Macro met Boot en Mujagić | BNR

Een weerbaar Europa – een onderwerp dat tijdens de NAVO-top deze week vaak terugkwam – draait om sterke bedrijven en economische onafhankelijkheid, vindt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Echte weerbaarheid ontstaat pas als we sterke, zelfstandige industrieën hebben, die niet afhankelijk zijn van onbetrouwbare buitenlandse machten.’  Wat zijn de grootste frustraties die je hebt in de Nederlandse politiek rond dit onderwerp? Er is een tegenstelling tussen twee groepen die elkaar juist nodig hebben: aan de ene kant de hogepriesters van de grachtengordel die vergroening willen, en aan de andere kant het bedrijfsleven dat zegt: ‘Wij verdienen het geld.’ Die werelden komen niet bij elkaar, terwijl ze elkaar wél nodig hebben.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Financial Times meldt dat de belangstelling voor langlopende Amerikaanse staatsobligaties, denk aan leningen van 15 tot 30 jaar, aan het afnemen is. De krant heeft berekend dat het in het tweede kwartaal van dit jaar gaat om een uitstroom van 11 miljard dollar. En dat is bijzonder, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Waarom is dat zo bijzonder?  Als je kijkt naar de ontwikkelingen van de afgelopen jaren, zie je dat er normaal gesproken elk kwartaal juist nieuw geld bijkomt. Nu is dat dus niet zo; er is een grote uitstroom. Bovendien horen we ook hier in Nederland dat steeds meer beleggers de VS mijden en in plaats daarvan kiezen voor Europese beleggingen.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De groei van de Nederlandse economie is in het eerste kwartaal met 0,4 procent toegenomen. 'Gewoon een keurige groei', zegt Edin Mujagic. ‘Het kan verkeren.’  Maar het verschil met eerdere verwachtingen is zo groot dat een herijking van de economische modellen nodig is, denkt de macro-econoom. Waar komt dit cijfer ineens vandaan?   Groeicijfers zijn belangrijk voor de financiële markten. Iedereen wil heel snel weten wat de economie heeft gedaan. De eerste schatting van het CBS, in april, is gebaseerd op weinig informatie. Die gaf 0,1 procent groei aan. Normaal gesproken wijkt de tweede schatting niet veel af van die eerste schatting, maar nu wel.   Maar het CBS heeft ook gekeken naar vorig jaar en we zien nu in 2023 niet met 0,1 procent is gegroeid maar met 0,6 procent  is gekrompen.  Waarom zijn de verschillen in die cijfers zo groot?   Ik snap wel dat mensen zich afvragen waarom de eerste en tweede schatting zo ver uit elkaar liggen. Maar zo werken alle CBS-instellingen in de wereld. Maar dit zegt wel heel veel over de economische modellen waar wij mee zijn opgegroeid en waar beleidsmakers bijna blind op varen.   Maar een model zorgt voor een soort schijnzekerheid, het geeft het gevoel dat alles tot in de details aangestuurd kan worden en dat een economie maakbaar is. Maar dat is een illusie, een model kan nooit nauwkeurig berekenen wat de gevolgen van beleid zullen zijn.  Maar de centrale bankiers moeten zich toch ook ergens op baseren?   Ja, maar dat kan ook betekenen dat je geen economische modellen volgt. Want die modellen gaan ervan uit dat alle mensen en instellingen rationeel zijn, dat iedereen altijd de beschikking heeft over alle informatie en dat de verhoudingen tussen de spelers in dat model (consumenten, overheden, financiële markten, bedrijven) lineair zijn en voor eeuwig vaststaan. Dat heeft niks met de echte wereld te maken.   Economie als wetenschap is ooit ontstaan toen filosofen gingen observeren, kijken en praten. Maar wat we nu zien is de 'verwiskundisering' van de economie. De maatschappij heeft geprobeerd van economie een exacte wetenschap te maken.  