Wonderlijck Westvrieslant

Een speciale aflevering vanuit het Westfries Archief, want daar hebben we een unieke vondst gedaan. Het is een eeuwenoud stuk uit Hoorn: een lijvig lofdicht, waar nog wat bijzonders achter schuilgaat. Het is namelijk een lied!1 Hoorn wil ik nu gaen loveneen dal seer schoon van hovenmidden int Westvriesse Lanteen stat seer wel gelegendaeraen dat komt geslegende Zuyderzee plaisant2 Van oosten en van westenwort tot ’t gemene bestengebragt van alles waten uyt veel andre landengevoert menigerhandetot Hoorn in de stat3 Door al de werelt heenenis hun zeevaert verschenenwaer wat te winnen ishet bootsvolk seer bequamesijn wakker al te samenen op de zee seer fris4 Aen d’ander sijd sijn weydende beesten haer vermeydende boomgaerts heel planteitsoo dat in het besluytende stat vertoont van buytenOf s’al in boomen leit5 De burgers t’hun vermakengaen wand’len (uyt hun daken)meest buyten de Koe-poortdaer sijn verscheyde padensoo dat elk gaet te radenmet sijn gesin alst hoort6 Seer cierelijke wegenaen d’Oost-Cingel gelegenen ook opt Koe-poorts Pateen straet om langs te ganeen een Drie-Boomde Laneplaisierig bij de stat7 Noch een Tweeboomde schoonewat verder staet ten toonemet hoven aengenaemdie cierlijk staen en groeienen ook seer vrugtbaer bloeiengelijk als d’andere t’saem8 De stat is ook genugtighet Noord en ’t Oost wijtlugtigsijn straten wel bebout waer dat men heen gaet kijkenmen siet aen alle wijkende schoonheit menichfout9 De hooftkerk hier te Hoorenheeft een seer hoogen toorendaer men seer veel van houtde Damptenaers vermeerendie hebben tot Gods eerendees tempel eerst gebout10 ’t Is ’t groost cieraet der stede’s is lang en breet, ook medeseer cierlijk van opstelhet oordeel daer geschildertis nu soo wat verwildertdoch ’t is bijsonder wel11 Hierbij sijn noch twee kerkenseer schoon en fraie werkenter godsdienst opgesteltons voorouders te samedie hebben aengenameseer breet hiervan gemelt12 De dienaren der kerkendie in Gods akker werkenen ook de kerkenraetdie sijn door Godes zegengering, neder geslegengodsdienstig in der daet13 De burgers int gemeenevan state groot en kleenesijn ned’rig int gewaetvroom en deugtsaem van levenseer vredig hier benevevernoegt in hunnen staet14 Dees stat heeft ook te baten’t Collegy van de statenvan het Noorderquartiermen gaet het recht uytsprekentot Hooren alle weekende rechters sijn dan hier15 Godt wil al hun raetslagenin desen onsen dagenzegenen verr en wijtopdat ons lant en stedenmogen in rust en vredenwelvaren t’aller tijt16 D’admiraliteit medenvergaert hier na ’s lands zedenhoewel ten halven maerGodt wil door Sijn wijshedenhun saken ook beledentot ’s lands nut en oorbaer17 De overheit met namendie sijn hier al te samenvan aert seer goedertierde weduw, wees en ermensij elk int recht beschermenen ’t onrecht straffen fier18 Men maekt hier ook geen mentyte dwingen de consientyde godsdienst is hier vrijelk kan en mach bij desengerust en seker wesenvan alle tiranny19 Dies wij na Gods begerensijn schuldig haer te eerenin onderdanicheiten Godt ook daar benevenbidden voor hun lang levenwelvaert en zalicheit20 Noch sijn ’s weeks twe marctdagendan komt met schuyt en wagenseer veel huysluyden voortveel schoone dorpvlekkenin dit gebiet haer strekkentwelk onder Hoorn behoort21 Huyslieu uyt alle hoeckenkomen dees marct besoekende stapel hier van kaesontallijk wagen rinnenuyt ‘t noorderlant hier binnende stat, met groot geraes22 Hierbij ik noch vervatede Oude-Vrouwe-Strateen haer nieu logementseer schoon onder en bovendaer sij hebben haer proventot aen haer levens ent23 De munt (hier wel gelegen)daer wort veel gelt geslegenvan silver en van goutde Munt-Straet ook met namedaervan sij seer bequamede naem draegt en behout24 Veel privilegi medegegunt aen dese stededie ik bijsonder kensijn nu bij mij verswegentot ander tijt gelegenblijven noch in mijn pen

We gaan terug 1426. West-Friesland komt in opstand tegen Filips van Bourgondië. Het is een wirwar van hoeken, kabeljauwen en een onthoofde Horinees. Een wirwar waar zelfs de Hensbroeker boeren niet onpartijdig blijven. Al met al dus weer een roerig stukje uit onze West-Friese geschiedenis.

