Lees Dees

Met 'Schwob' zet het Letterenfonds in samenwerking met boekhandels en uitgeverijen vergeten auteurs in de schijnwerpers. Eens per maand zendt Nooit Meer Slapen de podcast 'Lees Dees' uit. Deze vrijdag gaat het over de Amerikaanse schrijver James Baldwin. Hij schreef o.a. de semi-autobiografische roman 'Go Tell it on the Mountain'. In 1963 was Baldwin de stem van de Civil Rights Movement. Hij overleed in 1987. Deze keer in Lees Dees: Hoe James Baldwin voortleeft in verhalen.

Onlangs verschenen twee klassieke titels van de Amerikaanse schrijver James Baldwin (1924 - 1987) in een nieuwe Nederlandse vertaling van Harm Damsma: de roman ‘Als Beale street kon praten’ en het boekje ‘Niet door water, maar door vuur’ dat twee persoonlijke, gepassioneerde brieven bevat waarin de auteur schrijft over liefde, geloof en hypocrisie in het ‘land van de vrijheid’ en wat het betekent om zwart te zijn in Amerika. James Baldwin, stem van de Civil Rights Movement, blijkt meer dan dertig jaar na zijn dood, onverminderd actueel. Met de Nederlandse jurist Monique Steijns en de van oorsprong Amerikaanse sierradenmaker William Austin. Beiden hebben hun eigen redenen om het werk van James Baldwin in hun hart te sluiten.

Leonora Carrington (Engeland 1917- Mexico 2011) schreef, schilderde en beeldhouwde. Zij was 19 toen ze de Surrealistische kunstenaar Max Ernst ontmoette. Samen met de twintig jaar oudere, getrouwde Ernst vertrok ze naar Parijs. In Beneden beschreef Carrington hoe ze ten prooi viel aan angsten en waanbeelden. In haar verhalen keren allerlei visioenen en angsten terug. Die verhalen kunnen zwaarmoedig zijn, maar zijn ook vaak komisch en zeer fantasierijk. Met vertaalster Lisette Graswinckel, uitgeefster Ingrid Meurs (van uitgeverij Orlando) die ooit afstudeerde op Carrington en student Marian van der Pluijm, eveneens geraakt door het werk van Carrington.

De vijftiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over de roman Twee meisjes en ik van de Nederlandse schrijfster A.H. Nijhoff (1897-1971), ooit echtgenote van dichter Martinus Nijhoff. Publicatie van deze roman in 1931 sloeg in als een bom. Een groot deel van de Nederlandse pers meende dat de naam Nijhoff voorgoed te schande was gemaakt. In het boek wordt geschreven, vrijuit over seksualiteit, en worden toespelingen gemaakt op een lesbische verhouding, abortus en drugs. Het was een boek van een schrijfster met lak aan de conventies, die baas wilde zijn in haar eigen leven. Met de stem van de schrijfster zelf, Marja Pruis (zij schreef over het echtpaar Netty en Martinus Nijhoff het boek ‘De Nijhoffs en ik - of de gevolgen van een genre’), Marjo van Soest (biograaf van Emmy van Lokhorst) en Bart Slijper, biograaf van Martinus Nijhoff.

De veertiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over de Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector (1920-1977), die in Oekraïne geboren werd en als kind van vluchtelingen in Brazilië belandde. Zij wordt gezien als de grootste Braziliaanse schrijver van de twintigste eeuw. In het universum van Clarice Lispector worden vragen opgeworpen, niet voor niets kreeg de in het Engels geschreven biografie van de schrijfster door biograaf Benjamin Moser, als titel Why this world? Beluister hoe Maartje Wortel verliefd werd op de schrijfster, welke cruciale achtergrond Lispectors leven en werk bepaalde, en waarom de zojuist in het Nederlands vertaalde roman De passie volgens G.H. nogal wat lezers bekoort. Met schrijfster Maartje Wortel, vertaler Harrie Lemmens en Benjamin Moser, columnist van The New York Times Book Review, tevens biograaf van Clarice Lispector.

De dertiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over De schoonheid van de nacht van de Italiaanse schrijver Gabriele d’Annunzio (1863-1938), autobiografische teksten geselecteerd, vertaald en van een inleiding voorzien door Jan van der Haar. D’Annunzio was schrijver, dichter, journalist en politicus, en in de Eerste Wereldoorlog speelde hij een heldenrol in het Italiaanse leger. In De schoonheid van de nacht verschijnen drie egodocumenten voor het eerst in Nederlandse vertaling: Solus ad solam (1908), het dagboek over de psychose van zijn toenmalige vriendin, gravin Giuseppina Mancini; het dagboek Nocturne (1916), dat hij letterlijk blind schreef nadat hij tijdens WOI met zijn gevechtsvliegtuig was neergestort; en een fragment uit zijn memoires Het geheime dagboek (1922). In hoeverre was d’Annunzio een ‘foute schrijver’? Met Jan van der Haar, die naast vertaler ook dichter is, en dr. Reinier Speelman, kenner van de moderne Italiaanse literatuur, docent aan de Universiteit Utrecht.

