De Ongelooflijke Podcast

Hij was misschien wel de machtigste Nederlander ooit, terwijl maar weinig mensen van gehoord hebben: paus Adrianus VI. De enige Nederlandse paus ooit. Op de dag dat deze podcast verschijnt, is het precies 500 jaar geleden dat Adrianus gekroond werd tot paus. En dat is maar een van de vele fascinerende aspecten uit zijn leven. Hij was een intellectueel, diplomaat, priester én gourvneur van het machtige Spanje. Hij was een vriend van Erasmsus en een vijand van Luther. Alles in Europa was aan het veranderen toen hij, na een bizar conclaaf, aan moest treden als paus. Adrianus had grote plannen, hij zou de kerk hervormen. Nadat hij relatief snel stierf kwamen al snel de geruchten op gang: is hij vergiftigd? Wat is daar gebeurd? Ondanks zijn kortstondige pontificaat, is zijn impact groot geweest. Zo groot zelfs dat de huidige paus Franciscus ook overwoog om de naam Adrianus te dragen. We bespreken het met iemand die je in aflevering 94 al hebt leren kennen als een boeiend en vermakelijk verteller: Anton de Wit, hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad. Hij is al een tijdje geboeid door deze Adrianus, die als enige Nederlander ooit paus werd. Al is dat gegeven binnenkort misschien achterhaald want er gonst een nieuwe Nederlandse naam rond in Rome als mogelijke opvolger van Franciscus.  Journalist David Boogerd en theoloog Stefan Paas gaan in gesprek met Anton de Wit over Adrianus VI, de eerste in onze nieuwe rubriek: mensen die je moet kennen.

We trappen dit nieuwe seizoen af met een gesprek wat we misschien al veel eerder hadden moeten voeren. Ruim drie jaar lang praten we over de immense gevolgen van de secularisatie, de ontkerkelijking, voor Nederland en Europa. Als je denkt dat je inmiddels wel weet hoe het zit, think again. Want toen was daar Herman Paul, misschien wel dé expert van Nederland op dit gebied. En hij gooit in deze aflevering Davids overzichtelijke wereldbeeld overhoop. Paul is hoogleraar Geschiedenis van de Geesteswetenschappen aan de Universiteit Leiden en omschrijft zichzelf als een 'geseculariseerd christen' (dat bestaat blijkbaar).  Waar het christendom in Nederland afneemt, ziet Paul een nieuwe dominante religie opkomen, eentje die ons vrijwel allemaal in zijn greep houdt. David Boogerd spreekt hem samen met theoloog en vaste gast Stefan Paas, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de theologische universiteit Kampen.

Ruim drie jaar, honderd afleveringen en een paar miljoen streams verder, nemen we in deze podcast de tijd om de balans op te maken. Wat hebben we de afgelopen drie jaar geleerd en wat zijn de belangrijke ontwikkelingen? David Boogerd bespreekt het met vaste gasten historicus Beatrice de Graaf en theoloog Stefan Paas, maar ook met twee andere bijzondere gasten. Presentator, comedian en overtuigd atheïst Arjen Lubach blikt terug op de discussie die hij met David had in de allereerste Ongelooflijke Podcast. Arjen vertelde daar milder te zijn geworden over religie, hoe is dat nu? Ook belt David in deze aflevering met rapper en muzikant Typhoon. Tijdens hun gesprek in aflevering 38 gebeurde er iets bijzonders. Hoe kijkt Typhoon daarop terug en waar staat hij nu in zijn zoektocht? Als laatste aflevering voor de zomervakantie sluiten we traditiegetrouw af met de boekentips van Beatrice en Stefan! Shownote: de column over het atheïsme waar David naar verwijst staat hier (https://www.nporadio1.nl/nieuws/opinie-commentaar/24056a71-5cd0-45db-9b00-6d157a8f15f2/niet-het-christendom-maar-het-atheisme-zit-in-een-crisis).