In het notariële archief van Enkhuizen zit een pareltje: een bestek van een jacht uit 1654. Op het eerste gezicht lijkt dit heel normaal, want in Enkhuizen werden vele schepen gebouwd in de zeventiende eeuw. Toch schuilt er achter deze jacht iets bijzonders, wat ons zelfs brengt bij de koning van Engeland. In deze aflevering duiken we daarom in de wonderlijke wereld van de scheepsbouw. In de zeventiende eeuw was de Hollandse scheepsbouw de beste van de wereld en onze schepen domineerden dan ook de wereldzeeën. En dat op speciale wijze, want in West-Friesland werden de schepen wezenlijk anders gebouwd dan bij de concurrentie in Engeland.

We gaan terug naar één van de meest beslissende dagen uit de West-Friese geschiedenis: 27 maart 1297. Een groot Hollands leger ontmoet een West-Friese strijdmacht op de vlaktes bij Vronen, ook wel de middeleeuwse hoofdstad van West-Friesland genoemd. Het resultaat was ingrijpend: Vronen werd met de grond gelijk gemaakt en West-Friesland kwam definitief onder Hollands bewind. Toch, er bloeide uiteindelijk ook weer wat moois uit: het dorp Sint Pancras.

Ons West-Friese landschap kent vele geheimen. Immers, we weten vrij weinig van de eerste eeuwen waarin dit landschap door pioniers werd veroverd op de natuur. In deze aflevering ontrafelen we een deel van deze geheimen door te kijken naar toponiemen met 'slim' erin. Denk aan Slimpad, Slimtocht en Slimdijk. Dit heeft natuurlijk niets met intelligentie te maken, maar alles met de aloude praktische instelling van onze West-Friese voorouders.

We gaan terug naar 24 juni 1517. Een enorme vloot komt aan land in Medemblik. Het is de Friese vrijheidsstrijder Grote Pier met zijn gevolg, maar hij komt niet vredelievend. Integendeel, de stad wordt belegerd, ingenomen en in brand gestoken. Alleen Kasteel Radboud weet de aanval te weerstaan, maar het eindigt niet bij Medemblik...

In 1697 voer het schip de Berkhout voor de kusten van Malaga, Spanje. De schipper, een ervaren rot uit Venhuizen, had enkele weken eerder zout ingeladen. Veilig in konvooi met enkele oorlogsschepen voer de Berkhout terug naar West-Friesland, tot de schipper besloot het konvooi te verlaten. Niet veel later verscheen er een groot Frans kaperschip en de Berkhout werd overrompeld en genomen. In deze aflevering duiken we in de verhalen van dit schip, want er ging veel meer mis onderweg. Zo werd er onderweg een Hoorns bemanningslid afgeranseld door de schipper en achtergelaten op een Spaans strand, hij moest zelf maar thuis zien te komen. En er zit een vreemd luchtje aan de kaping: heeft de schipper van de Berkhout zijn schip expres laten kapen?

Op een akker in Hoogwoud werd ruim dertig jaar geleden een heel bijzondere vondst gedaan: een graf van duizenden jaren oud! Maak in deze aflevering kennis met Kees de Kopertijdman. We duiken in de wereld van de archeologie met periodes als steentijd en kopertijd, om te ontdekken hoe Kees nu eigenlijk leefde in het prehistorisch West-Friesland. En... waar zijn Kees zijn benen gebleven?

We gaan terug naar 11 augustus 1700. Cornelis Varken uit Warmenhuizen rijdt op zijn paard door het rustige Noord-Scharwoude, tot hij plots staande wordt gehouden door de dorpsschout. Cornelis krijgt direct een boete, want hij rookt een pijp op zijn paard. Dat is natuurlijk ten strengste verboden. Cornelis heeft echter andere plannen. In plaats van de kleine boete te betalen, bepleit hij zijn onschuld voor het gerecht. In deze aflevering duiken we niet alleen in de zin en onzin van deze zaak, maar ook in de lokale dorpsregeltjes van Noord-Scharwoude in het algemeen. Zo weet u voor eens en altijd dat het onverstandig is om daar naakt over het land te lopen of uienschillen in de sloot te gooien.

Eind vijftiende eeuw staat West-Friesland er niet best voor. Nattigheid, veesterfte, oorlogen, ga zo maar door. En op dat moment komt de graaf van Holland met een extra hoge belasting, juist om die oorlogen te kunnen betalen. Voor veel West-Friezen kwam hierdoor hun bestaan in gevaar: kaas en brood was geen vanzelfsprekendheid meer. Het gevolg was opstand! Duizenden kwaaie kaaskoppen trokken Holland door, tot Leiden aan toe, alwaar een sterk leger hen stond op te wachten. Benieuwd hoe dit afliep? Luister dan deze zesde aflevering van Wonderlijck Westvrieslant!