In wetenschappelijke economische publicaties werd vóór 1944 in slechts zo’n 3 procent van de artikelen gebruikgemaakt van wiskundige methoden. Tegen 1990 was dat aandeel gestegen tot 40 procent. Tussen 1895 en 1905 bevatten economische artikelen gemiddeld vier wiskundige vergelijkingen per stuk; tussen 1996 en 2006 lag dat aantal op zeventig. Maar economie is en blijft een sociale wetenschap — en die laat zich niet zomaar vangen in wiskundige modellen. Dat leidt soms tot absurde situaties, zoals in 2007 en 2008, toen het internationale financiële systeem bijna volledig instortte.  Moeten we de modellen dan overboord gooien?   Ik zou zeggen: toets het aan de werkelijkheid: Wat is er daadwerkelijk gebeurd? Er is te veel geloof in modellen en in de maakbaarheid van de economie. Dat moet je juist niet willen. Want we zien nu, in de zomer van 2025 pas, hoe onze economie het in 2023 daadwerkelijk heeft gedaan. Hoe groot is dan de kans dat datzelfde model jou wél nauwkeurig kan vertellen wat de economie volgend jaar gaat doen?See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het aantal mensen dat werkt én de toename van de productiviteit van mensen: dat zijn de twee cruciale elementen van duurzame, houdbare groei. En aangezien de onvermijdelijke vergrijzing niet echt gunstig uitwerkt voor dat arbeidspotentieel, zal het vooral van de productiviteit moeten hebben, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘En er is wel een link tussen defensie-uitgaven en productiviteitstoename in een economie.’ Want, zo legt Mujagic uit: als je heel veel geld, tijd en energie steekt in het ontwikkelen en verbeteren van technologieën om wapens nauwkeuriger te maken, is een welkome bijvangst de zogenaamde dual use-technologie, die vooral bruikbaar is in het civiele deel van de economie. ‘Dat is altijd zo geweest: heel veel dingen die wij als vanzelfsprekend beschouwen zijn ontsproten aan de burelen van ministeries van Defensie: radarsystemen, kernenergie, het internet zelf en navigatie hebben allemaal hun oorsprong in de defensie-industrie.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het is toch wel weer een knap staaltje van NAVO-baas Mark Rutte dat hij met een slim woordenspelletje Spanje aan boord heeft gekregen van de 5-procentnorm, moet macro-econoom Arnoud Boot bekennen. En nu is de hamvraag: hoe wordt het geld uitgegeven, en wie gaat daar toezicht op houden? Bij de uitvoering van zo’n plan is voor Boot de eerste vraag niet zozeer hoe je dat geld vandaag uitgeeft, maar met welke mechanismen je op de langere termijn tot een effectieve verdediging van Europa komt. ‘Dus we hebben het echt over een governance-vraagstuk.’  Er is een fikse defensie-inspanning nodig om de zelfbeschikkingsmacht en veerkracht van Europa vergroten, zegt Boot. Daarvoor is de ontwikkeling op de middellange termijn eigenlijk het meest relevant. ‘Dus dan gaat het erom welke bestuurscontrolemechanismen er zijn om de zaak bij elkaar te houden, en op die middellange termijn tot een sterke defensie van Europa te komen.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De hele discussie over beloning in het Nederlandse bankwezen is letterlijk totaal ontspoord. Als je geen variabel loon meer kunt geven aan mensen die buitengewoon goed presteren, ben je letterlijk op symptomen aan het inspelen, zegt macro-econoom Arnoud Boot. ‘Dan ben je dus niet meer bezig met wat goed is voor het bankwezen en de financiële sector in het algemeen.’  De Nederlandsche Bank (DNB) legde ABN Amro deze week een boete van 15 miljoen euro op wegens het overtreden van het bonusverbod voor banken die staatssteun ontvangen. De wetgever heeft in 2012 banken die staatssteun ontvangen verboden om bonussen toe te kennen aan raden van bestuur, in 2015 werd dit uitgebreid naar het tweede echelon van de instelling. Volgens Boot zit de hele regulering van de financiële sector helemaal verkeerd in elkaar. ‘Die komt erop neer dat alle winsten privaat zijn als het goed gaat, maar de sector gered moet worden als het slecht gaat.