OOG op Wetenschap

De Groningse familie Scholten was één van de meest invloedrijke families uit hun tijd, ruim honderd jaar geleden. Met de winst uit hun fabrieken – tot in Oekraïne aan toe - waren ze weldoeners in de stad. Willem Albert noemde zich een selfmade man, die zijn vermogen had opgebouwd door hard te werken. Maar hij kon dat niet alleen, weet geschiedenispromovendaMarieke Dwarswaard van de Rijksuniversiteit Groningen. Het toezicht op de boekhouding van de Scholtens lag na verloop van tijd in handen van zijn vrouw Klaaszien, die daarmee misschien wel de redding van de bedrijven was. En haar vader bracht op een doorslaggevend moment geld in om fors uit te breiden.Voor een familiebiografie dook Dwarswaard in De Groninger Archieven, waar maar liefst 35 meter aan kastruimte over de Scholtens te vinden is. Weten wat ze daaruit over de onbekendere Scholtens heeft geleerd en wat de impact van de familie in de stad geweest is? Dat hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Leer je een tweede of zelfs derde taal, dan blijven je hersenen langer gezond, zegt hoogleraar Engelse taalkunde Merel Keijzer, die zich bezighoudt met tweetaligheid en dementie en dementiezorg voor mensen zonder Nederlandse achtergrond.Als je constant wisselt tussen talen, werken hersenen daar hard aan. En dan worden ze minder snel slecht. Tweetalige mensen lijken zelfs minder snel dementie te krijgen, zegt Merel.En dan is er de andere kant: anderstalige ouderen in de Nederlandse dementiezorg terechtkomen, kunnen het knap lastig hebben. Als zij hun moedertaal niet meer kunnen spreken, holt hun taalvermogen nog harder achteruit. Hoe kun je op de leukste manier een nieuwe taal leren? En wil Merel doen om anderstalige ouderen met dementie zo goed mogelijk te helpen? Dat hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Zowel mensen als andere diersoorten hebben conflicten. De manier waarop die conflicten ontstaan, verschilt niet zo gek veel tussen verschillende diersoorten en de mens, zegt Carsten de Dreu. Als hoogleraar fundamenten van samenwerking en sociale organisatie onderzoekt Carsten conflicten en groepsgedrag.Zowel mensen als dieren zien anderen als bedreiging, en zijn uit op eigenbelang. Maar waar mensen ook vooruit kunnen kijken en daardoor kunnen bepalen wat verstandig is om te doen, kunnen bijvoorbeeld chimpansees minder goed, zegt Carsten. Of wij daarmee ook verstandiger zijn in het aangaan van conflicten, is de vraag.Wat wij verder kunnen leren van groepsconflicten bij dieren? En hoe je zelf een conflict het beste aan kunt pakken? Dat hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Dat geluid een positieve werking op je kan hebben, is breed bekend. Wil je bijvoorbeeld dat je eten lekkerder smaakt? Zet een achtergrondmuziekje op, zoals lichte klassieke muziek of jazz. Bepaalde geluidsgolven, de zogenaamde binaural beats, lijken er in de eerste studies zelfs voor te zorgen dat mensen minder pijn ervaren, zegt universitair docent onderwijsinnovatie Kirsten van den Bosch van de Rijksuniversiteit Groningen. Toch is meer onderzoek nodig om de positieve effecten van geluid op de gezondheid vast te stellen.Daar gaat Van den Bosch met haar team op festival Noorderzon met het publiek een bijdrage aan leveren. Ze gaan meten welke invloed geluid heeft op bijvoorbeeld de reactiesnelheid van het publiek. Wil je weten hoe die binaural beats klinken? Dat hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Industrieterrein Euvelgunne is één van de plekken in Groningen die het meest is aangepast aan het veranderende klimaat. Je zou het van zo'n betonnen vlakte niet meteen verwachten, maar op het terrein liggen niet alleen groene daken en regentuinen, maar ook minimaal zes greppels voor het regenwater, vertelt Floris Boogaard, lector ruimtelijke transformaties op het gebied van water aan de Hanze. Alles om ervoor te zorgen dat fikse regenbuien geen problemen geven op straat en in het riool.Toch treffen we nog niet genoeg van deze maatregelen. Het Zuiderdiep is bijvoorbeeld een laaggelegen plek in de stad waar veel wateroverlast voorkomt. En het riool groter maken voor die piekmomenten, is erg duur en inefficiënt, zegt Boogaard. Bovendien liggen er vaak kabels en