Wonderlijck Westvrieslant

Het Westfries Archief bestaat 50 jaar! Daarom was er op zaterdag 25 oktober een open dag met live podcast. Dit is de eerste van de vijf specials die op deze dag zijn opgenomen. In deze special gaat Lourens in gesprek met Klaas Koeman, de voorzitter van Vereniging Oud Enkhuizen. Hij vertelt over een paar van zijn bijzondere vondsten in het archief en nog veel meer.

We gaan terug naar het Nieuwe Niedorp van 1670, waar dominee Petrus Eggeus niet meer kan preken in de kerk. Zijn mooie woorden over de christelijke normen en waarden worden uit zijn mond namelijk niet meer serieus genomen. Sinds een aantal weken wordt er namelijk flink over hem geroddeld, over dat hij seks gehad zou hebben met twee vrouwen, waarvan er één nog getrouwd was. Zeer ongepast voor een normaal persoon, maar des te meer voor een dominee! In deze aflevering duiken we in zijn verhaal. Is hij onschuldig of berusten de roddels op waarheid?

Loes en Lourens zijn er weer klaar voor! Dus er komt een nieuw seizoen van Wonderlijck Westvrieslant, met nog meer bijzondere verhalen uit ons West-Friese verleden. Weer vol spanning en sensatie, maar soms is het gewoon grappig of leerzaam. Denk bijvoorbeeld aan de laatste dijkdoorbraak van West-Friesland, moord in Heerhugowaard, een wippende dominee in Niedorp, een heks in Abbekerk en wandelend door een stolp in Schellinkhout. En dat is slechts het begin. We zijn namelijk flink de archieven in gedoken voor nog veel meer prachtige West-Friese geschiedenissen, waarvan vele nooit eerder verteld! Tot horens!

De Spanjaarden zijn verdreven van de West-Friese wateren en gronden, maar vloeit nog steeds West-Fries bloed. In deze aflevering duiken we in de nasleep van de Opstand, met een onthoofding, marteling, complot en zelfs het beleg van Medemblik. We horen ook hoe het afloopt met Bossu, die sinds de Slag op de Zuiderzee in Hoorn gevangen zat. Ook komen we langs een Enkhuizer dichter, Obdammer wetgeving en bier op zondag. Oftewel, veel bijzonderheden, waarmee we gelijk de impact duiden van de Opstand op de West-Friese geschiedenis.

Op land begon de victorie bij Alkmaar, maar op het water moet de strijd nog geleverd worden. In Amsterdam wordt een grootse vloot opgetuigd, om de West-Friezen van de Zuiderzee te verjagen. Als paradepaardje wordt er een fantastisch sterk admiraalsschip gemaakt voor Bossu: de Inquisitie. We maken mee hoe de Amsterdams-Spaanse vloot manoeuvreert tussen de wrakken op het IJ en zich direct in slagorde opstelt. De geuzenvloot staat namelijk al klaar. Wij kruipen in deze aflevering aan boord op een Scharwouder schip, met de Horinees Pieter Back aan het roer en maken alle spanning en sensatie mee, tot aan de heldendaad van Jan Haring aan toe. De Slag op de Zuiderzee is ongetwijfeld het meest epische stukje geschiedenis op West-Friese wateren en tegelijk het meest beslissende moment in de ontwikkeling van de Opstand in West-Friesland.

Haarlem wordt nog steeds belegerd door een groot Spaans leger. Om hen te helpen vertrekt er een vloot uit West-Friesland om de Diemerdijk te bezetten. Zo kan de bevoorrading van het Spaanse leger tegengehouden worden. Dit laat Amsterdam echter niet zomaar gebeuren. Uiteindelijk valt Haarlem alsnog en trekken de Spanjaarden door naar Alkmaar. Daar maken we mee hoe Alkmaar belegerd wordt en zien we hoe de West-Friezen hun grond verdedigen om te voorkomen dat de Spanjaarden verder trekken. Er is hier zelfs een geuzenlied over geschreven door een schoolmeester van Barsingerhorn! Oftewel, weer veel spanning en sensatie deze aflevering.

De kerken worden leeggehaald, de trommelaars gaan door heel West-Friesland en gewapende West-Friezen trekken massaal richting het nog Spaanse Amsterdam. Via zee, om de uitvaart van Amsterdamse schepen te beletten, maar ook op land. Bij de Waterlandse Dijk worden schansen opgeworpen, zodat Amsterdam ook niet over het IJ naar het noorden kan. Toch laten de Amsterdammers dit niet zomaar gebeuren en daarom beleven we in deze aflevering hoe de West-Friezen hardvochtig de dijk beschermen tegen Amsterdamse aanvallen. Ondertussen nemen we ook een kijkje bij de gewone West-Friezen en hun leven van alledag. Daarnaast komt Willem van Oranje even op bezoek en raken we in de problemen op een dichtgevroren Zuiderzee.Klik hier voor meer informatie over dat schilderij van Willem van Oranje in Enkhuizen.

Na alle opgebouwde spanning breekt de opstand uit. We beginnen bij een geuzenvloot in Engeland, die koers zet naar Enkhuizen. Maar deze vloot komt daar nooit aan, in plaats daarvan nemen de geuzen Den Briel in. Later wordt er bij Enkhuizen juist een vloot gereed gemaakt om Den Briel terug te veroveren, maar het loopt anders. In deze aflevering beleven we het losbreken van de Opstand in Enkhuizen, met de nodige sensatie. Daarna trekken we door naar Medemblik, Hoorn en de rest van West-Friesland. Het zijn verhalen van vervelende vaandels, boze burgers, brave burgemeesters en vooral opbloeiend oranje. 

