat deed ons denken aan hoe er in de jaren zeventig werd gedacht over gevangenissen. Een tijd waarin er vragen werden gesteld bij het hele concept van gevangenissen en Huizen van Bewaring. De Bijlmerbajes in Amsterdam moest de eerste worden van een heel nieuwe manier om mensen op te sluiten: beter, menselijker en moderner. In 1978 werd de Bijlmerbajes geopend. Programmamaker Katinka Baehr maakte in 2003 bij het 25-jarige bestaan een tweeluik over de Bijlmerbajes. Voice-overs: Astrid Nauta

Het Bruine Café: ooit had je ze voor het uitkiezen in elke stad, ieder dorp, tot in het kleinste gehucht; met Perzische kleedjes, biljart en veel donker hout. Die Bruine Kroeg zit nu in de verdrukking, en dat al decennia. Hun aantal slinkt ieder jaar, niet alleen tot verdriet van kroegtijgers met een alcohol-uitdaging, maar van de hele buurt die hun oude vertrouwde ontmoetingsplek met redelijke prijzen plaats ziet maken voor een hippe sappenbar. Wat is het nou precies wat het Bruin Café zo bijzonder maakt? En zijn ze nog te redden? En hoe dan? Daarover in de Spoordocumentaire ‘De Bezielde Bruine Kroeg’, waarin Marten Minkema praat met kroegenkenners als Midas Dekkers en met Bruine Kroeg-beschermers die het tij willen keren. Een langere versie van deze documentaire is te vinden in de podcast DOCS.

In de Wieringermeerpolder is in de jaren dertig een poging gedaan een modelsamenleving te creëren zonder zuilen en zo egalitair mogelijk. Misschien was deze egalitaire samenleving de reden dat het verzet er tijdens de bezetting erg actief was en dat er veel onderduikers zaten. In de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog, op 17 april 1945, kwam een voorlopig einde aan deze samenleving toen de Duitsers een stuk dijk opbliezen en de polder vier meter onder water zetten. De bewoners spanden in allerijl het paard voor de wagen en vluchtten met hun belangrijkste spullen en het vee uit de polder. Er viel één dode: verzetsman en boer Adriaan de Graaf. Maar wat gebeurde er met de onderduikers na de overstroming? En wat bleef er na de oorlog over van de idealen van de polder? In 'Strijd om de droompolder' komen ooggetuigen, allemaal in de tachtig, aan het woord. Verschillende boeren die onderduikers hadden. Een joodse vrouw die als peuter relatief vrij door de polder kon bewegen en de dochter van de verzetsstrijder die als enige de Inundatie niet overleefde.