Onderwijs leiden met hart en ziel

Te gast zijn Gerdien Bertram-Troost en Siebren Miedema. We spreken naar aanleiding van hun boek Bezield onderwijs over pedagogisch onderwijs en de relatie met burgerschapsvorming, de vrijheid van onderwijs en de verantwoordelijkheid van schoolleiders, leraren en ouders om met elkaar breed vormend onderwijs te realiseren. Als pedagogen kijken zij pedagogisch naar onderwijs. Onderwijs is voor hen geen technisch-onderwijskundige activiteit gericht op kennisoverdracht alleen, maar een integrale pedagogische activiteit, gericht op de brede vorming van jonge mensen. Dat betreft dan zowel hun persoonsvorming als sociale vorming. In die zin vallen ook burgerschapsvorming, muzische, morele en levensbeschouwelijke vorming in hun pedagogische blik op het onderwijscurriculum. Schoolleiders, leraren en ouders hebben de pedagogische vrijheid om dit type onderwijs, bezield onderwijs, te realiseren. Dat betekent dat de schoolleider als eerste pedagoog in rang de verantwoordelijkheid heeft om de school als vormingsgemeenschap gestalte te geven. Leraren mogen de ruimte krijgen en benutten om inhoudelijk met elkaar over het curriculum te spreken. De rol van ouders en de samenleving is daarbij cruciaal voor hen. Beiden bekritiseren onze eendimensionale prestatiesamenleving en vragen zich af wat voor samenleving de school nodig heeft. Maar hoewel we in kritische tijden leven, putten zij voor hun ideaal van bezield onderwijs uit wat zij noemen een pedagogiek van de hoop. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast is René van Engelen en we spreken over groepsvorming naar aanleiding van zijn nieuwe boek De groepscode! Daarin gebruikt hij geen forming, storming, norming, etc., maar werkt hij met zes fasen: voorfase, oriëntatiefase, invloedfase, affectiefase, fase van de autonome groep en de afsluitingsfase. In ons rijk gevulde gesprek gaat het verder over de kenmerken van een positieve groep. Daarin hebben groepsleden het gevoel zichzelf te kunnen zijn, kunnen zij taakgericht werken en voelen zij zich vertrouwd met elkaar, omdat er cohesie in de groep is. In een negatieve groep ontbreekt dit alles. Die heeft een stoornis.  René neemt ook groepsrollen waar. Aan een gezaghebber, sociaal werker, organisator, verkenner, volger en appellant herken je een positieve groepsdynamiek. In een negatieve groep zie je een dictator, intrigant, denigrator, meelopers en een zondebok. Vanaf de preadolescentie kun je als leraar groepsinterventies doen. Jij bent daarin het goede voorbeeld, leerlingen hebben jou nodig, ze leren van jou. De mens imiteert, spiegelt en leert in groepen. Je kunt pas goed jezelf zijn als je weet wie anderen zijn. We eindigen met zijn visie op de schoolleider en de leraar, waarbij Marzano hem inspireert. Organiseer trage tijd waarin leraren nadenken over onderwijsverbetering. Een schoolleider moet zelf ook pedagogisch verstand van zaken hebben en de tijd nemen om na te denken over het waartoe van onderwijs en het hoe van het leren van leerlingen. Zijn uitsmijter is: hoe meer pedagogisch-didactische kennis, hoe beter het onderwijs loopt. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast is Gert Verbrugghen en we spreken over Regie in de klas. In dit door Gert vertaalde boek werkt Tom Bennett tien principes voor in de klas uit, die hij gedragswetenschappelijk en onderwijsfilosofisch onderbouwt: Gedrag is een curriculum. Je moet kinderen leren hoe ze zich moeten gedragen. Onderwijs gedrag, vertel het niet alleen. Zorg dat het voor de leerlingen makkelijk wordt om zich goed te gedragen en moeilijk om dit niet te doen. Er is niet een gedragsstrategie die bij alle leerlingen zal werken. Goede relaties worden gebouwd op structuur en hoge verwachtingen. Leerlingen zijn sociale wezens. Consistentie ligt aan de basis van alle goede gewoonten. Iedereen wil ertoe doen. Mijn klas, mijn regels. Alleen de laatste twee principes kwamen niet aan bod in ons gesprek over het boek of de voorbeelden van zijn school. Waarschijnlijk omdat Gert de nadruk legt op de school als gemeenschap en het samen professionaliseren. Ikzelf refereerde telkens aan de onderwijspedagogische drieslag van Philippe Meirieu: onderwijs als praxis, als wetenschappelijk informed en als op overtuigingen gebaseerd. Gert eindigde met de onderwijspedagogische argumentatie voor het telefoonverbod op zijn school en met het advies aan schoolleiders om onderwijskundig onderlegd te zijn en zo veel mogelijk zichtbaar te zijn voor leraren en leerlingen. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast zijn Mieke de Wit en Monique van den Heuvel en we spreken over Kairos in de klas. Pedagogiek met hart, hoofd, handen en voeten. In aflevering 35 sprak ik ook al eens met hen over hun leergang Verdiepende Pedagogiek. Het boek is daaruit ontsproten. We beginnen met persoonlijke pedagogische vragen geïnspireerd op de Proust Questionnaire. Zo blijkt hun hoogste geluk in de pedagogiek te liggen in het stille, intuïtieve weten van leraren en in het op adem komen met anderen bijvoorbeeld in momenten van Kairos, de metafoor uit de boektitel. Daarna gaan we in op de richtinggevende principes van hun boek, zoals het belang van spelen en van jouw mens-zijn vanuit hart, hoofd, handen en voeten, maar ook van het je bewustzijn van macht en het je emanciperen tot wie en hoe jij wilt zijn als leraar en mens. Pedagogiek wordt tussen neus en lippen door gedefinieerd als fascinatie hebben voor de groei van anderen. Hun boek bedoelen ze als doeboek, maar zit niet vol tips en tricks. Mieke en Monique nemen je mee langs pedagogische teksten en bieden reflectievormen, spelvormen en literatuur aan als bronnen van inspiratie voor de eigen praktijk van iedere leraar of leidinggevende zelf. Op woensdagmiddag 22 maart is er een speelse conferentie over het boek aan de Hogeschool Rotterdam. Opgave loopt via de socials van Monique van den Heuvel. Of Google op Kairos in de klas. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast zijn Dick Both en Alex de Bruijn en we spreken over We gaan ervoor! Samen bouwen aan een collectieve ambitie. Beiden schreven eerder al eens mee aan een bestseller in de schoolleidersopleidingen, Onderwijs vraagt leiderschap. We gaan ervoor! gaat over de eerste van acht leiderschapsaspecten die zij bespreken in Onderwijs vraagt leiderschap. Beide gasten zijn persoonlijk onder meer geïnspireerd door Mathieu Weggeman vanwege zijn Rijnlandse denken over mensen en manieren in organisaties, dus het belang van vertrouwen, verbinding en vakmanschap, en door Lenette Schuijt die een van hen leerde werken met paradoxen. In ons gesprek volgden we de indeling van hun boek en werkwijze. Eerst ging het over het wat en waarom van een collectieve ambitie, waarbij we begonnen met hun metafoor van het huis die de samenhang tussen missie, visie en kernwaarden weergeeft en ook allerlei semantische discussies omzeilt. Daarna gingen we in op hoe je werkt aan een collectieve ambitie, qua werkvormen en qua houding als leidinggevende. Ten slotte zetten we de bouwfasen op een rij en bespraken we vier valkuilen: dat je als leidinggevende vergeet de opbrengsten te borgen, dat je je eigen rol niet overschat, want jij hoeft niet alles zelf te doen, maar ook niet onderschat, dat je jouw individuele ambitie niet overtuigend oplegt onder de noemer van de collectieve ambitie, en dat je alles snel en in een keer wilt zoals in een stortbui in plaats van te werken op de wijze van een gestage druppel. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.

Te gast is Patrick Nullens en we spreken over Hoop als kunst van verantwoord leiderschap. In dit boek en in ons gesprek wordt duidelijk dat Patrick als wetenschapper inclusief denkt. Het gaat hem altijd om en… en… Patrick pleit dan ook voor het voeren van een interdisciplinair gesprek. Zo is leiderschap een fenomeen dat je zowel sociaal wetenschappelijk als geesteswetenschappelijk kunt onderzoeken. De sociale wetenschappen leren je kijken naar leiderschap vanuit de acroniem GRIPP. Het is de Groep die iemand een leider maakt, een leider is bezig met Richting en het uitoefenen van Invloed en doet dat zowel Procesmatig en strategisch als Persoonlijk en authentiek. De geesteswetenschappen, zoals de ethiek, filosofie, theologie en humanistiek, leren je kijken vanuit het hart. Zij brengen de vraag Wat is goed leiderschap? terug in het interdisciplinaire gesprek en richten de blik op de kleine goedheid van het werkende leven en op de waarde van mens, milieu en samenleving. Hoop is zo’n waarde. Ook daar kijkt Patrick sociaal- en geesteswetenschappelijk naar. Zo kent zijn hoopbarometer zeven dimensies, waaronder een spirituele dimensie, en is zijn begrip van hoop meervoudig: het gaat om denken, voelen en doen ineen.  Hoop is een kunde EN een kunst. Denk aan het gedicht van Havel of aan de westerse tradities van de klassieke Oudheid, het Joods-christendom en de Verlichting. Daarmee eindigt deze aflevering en ook zijn boek. Deze podcast is mede mogelijk gemaakt door ATTC, schoolleidersopleiding in Hilversum, en De vallei van het goede leven.