De twaalfde aflevering van de podcast Lees Dees gaat over Daal neder, engel van de Amerikaanse schrijver Thomas Wolfe (1900-1938), die deze debuutroman in 1929 publiceerde. De autobiografische roman gaat over een kind en het gezin waarin hij opgroeit, een scholier en zijn stad, een student en zijn land. Midden in die drie uitdijende cirkels staat Eugene Gant, een briljante en rusteloze jongen met het brandende verlangen om zijn geboorteplaats en zijn onstuimige familie te verlaten, op zoek naar een intenser en intellectueel leven. Wolfes roman over deze zoektocht heeft generaties en schrijvers, van Jack Kerouac tot Philip Roth, beïnvloed. Hij geeft een levendige, lyrische schets van Amerika aan het begin van de twintigste eeuw. Met vertaler Sjaak Commandeur, liefhebber van het boek Emmelie Muijsers en literair criticus Dirk-Jan Arensman die het boek besprak in Het Parool.

De elfde aflevering van de podcast Lees Dees gaat over Hotel Moederland van de Turkse schrijver Yusuf Atilgan, die deze roman in 1973 publiceerde. In het boek houdt de excentrieke Zebercet een provinciehotel draaiende dat betere tijden heeft gekend. De gasten zijn schaars, de dagen monotoon. Op een avond arriveert er een vrouw uit Ankara. Ze blijft één nacht. Zebercet verwacht dat ze terug zal komen, maar de tijd verstrijkt zonder dat ze verschijnt. Hoe kleiner de kans wordt dat Zebercet haar ooit nog zal zien, hoe meer hij door haar geobsedeerd raakt, een obsessie die de storm in zijn hoofd voedt. Hotel Moederland is de tweede roman die Yusuf Atilgan (1921-1989) schreef. Zijn debuut, dat uitkwam in 1959, verscheen in 2016 onder de titel De lanterfanter in het Nederlands en werd lovend ontvangen door de Nederlandse en Vlaamse pers. Met vertaalster Hanneke van der Heijden, schrijver Murat Isik en uitgever Jurgen Maas. Laatste verklaart voorlopig geen subsidie meer te willen ontvangen van TEDA, een project van het ministerie voor Cultuur en Toerisme in Turkije.

De tiende aflevering van de podcast Lees Dees gaat over de roman De blinde uil van Sadegh Hedayat (1903 – 1951) In het boek probeert een verteller zijn nachtmerries en paniek te bezweren door die op schrift te stellen en zo te analyseren, en zich te verzoenen met zijn onafwendbare dood. Hij neemt de lezer bij de hand en toont zijn innerlijke wereld en leven. Dertig jaar geleden verscheen het boek, in Iran gepubliceerd in 1937, voor het eerst rechtstreeks uit het Perzisch vertaald in het Nederlands. Hedayat werd in Teheran, in een hoogopgeleide, aristocratische familie geboren, waardoor hij in het buitenland kon studeren. Zijn studie bracht hem onder meer in Parijs. Hij schreef ook essays over het vegetarisme, een aanklacht tegen wreedheid tegen dieren, Franz Kafka, en theaterstukken en novellebundels. De blinde uil schreef hij toen hij in India verbleef en gaf hij in eerste instantie uit in eigen beheer. Hedayat keerde uiteindelijk terug naar Parijs, waar hij in 1951 zelfmoord pleegde. Met journaliste Karima Idrissi, vertaler Gert J.J. de Vries en reiziger & schrijver Alexander Reeuwijk.

De negende aflevering van Lees Dees gaat over de Nederlandse schrijfster Josepha Mendels (1902 – 1995), in 1986 de eerste winnaar van de Anna Bijns Prijs. In haar eigenzinnige coming-of-age-roman ‘Rolien en Ralien’ schreef zij openhartig over seksualiteit toen dat nog niet bon ton was. Mendels groeide op aan het begin van de 20ste eeuw in een orthodox-joods milieu, maar had moeite om zich de strenge levenswijze eigen te maken. Ze begon te schrijven naast haar werk als gouvernante, en vertrok op vierendertigjarige leeftijd naar Parijs, om het benauwde Nederland achter zich te laten. Ze wilde nergens bij horen. Niet bij de Joden, niet bij de feministen en niet bij de schrijvers: ‘Ik doe alleen waar ik zin in heb. Ik zal sterven als een niet-nette dame.’ De moord op haar familie door de nazi’s wierp een schaduw op haar leven en succes. Met uitgeefster Eva Cossee, schrijfster Roos van Rijswijk, en bijzondere opnamen van de schrijfster zelf.