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Fed heeft gisteren besloten de rente niet te wijzigen. Dat was te verwachten, want het is de vierde keer op rij dat dit besluit wordt genomen. ‘Toch hoorden we wél heel veel andere interessante dingen’, zegt macro-econoom Edin Mujagic.   Wat zei de Fed over de economische situatie?  Om te beginnen: de onzekerheid, waar het de afgelopen maanden heel veel over ging, is iets afgenomen. In de huidige constellatie van ontwikkelingen in de wereld mag dat wel opmerkelijk worden genoemd. Er is nog steeds wel onzekerheid, maar het is iets afgenomen ten opzichte van een aantal maanden geleden. De Fed lijkt vooral in te spelen op het feit dat er wat meer relatieve rust is over de importheffingen in Amerika. De belangrijkste reden om de rente onveranderd te laten is dat het met de Amerikaanse economie redelijk goed gaat. Die groeit keurig, de werkloosheid is laag en de inflatie is niet verslagen, maar dreigt ook niet meer uit de hand te lopen. Dus voor de Amerikaanse centrale bank is er weinig reden om nu iets te doen met de rente.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

In het economisch discours gaat het eigenlijk al heel lang over hoge schulden. En voorlopig zal dat nog een dankbaar thema blijven. Elke zichzelf respecterende econoom verdiept zich in de schuldenmaterie, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Naarmate de schulden van landen hoger worden, wordt de inschatting van potentiële risico’s relevanter.’  De meeste aandacht uit naar het voorziene schuldenniveau en economische groei – de motor die voor geld moet zorgen om de schulden binnen de perken te houden. Schulden worden uitgedrukt in percentage van de economie, en dat biedt volgens Mujagic mogelijk een te zonnige kijk op de zaak. ‘Misschien moet je er wat dynamischer naar kijken en rekening houden met de hoge bedragen die veel landen op korte termijn willen uitgeven aan defensie, infrastructuur, de energietransitie en de pensioenrekening.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Met de escalatie van de oorlog in Iran en Israël, schudden ook de financiële markten op hun grondvesten. Over en weer worden er raketten afgevuurd, waarbij aan beide zijden ook goed gekeken wordt naar de economische impact. Zo is Iran een enorm belangrijke olieleverancier. Daarnaast heeft Iran de macht om de Straat van Hormuz, een belangrijke route voor de wereldwijde oliehandel, te blokkeren. ‘Elke vorm van spanning daar heeft vrij snel gevolgen voor de wereldeconomie’, merkt macro-econoom Edin Mujagic op.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De economische gevolgen van het conflict tussen Iran en Israël blijven nog relatief beperkt, ondanks alle heftige geopolitieke en humanitaire gevolgen. De olieprijs is wel wát gestegen, maar er wordt vooral voorgesorteerd op een nog slechter scenario, waarin de echte waardeketen van olie en energie wordt geraakt, zegt Menno Middeldorp, hoofd van Rabo Research. ‘En dat is nog niet het geval, of maar zeer beperkt. Maar als het gebeurt heb je echt een heel groot probleem. Het is een van die gevallen van ‘lage waarschijnlijkheid, hoge impact’.  Nu het conflict verder verdiept, kunnen de scenarioanalyses van eind 2023 voor een belangrijk deel de prullenbak in, zegt Middeldorp. Dat inmiddels ook energie-installaties in Israël en Iran zijn geraakt, wil niet zeggen dat de energievoorziening in de rest van Europa al flink geraakt wordt. ‘Voor Europa is gas daarin het allerbelangrijkst: we zijn nu bijna net zo afhankelijk van gas over zee dan voorheen van Russisch gas. Dus pas als de gasbevoorrading vanuit het Midden-Oosten stokt, kan dat een flinke prijsschok veroorzaken.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.