Macro met Boot en Mujagić | BNR

De magere groeicijfers over de Nederlandse economie onderstrepen dat het Nederland economisch niet meer vanzelfsprekend voor de wind gaat. Dat zegt Barbara Baarsma, hoofdeconoom van PwC en hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam. De Nederlandse economie heeft volgens haar decennialang kunnen teren op allerlei economische vanzelfsprekendheden, dat is nu voorbij. ‘We moeten op zoek naar groeiruimte.’ De cijfers van het CBS bieden weinig reden tot enthousiasme. De groei van de Nederlandse economie in het eerste kwartaal kwam uit op 0,1 procent vergeleken met een kwartaal eerder. Het is het vierde kwartaal dat de groei afneemt. Vergelijk je de groei van het eerste kwartaal met dezelfde periode een jaar eerder, dan laten de cijfers nog een groei van 2 procent zien, zegt Baarsma. ‘De groei is meer boekhoudkundig omdat er hier en daar wat met voorraden wordt geschoven, daarbij zijn de effecten van Trumps handelsoorlog nog niet eens ingerekend.’ Wat de cijfers volgens Baarsma vooral lalen zien is dat vanzelfsprekende inkomsten niet meer zo vanzelfsprekend zijn. De Nederlandse economie had jarenlang de wind in de rug door ontwikkelingen van de Nederlandse demografie, geopolitieke stabiliteit, toenemende mondialisering en het gas uit Groningen. ‘Maar er zijn meer ontwikkelingen die decennialang de economische groei verhoogden en nu verdwenen zijn.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Wat begon als een ambitieuze belofte van Elon Musk om de Amerikaanse overheidsuitgaven met 2000 miljard dollar te verlagen, eindigt in een magere 160 miljard. Een forse tegenvaller, zegt Marieke Blom, hoofdeconoom bij ING. ‘Dit is een voorbeeld van jezelf rijk rekenen op een domme manier.’ Elon Musk kreeg 130 dagen om het Amerikaanse overheidsapparaat te reorganiseren. Zijn doel: 28 procent minder uitgaven. Maar al snel bleek dat er van die plannen weinig terecht zou komen. 'Nu, aan het einde van zijn termijn krabbelt hij terug', zegt Blom. 'Hij denkt dat er slechts 160 miljard te besparen valt. Dat is nog geen 2 procent van de totale uitgaven van 7000 miljard per jaar.' Bovendien is zo'n forse bezuiniging van 2000 miljard dollar volgens Blom economisch onrealistisch. 'Zodra je als overheid minder uitgeeft, dalen ook de belastinginkomsten. Minder opdrachten aan bedrijven betekent minder winst, minder werk, en dus minder inkomstenbelasting. Je trekt het geld als het ware uit je economie.'  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De overgang naar het nieuwe pensioenstelsel creëert een hoop onrust, ziet macro-econoom Arnoud Boot. En dat was niet nodig geweest, denkt hij. De macro-econoom plaatst vraagtekens bij de gedachtegang achter het nieuwe stelsel. Meer openheid, meer zicht op het eigen pensioen: Boot vraagt zich af waar het goed voor is. ‘Het systeem van een black box werkte redelijk goed.’See omnystudio.com/listener for privacy information.

De landelijke overheid heeft afgelopen week op verschillende onderwerpen laten zien een onbetrouwbare partner te zijn. Zowel op het gebied van wonen als onderwijs worden afspraken geschonden, waardoor er onrust ontstaat – terwijl die afspraken juist zijn gemaakt om de rust te bewaren. Doordat die afspraken worden geschonden, denkt macro-econoom Arnoud Boot dat het tijd is om meer ruimte te maken voor private financiering. 'Hoe maken wij ons minder afhankelijk van de overheid als de politiek zich ook ideologisch met universiteiten gaat bemoeien?’  Op welke manier bemoeit de landelijke politiek zich met de universiteiten?  Afgelopen week ging het in de Tweede Kamer ergens over details die eigenlijk niet eens zo belangrijk zijn, namelijk dat partijen als NSC, BBB en ook de VVD er in feite voor hebben gezorgd dat universiteiten voor een groot deel afscheid moeten nemen van de Engelse taal.  Wat mij dwarszit, is niet dat wij geen programma’s in het Nederlands zouden moeten hebben. Ik heb het altijd buitengewoon storend gevonden dat mijn eigen faculteit en mijn eigen universiteit – economie en bedrijfskunde, één van de grootste opleidingen op dat gebied in het land – volledig Engelstalig onderwijs  moest aanbieden. Ik geef les aan 900 studenten en dat moest de afgelopen 10 à 15 jaar volledig in het Engels gebeuren. Dat had gewoon in het Nederlands kunnen zijn.  De overheid heeft gezegd: er moet meer balans komen. Dan is dit toch goed?  