leidingen in de weg.En dus moeten op zoek naar andere oplossingen voor de overlast. Hoe een stad die is aangepast aan het klimaat eruit ziet, en wat je zelf kunt doen om de wateroverlast te verkleinen? Dat hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Toen hij bijna dertig jaar geleden op de computer met data aan de slag ging, stond de informatie nog op een cassettebandje, vertelt Wynand Alkema, lector data science aan de Hanze. Veel meer dan een half A4'tje aan data paste daar nog niet op.Tegenwoordig werkt Wynand voor één onderzoeksvraag met gemak aan miljoenen datapunten uit experimenten. Daar conclusies uittrekken, scheelt een hoop nieuwe experimenten uitvoeren op het lab, en daarmee tijd en geld.Maar dan moet al die data wél met elkaar te vergelijken zijn. En daar gaat het nog regelmatig mis, vertelt Wynand. Doorgaans is hij meer dan de helft van zijn tijd bezig met het begrijpen hoe de data georganiseerd is en zaken als punten in komma's veranderen in de datasheet.Hoe Wynand ervoor zorgt dat hij niet het spoor kwijtraakt in die bergen vol data en hoe AI daarbij kan helpen, hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Stuipen, waterzucht of grijsaardsversterving. Het zijn vreemde doodsoorzaken die je nu niet meer snel zult tegenkomen, maar die vroeger wel degelijk werden opgeschreven, vertelde medisch historicus Mayra Murkens van de Rijksuniversiteit Groningen in OOG op Wetenschap.Inmiddels is de medische wetenschap zo ver gevorderd dat we niet alleen beter de doodsoorzaak kunnen achterhalen, maar ook een aantal infectieziekten hebben overwonnen, vertelt Mayra.Daarvoor dook ze in de archieven van een aantal Nederlandse steden, op zoek naar de doodsoorzaken. Weten welke lessen we uit de doodsoorzaken van toen kunnen trekken voor de medische wetenschap nu? Luister dan naar deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Ben je blind of slechtziend, dan kun je in Nederland via de verzekering een blindengeleidehond krijgen. Voor honden die jonge mensen ondersteunen bij ernstigere psychische klachten geldt dat regelmatig niet, zegt orthopedagoog Steffie van der Steen van de Rijksuniversiteit Groningen.En dat terwijl zo'n assistentiehonden het leven van een jongere met bijvoorbeeld angsten flink kan verbeteren en kan helpen om suicide te voorkomen, zeggen Mylèn en Alynda, beide eigenaar van zo'n assistentiehond en ook te gast in deze uitzending.Waarom blijkt het dan toch zo lastig om zo'n hond te krijgen? Wat kan daarin worden verbeterd? En hoe hebben Steffie, Mylèn en Alynda samengewerkt om het leven zonder en met zo'n hulphond in kaart te brengen? Dat hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Iedere Nederlander weet dat er elk moment op straat een fietser je pad kan kruisen. Toch gebeuren er nog ruim duizend geregistreerde ernstige fietsongelukken per jaar, zegt verkeerspsycholoog Frank Westerhuis van de Rijksuniversiteit Groningen. In hoeverre de elektrische fiets bijdraagt aan het aantal ongevallen, is dan weer niet duidelijk: daarvoor moet je niet kijken naar het totaal aantal ongevallen, maar naar het aantal ongevallen per gefietste kilometer. En die is dan weer niet altijd bekend. Om het aantal ongevallen naar beneden te brengen, kijkt Westerhuis naar innovatieve manieren om fietsen veiliger te maken. Weten welke dat zijn en wat een optische illusie met fietsveiligheid te maken heeft? Dat hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.

Over een paar jaar praten we wellicht niet meer met een politieagent als we een inbraak hebben gezien, maar met een AI-assistent. Dat is althans waar Laura Peters, universitair hoofddocent strafrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek naar doet. Dat gaat echter niet zomaar. Niet alleen moet een AI-assistent de juiste vragen kunnen stellen én moet het verhaal dat je tegen AI afsteekt uiteindelijk juridisch geldig zijn, maar ook moet een AI-assistent bijvoorbeeld weten wanneer hij het verhoor beter wél kan overlaten aan een agent. Hoe Peters samen met de bedrijven Scotty AI en Capgemini een werkende AI-assistent op de markt wil brengen en waar haar fascinatie voor de aanpak van de Italiaanse maffia vandaan komt, hoor je in deze aflevering van OOG op Wetenschap.