De eerste keer dat de Ongelooflijke Podcast dit beladen onderwerp behandelt: homoseksualiteit en geloof. Een combinatie die vaak moeizaam lijkt, maar diepere gronden kent dan je misschien verwacht. Want als je denkt te weten hoe het zit met homoseksualiteit, geloof en de kerk ga je nog verrast worden deze aflevering. Niet in de laatste plaats door de fascinerende gast in deze aflevering: schrijver en journalist Stephan Sanders. In aflevering 32 sprak hij over zijn bekering tot het christelijke geloof op latere leeftijd. Maar het ging toen nauwelijks over hoe zijn homoseksualiteit samenhangt met zijn geloof. Het is een thema waar hij veel over heeft nagedacht, eigenlijk al sinds hij in de jaren '80 docent homostudies was aan de Universiteit van Amsterdam. Maar nu is hij als Rooms-Katholiek onderdeel van een kerk waar homoseksualiteit officieel wordt argekeurd. David Boogerd en vaste gast theoloog Stefan Paas spreken Stephan Sanders over de ogenschijnlijk moeizame verhouding tussen geloof en homoseksualiteit en welke rol de geschiedenis én de Bijbel daarin spelen.

Het is misschien wel een van de grootste vragen die de mensheid zich ooit gesteld heeft: bestaat God?  Op het NPO Podcast Event kruisten twee filosofen die eerder veel indruk maakten in de Ongelooflijke Podcast de spreekwoordelijke degens: atheïst Stine Jensen (Erasmus Universiteit Rotterdam) en christen Emanuel Rutten (Vrije Universiteit Amsterdam). Stine gelooft niet in God want waarom houdt hij of zij zich dan zo verborgen? Emanuel ziet wél duidelijke aanwijzingen voor Gods bestaan. ' De vraag naar het bestaan van God is geen abstracte filosofische vraag', zegt Stine, het kan volgens haar zelfs een kwestie zijn van leven en dood. Een belangrijke vraag dus om nog eens bij stil te staan. In Tivoli Vredenburg sprak David Boogerd met filosofen Stine Jensen en Emanuel Rutten over God, 'finetuning', het lijden in de wereld en heel veel meer.

Hoe kan het dat ik alles bereikte wat ik altijd wilde, en mij diep van binnen toch leeg voel? Met die vraag opende Kiza Magendane zijn column in NRC (https://www.nrc.nl/nieuws/2021/12/24/geld-en-status-maar-de-ziel-niet-gevoed-a4071991). Hij reflecteert op de 15-jarige vluchteling uit Congo die hij was. Gevlucht voor de oorlog, hij had lijken in de straat zien liggen en de geur van de dood geroken. Maar die 15-jarige Kiza was wel gelukkig, en hij voelde rust. Nu is de bijna 30-jarige Kiza een schrijver, NRC-columnist en oprichter van de denktank het Progressief Café. Succesvol dus, maar hij voelt niet meer die rust. En niet meer dat geluk. Hoe kan dat? Welke rol speelt religie daarin? En hoe was het om als Afrikaanse christen aan te komen in een land dat 'God dood had verklaard'?  David Boogerd voert een gelaagd en openhartig gesprek met Kiza Magendane en uiteraard theoloog - en in deze aflevering staat hij ook op als goeroe - Stefan Paas.

De middenklasse in Nederland wordt steeds intoleranter en radicaler, dat stelt schrijver en jurist Roxane van Iperen in haar essay 'Eigen Welzijn Eerst'. Roxane is mede dankzij haar columns en veelgeprezen boek ''t Hooge Nest' uitgegroeid tot een belangrijke stem in het publieke debat. Ook was ze in 2021 een van de Zomergasten. In haar nieuwste essay beschrijft ze een middenklasse die zoekende is en daardoor steeds vaker uitkomt bij radicale en egoïstische denkbeelden. Zelfs goedwillende yogamoeders delen tegenwoordig antisemitische complottheoriëen op instagram. Van het progressieve en tolerante Nederland, is niet veel meer over, zegt Roxane. Hoe komt dat? En speelt religie daarin een rol? Lekker cultuurbeschouwen dus, daar houden we van bij de Ongelooflijke Podcast. David Boogerd spreekt Roxane van Iperen en vaste gast theoloog Stefan Paas.