Dit is geen balans. Het was voldoende geweest om te zeggen dat grote opleidingen in het Nederlands toegankelijk moeten zijn. Door bijvoorbeeld te bepalen dat in ieder geval 50 procent van het onderwijs in het Nederlands moet zijn. Dan weet je dat daar alleen Nederlandstalige studenten op afkomen, of studenten die de moeite nemen om zich hier te acclimatiseren. Daarnaast heb je dan dat Engelstalige deel en daar kun je een numerus fixus op zetten.  Dat is cruciaal, want de groei van het aantal buitenlandse studenten was ook disproportioneel. Dat is door het financieringsmodel in feite door de overheid veroorzaakt. Want als ik het aantal buitenlandse studenten verdrievoudigde, kreeg ik een groter aandeel in de financiering die van het Rijk kwam. Dat is niet optimaal – dat kan niet – want alles barstte uit zijn voegen. Dus: het onderliggende probleem erken ik, maar de gekozen oplossing niet.  Welke oplossing zie je dan wel?  Nederland is achterdochtig tegenover private financiering – dat zou ervoor zorgen dat onderwijs en onderzoek gestuurd worden in een richting die niet in het maatschappelijk belang is. Mijn conclusie inmiddels is dat het opportunisme van de overheid om in te grijpen in de wetenschap, voortkomt uit de gedachte dat men de wetenschap niet vertrouwt. BBB, NSC en deels ook de VVD hebben iets tegen de intelligentsia. Die dieperliggende gevoelens gaan verder dan het besparen van een paar euro’s.  Dat maakt de overheid een onbetrouwbare partner, en daar moeten we proberen los van te komen. In de Verenigde Staten zie je dat de rijkste universiteit ter wereld – Harvard – zelfs in strijd is geraakt met een overheid die zich te veel met het beleid bemoeit. Dus is de vraag: hoe maken wij ons minder afhankelijk van de overheid als de politiek zich ook ideologisch met universiteiten gaat bemoeien? Dat is één van de gevaarlijkste ontwikkelingen van dit moment.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Uiteraard houden de mogelijke gevolgen van de handelsoorlog in de VS de gemoederen flink bezig, wereldwijd. Maar er zijn ook langetermijneffecten waar je je ogen niet voor kunt sluiten, zegt macro-econoom Edin Mujagic. Zo vormen de haperende economie, groeiende inflatie en rente en oplopende staatsschuld een giftige cocktail met mogelijk structurele gevolgen. ‘Dan kan een gewone recessie promoveren tot een grote depressie.’ De eerste zorg is de korte termijn, waarover ook het IMF zich over heeft uitgesproken. Het monetaire fonds voorziet wereldwijd een lagere economische groei, met name in de VS zelf, waar de raming voor dit en volgend jaar met bijna 1 procentpunt is verlaagd. En daar blijft het niet bij: ook een recessie blijft op de loer liggen, ondanks de lichte groei die nog altijd verwacht wordt. Maar één ding is zeker, zegt Mujagic: de inflatie zal de komende tijd fors oplopen – ongeacht de groeicijfers.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Decennialang heeft Nederland kunnen (in)teren op ‘vier vormen van dividend’: demografisch dividend, vredesdividend, gasdividend en mondialiseringsdividend. Al die jaren waren dat vanzelfsprekende inkomsten voor de staatskas, zegt Barbara Baarsma, hoofdeconoom van PWC en hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Die dividenden zijn allemaal de afgelopen decennia uitgekeerd. Ze hebben mijn generatie een flinke economische meewind gegeven, maar die is nu weggevallen.’  Door vergrijzing en ontgroening daalt het aandeel van de beroepsbevolking, en daarmee het groeivermogen van de economie, zegt Baarsma – het demografisch dividend. ‘In de jaren 70 en 80 hebben we dat volop genoten, maar dat is weggevallen. En na de val van de Berlijnse Muur werd het vredesdividend uitgekeerd: door met defensie-uitgaven onder de afgesproken norm van 2 procent van het bbp te blijven hebben heel veel NAVO-lidstaten de afgelopen decennia miljarden uitgespaard.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Goud staat op een ‘all-time high’ van 3.500 dollar per 31 gram. De dollar verzwakt tegelijkertijd verder, Amerikaanse lange rentes lopen op en de aandelenkoersen in de VS zijn fors gedaald. ‘Het voelt als één groot circus dat maar doorgaat. Je krijgt bijna het idee dat de Amerikaanse president de economie bewust richting de afgrond stuurt’, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Wat we de afgelopen weken zagen, kun je niet meer afdoen met ‘oeps, dat zag ik niet aankomen’. Alles schreeuwt: wat ben je nou aan het doen?’  