We gaan verder richting de Opstand. Het kleine beetje West-Friese adel trekt naar Brussel om het vervolgen van protestanten te stoppen. Dat lukt, waarna we kunnen luisteren naar de eerste hagenpreek binnen de Omringdijk. We hebben allemaal op school geleerd hoe dit allemaal uitliep in de welbekende Beeldenstorm, maar hoe erg stormde het bij ons? En hoe zat het met het West-Friese bloed dat vloeide onder het schrikbewind van de hertog van Alva? Die geuzen waren trouwens ook geen lieverdjes, want zoals u in deze aflevering kunt horen, plunderden ze geregeld West-Friesland. En als we het toch over ellende hebben, natuurlijk vergeten we de Allerheiligenvloed niet. Al met al kommer en kwel en daarmee de laatste druppels voordat de emmer overliep.

Een speciale aflevering vanuit het Westfries Archief, want daar hebben we een unieke vondst gedaan. Het is een eeuwenoud stuk uit Hoorn: een lijvig lofdicht, waar nog wat bijzonders achter schuilgaat. Het is namelijk een lied!1 Hoorn wil ik nu gaen loveneen dal seer schoon van hovenmidden int Westvriesse Lanteen stat seer wel gelegendaeraen dat komt geslegende Zuyderzee plaisant2 Van oosten en van westenwort tot ’t gemene bestengebragt van alles waten uyt veel andre landengevoert menigerhandetot Hoorn in de stat3 Door al de werelt heenenis hun zeevaert verschenenwaer wat te winnen ishet bootsvolk seer bequamesijn wakker al te samenen op de zee seer fris4 Aen d’ander sijd sijn weydende beesten haer vermeydende boomgaerts heel planteitsoo dat in het besluytende stat vertoont van buytenOf s’al in boomen leit5 De burgers t’hun vermakengaen wand’len (uyt hun daken)meest buyten de Koe-poortdaer sijn verscheyde padensoo dat elk gaet te radenmet sijn gesin alst hoort6 Seer cierelijke wegenaen d’Oost-Cingel gelegenen ook opt Koe-poorts Pateen straet om langs te ganeen een Drie-Boomde Laneplaisierig bij de stat7 Noch een Tweeboomde schoonewat verder staet ten toonemet hoven aengenaemdie cierlijk staen en groeienen ook seer vrugtbaer bloeiengelijk als d’andere t’saem8 De stat is ook genugtighet Noord en ’t Oost wijtlugtigsijn straten wel bebout waer dat men heen gaet kijkenmen siet aen alle wijkende schoonheit menichfout9 De hooftkerk hier te Hoorenheeft een seer hoogen toorendaer men seer veel van houtde Damptenaers vermeerendie hebben tot Gods eerendees tempel eerst gebout10 ’t Is ’t groost cieraet der stede’s is lang en breet, ook medeseer cierlijk van opstelhet oordeel daer geschildertis nu soo wat verwildertdoch ’t is bijsonder wel11 Hierbij sijn noch twee kerkenseer schoon en fraie werkenter godsdienst opgesteltons voorouders te samedie hebben aengenameseer breet hiervan gemelt12 De dienaren der kerkendie in Gods akker werkenen ook de kerkenraetdie sijn door Godes zegengering, neder geslegengodsdienstig in der daet13 De burgers int gemeenevan state groot en kleenesijn ned’rig int gewaetvroom en deugtsaem van levenseer vredig hier benevevernoegt in hunnen staet14 Dees stat heeft ook te baten’t Collegy van de statenvan het Noorderquartiermen gaet het recht uytsprekentot Hooren alle weekende rechters sijn dan hier15 Godt wil al hun raetslagenin desen onsen dagenzegenen verr en wijtopdat ons lant en stedenmogen in rust en vredenwelvaren t’aller tijt16 D’admiraliteit medenvergaert hier na ’s lands zedenhoewel ten halven maerGodt wil door Sijn wijshedenhun saken ook beledentot ’s lands nut en oorbaer17 De overheit met namendie sijn hier al te samenvan aert seer goedertierde weduw, wees en ermensij elk int recht beschermenen ’t onrecht straffen fier18 Men maekt hier ook geen mentyte dwingen de consientyde godsdienst is hier vrijelk kan en mach bij desengerust en seker wesenvan alle tiranny19 Dies wij na Gods begerensijn schuldig haer te eerenin onderdanicheiten Godt ook daar benevenbidden voor hun lang levenwelvaert en zalicheit20 Noch sijn ’s weeks twe marctdagendan komt met schuyt en wagenseer veel huysluyden voortveel schoone dorpvlekkenin dit gebiet haer strekkentwelk onder Hoorn behoort21 Huyslieu uyt alle hoeckenkomen dees marct besoekende stapel hier van kaesontallijk wagen rinnenuyt ‘t noorderlant hier binnende stat, met groot geraes22 Hierbij ik noch vervatede Oude-Vrouwe-Strateen haer nieu logementseer schoon onder en bovendaer sij hebben haer proventot aen haer levens ent23 De munt (hier wel gelegen)daer wort veel gelt geslegenvan silver en van goutde Munt-Straet ook met namedaervan sij seer bequamede naem draegt en behout24 Veel privilegi medegegunt aen dese stededie ik bijsonder kensijn nu bij mij verswegentot ander tijt gelegenblijven noch in mijn pen