Macro met Boot en Mujagić | BNR

Uiteraard houden de mogelijke gevolgen van de handelsoorlog in de VS de gemoederen flink bezig, wereldwijd. Maar er zijn ook langetermijneffecten waar je je ogen niet voor kunt sluiten, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Zo vormen de haperende economie, groeiende inflatie en rente en oplopende staatsschuld een giftige cocktail met mogelijk structurele gevolgen. ‘Dan kan een gewone recessie promoveren tot een grote depressie.’ De eerste zorg is de korte termijn, waarover ook het IMF zich over heeft uitgesproken. Het monetaire fonds voorziet wereldwijd een lagere economische groei, met name in de VS zelf, waar de raming voor dit en volgend jaar met bijna 1 procentpunt is verlaagd. En daar blijft het niet bij: ook een recessie blijft op de loer liggen, ondanks de lichte groei die nog altijd verwacht wordt. Maar één ding is zeker, zegt Mujagic: de inflatie zal de komende tijd fors oplopen – ongeacht de groeicijfers.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Decennialang heeft Nederland kunnen (in)teren op ‘vier vormen van dividend’: demografisch dividend, vredesdividend, gasdividend en mondialiseringsdividend. Al die jaren waren dat vanzelfsprekende inkomsten voor de staatskas, zegt Barbara Baarsma, hoofdeconoom van PWC en hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Die dividenden zijn allemaal de afgelopen decennia uitgekeerd. Ze hebben mijn generatie een flinke economische meewind gegeven, maar die is nu weggevallen.’  Door vergrijzing en ontgroening daalt het aandeel van de beroepsbevolking, en daarmee het groeivermogen van de economie, zegt Baarsma – het demografisch dividend. ‘In de jaren 70 en 80 hebben we dat volop genoten, maar dat is weggevallen. En na de val van de Berlijnse Muur werd het vredesdividend uitgekeerd: door met defensie-uitgaven onder de afgesproken norm van 2 procent van het bbp te blijven hebben heel veel NAVO-lidstaten de afgelopen decennia miljarden uitgespaard.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Goud staat op een ‘all-time high’ van 3.500 dollar per 31 gram. De dollar verzwakt tegelijkertijd verder, Amerikaanse lange rentes lopen op en de aandelenkoersen in de VS zijn fors gedaald. ‘Het voelt als één groot circus dat maar doorgaat. Je krijgt bijna het idee dat de Amerikaanse president de economie bewust richting de afgrond stuurt’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Wat we de afgelopen weken zagen, kun je niet meer afdoen met ‘oeps, dat zag ik niet aankomen’. Alles schreeuwt: wat ben je nou aan het doen?’  Wat wil de VS precies bereiken, denk jij? De VS wil met elk afzonderlijk land een vrijhandelsverdrag sluiten. Dat lijkt het grote plan. Maar zo’n verdrag sluit je niet zomaar in negentig dagen, zelfs niet als je het al over alles eens bent. Neem bijvoorbeeld Japan. Dat land dacht: oké, als we richting een akkoord moeten, sturen we een delegatie naar Washington. Wat ze daar aantroffen was bijna onvoorstelbaar. De Amerikanen vroegen: ‘Wat hebben jullie te bieden?’ Waarop de Japanners terugvroegen: ‘Wat willen jullie van ons?’ En toen bleef het stil. De Amerikanen wisten dus niet eens wat ze wilden. En dat terwijl de importheffingen voor Amerikaanse producten in Japan juist relatief laag zijn. Als er dus één land is waarmee je snel een akkoord zou kunnen sluiten en het als succes kunt presenteren, dan is het met Japan. Maar zelfs dat lukt niet. Het is één groot circus.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Commitment is volgens macro-econoom Arnoud Boot hét thema van deze week. ‘Wat je gisteren als overheid vindt, moet je morgen ook nog vinden. Dat is belangrijk, want als je wil dat partijen investeren, dan doen ze dat niet voor morgen, maar voor de situatie van overmorgen.’ Het houden aan afspraken is daarin volgens Boot cruciaal. ‘Maar juist dat wordt aan alle kanten met voeten getreden.’  Wat zijn de gevolgen van het afnemende commitment internationaal?  Denk aan de handelsoorlog: dat is hét voorbeeld van dat je niet weet hoe de wereld morgen is. En waar ligt de grote schade? Bij de onzekerheid. Als je zou weten dat de huidige situatie blijft bestaan, dan past iedereen zich aan, is er iets minder economische groei, maar komt de economie wel weer op gang. Maar helaas weten we niet of de gekkigheid van vandaag ook die van morgen is, en dan ga je dus niet investeren.  Trump valt volgens jou juist hét voorbeeld van commitment aan: de centrale bank?  Ja, de Amerikaanse centrale bank was tot nu toe nog een van de weinige instellingen die hij met rust liet. De Fed heeft de afgelopen 80 tot 90 jaar een zekere onafhankelijkheid opgebouwd, maar zelfs dat lijkt nu niet meer onaantastbaar. De Amerikaanse overheid neemt gerechtelijke uitspraken al niet meer serieus, dus een echte aanval op de Fed zou ons niet meer moeten verbazen. En het punt is bovendien: we hebben centrale banken op afstand van de politiek geplaatst om de waan van de dag buiten te houden. Dat draait allemaal om commitment en voorspelbaarheid. Als die verdwijnt, ontstaat er onzekerheid. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Jerome Powell sprak, en de koersen gingen omlaag. Kennelijk heeft de Fed-baas gisteren iets gezegd waar de markten zich toch wel wat van aantrokken, concludeert macro-econoom Edin Mujagic. ‘Hij wees op de onzekerheid, en dat is op zich niets nieuws, maar hij splitste die onzekerheid wel even voor ons in twee stukken: onzekerheid over het toekomstige beleid én onzekerheid over de effecten daarvan op de economie.’ Eigenlijk is het gewoon nog onbekend terrein, die explosie van invoerheffingen: in honderd jaar waren ze niet zo hoog, dus hoe een economie daarop reageert is grotendeels giswerk. Wél constateerde Powell dat de aangekondigde heffingen ook aanzienlijk hoger zijn dan waar hij rekening mee had gehouden, zegt Mujagic. ‘Dat betekent dat ook de economische schade groter zal zijn dan waar hij rekening mee hield.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het vertrouwen in de Amerikaanse economie lijkt flink weg te zakken. ‘Mensen maken zich zorgen over hun baan en inkomen, en maken zich tegelijkertijd zorgen over het feit dat de rekeningen die ze moeten betalen steeds hoger worden’, zegt econoom Edin Mujagic. Hoewel de definitieve cijfers over de stand van de economie pas volgende maand verschijnen, zijn er al wel een groot aantal indicatoren die erop wijzen dat het beleid van de regering van Donald Trump tot dusver vrij desastreus uitpakt. ‘Het consumentenvertrouwen is in april gezakt als een baksteen’, aldus Mujagic. ‘De index die de verwachtingen aangeeft voor de economie voor het komende jaar, is naar het laagste punt sinds 1980 gedaald. De vooruitzichten met betrekking tot eigen financiën zijn nog nooit zo zwartgallig geweest. Het consumentenvertrouwen is gehalveerd sinds het aantreden van de nieuwe president, ook onder zijn eigen stemmers.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De oogst van absurditeiten rond de Amerikaanse importheffingen was de afgelopen dagen weer groot. Neem de uitzondering voor smartphones, laptops en andere elektronische apparatuur die de Amerikaanse douane vrijdag presenteerde: die werd zaterdag alweer flink genuanceerd door de Amerikaanse minister van Handel Howard Lutnick. Zo creëer je alleen maar meer onzekerheid, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Zeg dan in hemelsnaam of die over een maand of over twee maanden wordt teruggedraaid.’ En dat is dezelfde Howard Lutnick die een paar dagen eerder zei dat de invoerheffingen op smartphones de hele smartphoneproductie terug zouden brengen naar de VS, zegt Mujagic. ‘Dus wat wíl je nou, wil je die banen nou wél of níet terug in Amerika?’ Daar blijft het niet bij, wat betreft de onbetrouwbaarheid van het Amerikaanse handelsbeleid. ‘In die hele klucht gebeuren er ook dingen die er echt toe doen, maar onder de radar blijven: Als de Amerikaanse hoogste rechters de wet uit de jaren 30 terugdraaien die de leiding van grote agentschappen beschermt tegen willekeur, kan de volgende stap het ontslaan van de Fed-voorzitter zijn. En als je het dan hebt over onzekerheid en onvoorspelbaarheid: you ain’t seen nothing yet, in goed Amerikaans.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nederlandse politiek bedient zich veel te vaak en veel te makkelijk van het woord crisis, vindt macro-econoom Arnoud Boot. En dat helpt niet bij het besturen van een land. Het werkt kortetermijnoplossingen in de hand. Dus het woord crisis staat op gespannen voet met zinvolle oplossingen, vindt de macro-econoom. Die hebben namelijk altijd balans tussen korte en lange termijn. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Door de verrassende rust op de financiële markten kan macro-econoom Arnoud Boot zelf ook tot rust komen. Maar dit oog van de orkaan waarin we zitten, is eigenlijk de stilte voor de storm, denkt hij. Want inmiddels wordt duidelijk welke richting de Amerikaanse regering opgaat en wat de strategie van president Donald Trump is.  Welke contouren zie je ontstaan?  Er zijn twee belangrijke punten. Enerzijds heeft Trump afgelopen week zijn Liz Truss-moment gehad. De kortstondige Britse premier slaagde erin om de financiële markten geweldig onder druk te zetten. De rente liep enorm op en de financiering van de Engelse staatsschuld kwam in het geding. Trump heeft eigenlijk bijna hetzelfde meegemaakt. De Amerikaanse rente liep sterk op. Dat was vervelend voor de Verenigde Staten, gezien de hoge tekorten en de hoge staatsschuld. Dat voelde hij meteen, en hij moest dus een stap terugzetten.  Om zijn gezicht te redden, heeft hij uitgehaald naar China. Dat land moet in de hoek gedreven worden; daar kan hij zich nu volledig op richten. Met de rest van de wereld kan hij iets rustiger omgaan. Je kunt proberen China te isoleren, maar dat maakt je nog niet los van de rest van de wereld. China heeft namelijk grote invloed in andere landen en zal zijn economische ontwikkelingsmogelijkheden ook via die andere landen benutten.  Hoe moet ik dat dan voor me zien? China heeft grote investeringen in het buitenland, onder meer in Afrika. Het zou voor China geen rare vervolgstap zijn om Afrika als een soort productiefaciliteit te zien. Dus als Trump China wil isoleren, zal hij opnieuw moeten uithalen naar andere landen. Dan wordt het weer onoverzichtelijk. De China-strategie van de VS betekent dus nog meer beleidsonzekerheid. Het is niet zo dat we op dit moment kunnen concluderen dat een merkwaardige periode achter ons ligt. We bevinden ons in een stabiele fase op het niveau van totale beleidsgekte. Er zijn hogere handelstarieven ingevoerd voor sommige landen, en niet voor andere. Landen zullen hun economie daaraan aanpassen, want dit is de nieuwe realiteit. Maar die realiteit kennen we niet, omdat Trump gedwongen zal zijn verdere stappen te zetten als hij zijn strategie ten opzichte van China wil voortzetten. En die strategie móét hij voortzetten. Die aanhoudende onzekerheid vertaalt zich onder meer in hogere rentes, maar ook in tegenvallende investeringen in de Verenigde Staten. Maar dat is toch juist het grote speerpunt van het beleid van Trump? Dat was z’n mantra richting de wereld. In zijn ogen wordt de VS buitenspel gezet door de rest van de wereld, en hij wil dus dat bedrijven gaan investeren in productiefaciliteiten in Amerika. Maar door diezelfde aanhoudende beleidsonzekerheid gelooft eigenlijk niemand meer dat we teruggaan naar een rustige wereld, tenzij er echt heel nieuw leiderschap komt. En ik kan je garanderen: dat gaat nog wel even duren.  