Engelstalige gasten doen we alleen als het een gast van de absolute buitencategorie is, en dat is in deze aflevering zeker het geval: Miroslav Volf. Een wereldberoemd theoloog en waarschijnlijk een van de meest wijze mensen die op deze aarde rondloopt. Hij is heboren en getogen in communistisch Yoegoslavië, dat later verscheurd werd door een bloederige burgeroorlog. Miroslavs vader was voorganger in een Pinksterkerk en als gezin waren ze een piepkleine minderheid in een overwegend orthodoxe, katholieke en atheïstische omgeving. Het zijn evaringen die Miroslav hebben getekend. Maar het heeft hem ook vooral aangezet om na te denken over grote thema's: oorlog, verzoening, vrede en de rol die religie daarin speelt. Maakt religie oorlogen erger? Hoe zorg je ervoor dat je de vijand niet gaat haten? En moet je iemand als Poetin willen vergeven?  Toepasselijke vragen nu de oorlog in Oekraïne ruim 100 dagen oud is. David Boogerd en vaste gast theoloog Stefan Paas spreken professor Mirosolav Volf van de prestigieuze Yale-universiteit over oorlog, religie en vergeving.

Op zijn 13e las hij 'de Antichrist' van Nietzsche en had hij een hekel aan het christelijke geloof. Nu is hij de hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad: Anton de Wit. Journalist, schrijver en een van de meest prikkelende en vermakelijke denkers van nu. Bij een gesprek met Anton weet je dat je aan het denken wordt gezet, maar dat er ook wordt gelachen. Zo ook in deze aflevering, die gaat over de dunne lijn tussen geloof en bijgeloof.  Want, hoe kijkt Anton als katholiek naar de heiligverklaring van mensen, zoals onlangs de Nederlander Titus Brandsma? Hij werd heilig verklaard nadat een Amerikaanse pater plotseling genas van huidkanker toen hij de habijt van Titus Brandsma aanraakte. Is dit niet gewoon bijgeloof? Kan je dit serieus nemen?  Anton de Wit denkt ook dat de aanhoudende secularisatie niet leidt tot minder geloof in God of goden, sterker nog: dat wordt alleen maar meer. En heiligen en relieken hebben daar een belangrijke rol in te spelen volgens hem.  David Boogerd en vaste gast, theoloog  Stefan Paas, spreken Anton de Wit over zijn bekering, wonderen, heiligen en heidendom.

Of het nou gaat om de oorlog in Oekraïne, de stijgende inflatie of het klimaatprobleem: veel ogen zijn nu gericht op Europa, of specifieker: de Europese Unie. De EU zal een cruciale rol moeten gaan spelen in de grote problemen van deze tijd. Sinds de oorlog in Oekraïne wordt er veel gesproken over Europese waarden als vrijheid, solidariteit en democratie. Maar waar komen die waarden vandaan? Historicus en theoloog Clemens van den Berg heeft daar onderzoek naar gedaan en zag een kerkelijke beweging aan de oorsprong staan van deze Europese waarden en eigenlijk ook van 'het Europese project' zelf. De Europese geschiedenis is veel gelaagder en interessanter dan de saaie verdragen die vaak genoemd worden, en het is ook actueler. Clemens promoveerde een dag na de Russische inval in Oekraïne waardoor zijn onderzoek gelijk een urgente lading kreeg. David Boogerd spreekt Clemens van den Berg samen met een van de vaste gasten van de Ongelooflijke Podcast historicus Beatrice de Graaf.