Wat wil de VS precies bereiken, denk jij? De VS wil met elk afzonderlijk land een vrijhandelsverdrag sluiten. Dat lijkt het grote plan. Maar zo’n verdrag sluit je niet zomaar in negentig dagen, zelfs niet als je het al over alles eens bent. Neem bijvoorbeeld Japan. Dat land dacht: oké, als we richting een akkoord moeten, sturen we een delegatie naar Washington. Wat ze daar aantroffen was bijna onvoorstelbaar. De Amerikanen vroegen: ‘Wat hebben jullie te bieden?’ Waarop de Japanners terugvroegen: ‘Wat willen jullie van ons?’ En toen bleef het stil. De Amerikanen wisten dus niet eens wat ze wilden. En dat terwijl de importheffingen voor Amerikaanse producten in Japan juist relatief laag zijn. Als er dus één land is waarmee je snel een akkoord zou kunnen sluiten en het als succes kunt presenteren, dan is het met Japan. Maar zelfs dat lukt niet. Het is één groot circus.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Commitment is volgens macro-econoom Arnoud Boot hét thema van deze week. ‘Wat je gisteren als overheid vindt, moet je morgen ook nog vinden. Dat is belangrijk, want als je wil dat partijen investeren, dan doen ze dat niet voor morgen, maar voor de situatie van overmorgen.’ Het houden aan afspraken is daarin volgens Boot cruciaal. ‘Maar juist dat wordt aan alle kanten met voeten getreden.’  Wat zijn de gevolgen van het afnemende commitment internationaal?  Denk aan de handelsoorlog: dat is hét voorbeeld van dat je niet weet hoe de wereld morgen is. En waar ligt de grote schade? Bij de onzekerheid. Als je zou weten dat de huidige situatie blijft bestaan, dan past iedereen zich aan, is er iets minder economische groei, maar komt de economie wel weer op gang. Maar helaas weten we niet of de gekkigheid van vandaag ook die van morgen is, en dan ga je dus niet investeren.  Trump valt volgens jou juist hét voorbeeld van commitment aan: de centrale bank?  Ja, de Amerikaanse centrale bank was tot nu toe nog een van de weinige instellingen die hij met rust liet. De Fed heeft de afgelopen 80 tot 90 jaar een zekere onafhankelijkheid opgebouwd, maar zelfs dat lijkt nu niet meer onaantastbaar. De Amerikaanse overheid neemt gerechtelijke uitspraken al niet meer serieus, dus een echte aanval op de Fed zou ons niet meer moeten verbazen. En het punt is bovendien: we hebben centrale banken op afstand van de politiek geplaatst om de waan van de dag buiten te houden. Dat draait allemaal om commitment en voorspelbaarheid. Als die verdwijnt, ontstaat er onzekerheid. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Jerome Powell sprak, en de koersen gingen omlaag. Kennelijk heeft de Fed-baas gisteren iets gezegd waar de markten zich toch wel wat van aantrokken, concludeert macro-econoom Edin Mujagic. ‘Hij wees op de onzekerheid, en dat is op zich niets nieuws, maar hij splitste die onzekerheid wel even voor ons in twee stukken: onzekerheid over het toekomstige beleid én onzekerheid over de effecten daarvan op de economie.’ Eigenlijk is het gewoon nog onbekend terrein, die explosie van invoerheffingen: in honderd jaar waren ze niet zo hoog, dus hoe een economie daarop reageert is grotendeels giswerk. Wél constateerde Powell dat de aangekondigde heffingen ook aanzienlijk hoger zijn dan waar hij rekening mee had gehouden, zegt Mujagic. ‘Dat betekent dat ook de economische schade groter zal zijn dan waar hij rekening mee hield.’ See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het vertrouwen in de Amerikaanse economie lijkt flink weg te zakken. ‘Mensen maken zich zorgen over hun baan en inkomen, en maken zich tegelijkertijd zorgen over het feit dat de rekeningen die ze moeten betalen steeds hoger worden’, zegt econoom Edin Mujagic. Hoewel de definitieve cijfers over de stand van de economie pas volgende maand verschijnen, zijn er al wel een groot aantal indicatoren die erop wijzen dat het beleid van de regering van Donald Trump tot dusver vrij desastreus uitpakt. ‘Het consumentenvertrouwen is in april gezakt als een baksteen’, aldus Mujagic. ‘De index die de verwachtingen aangeeft voor de economie voor het komende jaar, is naar het laagste punt sinds 1980 gedaald. De vooruitzichten met betrekking tot eigen financiën zijn nog nooit zo zwartgallig geweest. Het consumentenvertrouwen is gehalveerd sinds het aantreden van de nieuwe president, ook onder zijn eigen stemmers.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.