Bedrijven durven die investeringen gewoon niet aan. Dus: geen nieuwe fabriek in Amerika, geen nieuwe productielijn, niks. Dat gaat gewoon niet gebeuren. Juist door diezelfde onzekerheid. En dan heb je dus het paard achter de wagen gespannen. Dan zorg je er zélf voor dat die investeringen in je eigen land niet doorgaan, terwijl dat juist het hele idee was. En je hele China-strategie zorgt er dan eigenlijk alleen maar voor dat die onzekerheid permanent blijft.  Wat betekent dat concreet voor de VS? Eigenlijk moeten we op twee dingen terugkomen. Eén is dat de dollar zich ontwikkelt op een manier waarop die dus verzwakt, nadrukkelijk verzwakt ten opzichte van de euro. Een zwakke dollar is een teken van zwakte van de Verenigde Staten. Amerika wordt daardoor dus minder interessant om in te investeren. Dat betekent ook dat je minder dollars nodig hebt.  De dollar verzwakt en de economische groei in Amerika gaat daar echt onder lijden. Als je dat vertrouwen hebt weggeslagen, dan is het heel moeilijk om dat terug te krijgen. De vraag is wat dat betekent voor de toekomst en het internationale financiële systeem.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De financiële markten reageren opgelucht nu Trump een groot deel van zijn importheffingen met 90 heeft gepauzeerd. Macro-econoom Edin Mujagić is blij met die heffingenpauze, maar is ook nog niet gerust op wat de toekomst gaat brengen in Amerika. ‘De hele wereld is afhankelijk van hoe Trump op een ochtend wakker wordt.’ Wat heeft Trump overtuigd, denk je? ‘Er kwam deze week steeds meer weerstand vanuit de Republikeinse partij. De checks and balances in Amerika werken dus wel, dat is goed nieuws. Maar misschien nog wel belangrijk in dit opzicht, is de tucht van de obligatiemarkten. Die kunnen alles en iedereen intimideren en dat is wat we gisteren hebben gezien. Die Amerikaanse rente liep op, waar Trump die juist omlaag wilde drukken. Dat is niet gelukt. De Amerikaanse 30-jarige rente is nu hoger dan de Griekse 30-jarige rente. Die rentes zijn gestegen en dat heeft uiteindelijk meegespeeld in het besluit om even te pauzeren. Dat leidt tot de opluchting.’ Hoe terecht is die opluchting? ‘De financiële markten staan overal op groen, maar laten wij in die euforie een aantal zaken niet vergeten. De 10 procent-heffing blijven gewoon staan, de 25 procent naar Canada en Mexico ook, net als de heffingen van ruim 100 procent richting China. Die draconische heffingen die aangekondigd zijn, die zijn alleen gepauzeerd. Over 90 dagen kan het zo ver zijn. Dat is het hele punt. Er is geen pijl op te trekken. Er is heel veel onzekerheid al geweest en die onzekerheid is na gisteren niet kleiner geworden, maar groter geworden. Als de economie ergens een hekel aan heeft, dan is het onzekerheid. Bovendien, er is schade aan het imago van de VS. Voorheen wist je wat je aan Amerika had, het is nu totaal onvoorspelbaar. Waarom zou je nog vertrouwen hebben, je bent letterlijk als hele wereld afhankelijk is van hoe Trump op een ochtend wakker wordt.’ Hoe bedoel je? ‘Als hij een beetje goede stemming heeft, dan kan het allemaal meevallen. Als hij slecht geslapen heeft, kan hij zomaar zeggen, die pauze van 90 dagen ga ik pas volgende week invoeren. De koopkracht van de Amerikanen en de bestaanszekerheid van de Amerikanen is afhankelijk van één man die er nog drieënhalf jaar zit. Die volatiliteit die we de afgelopen dagen hebben gezien, ik denk dat we die nog enige tijd aanhouden.’See omnystudio.com/listener for privacy information.