Macro met Boot en Mujagić | BNR

Het Nederlandse conjunctuurbeeld is volgens de Conjunctuurklok van het CBS in december iets minder negatief dan in november. Dat betekent dat het economisch iets positiever is bijgesteld. Volgens macro-econoom Arnoud Boot zeggen die cijfers niet zo veel. Hij pleit, gekscherend, voor twee níeuwe indicatoren voor het Centraal Bureau voor de Statistiek: een verspillingsindicator en een zeurindex. ‘Wij zijn schijnbaar bereid veel geld aan onzin te besteden, ik beschouw vuurwerk daar als een voorbeeld van.’ Dat moet je even uitleggen.. De algemene boodschap van het CBS was dat het beeld iets minder negatief was in december. Dat betekent dat de curve van de conjunctuurklok een klein beetje omhoog gaat, maar nog wel in het negatieve zit. Daarbij vallen mij twee dingen op: producenten zijn iets positiever geworden, de consumenten zitten daar een stuk onder en zijn zelfs een stukje negatiever geworden. Het consumentenvertrouwen is daarnaast ietsjes lager. Tegelijkertijd is ons nationaal inkomen gestegen, dankzij consumentenbestedingen. Diezelfde consument die alleen maar negatief is in de vertrouwensindicator, die consumeert als een gek.  De inflatie is nog altijd hoog, daar mag je toch best een beetje over mopperen?  Daar zou je over mogen mopperen, maar als je dan tegelijkertijd wie weet hoeveel geld uitgeeft, dan valt het dus schijnbaar ook wel mee met je eigen welvaart.  Wat moet het CBS daar dan aan doen?  Ik wil een soort verspillingsindicator. Wij zijn schijnbaar bereid veel geld aan onzin te besteden – ik beschouw vuurwerk daar als een voorbeeld van – ook al heb je maar relatief weinig geld te besteden. Je mag best wel wat plezier hebben, dat hoeft geen verspilling te zijn, maar het CBS zou kunnen nadenken over hoe consumenten hun geld uitgeeft in dat loongebouw en of mensen aan de onderkant niet in een hogere mate aan het verspillen zijn dan mensen aan de bovenkant. Ik zou dat graag willen zien. En die zeurindex? De verspillingsindex is een harde index, want je definieert wat verspilling is: een harde index gaat over uitgaven. Ik wil daar een zachte index bij: de zeurindex. Die zeurindex bepaalt of jouw gedrag en hoe jij je geld uitgeeft in overeenstemming is met de stemming die daarbij zou passen.  Wat hebben we daar aan? Hiermee is het eindelijk evident dat mensen zelf een verantwoordelijkheid hebben. Nu worden die cijfers van het CBS de hele tijd gebruikt richting de overheid: je moet iets. De zeurindex en de verspillingsindex leggen het probleem bij de bevolking en niet bij de overheid. Eindelijk hebben we dan indicatoren die de verantwoordelijkheid ook door de mensen leggen En dan kunnen we aan de mensen vragen: ‘Die zeurindex ging omlaag, waarom ben je aan het zeuren?’, of ‘De Verspillingsindex ging omhoog, waarom ben je aan het verspillen?’ Dan leggen we eindelijk de verantwoordelijkheid in de maatschappij waar die hoort en niet alleen bij de overheid. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De historisch lage staatsschuld, volgens de laatste cijfers nu 43,2 procent van het bruto binnenlands product, duidt volgens macro-econoom Arnoud Boot op een bijzondere spagaat waarin ons land zich bevindt. 'We hebben aan de ene kant enorme financiële ruimte, maar aan de andere kant hebben we een enorme krapte als het gaat om mensen en fysieke ruimte.'  Volgens de laatste statistieken is de staatsschuld sinds 2007 niet zo laag geweest. Volgens Boot is de kans groot dat laagterecords uit 1975 en zelfs van voor de Tweede Wereldoorlog worden verslagen. En dat terwijl diverse Europese studiegroepen waarschuwen dat de Nederlandse economie uit de bocht dreigt te vliegen.  Is dit dan goed of slecht nieuws, Arnoud?  Het is buitengewoon interessant, maar in de eerste plaats is het natuurlijk goed nieuws. Je kunt moeilijk zeggen dat je liever met een hogere schuld het jaar begint. Maar je moet je ook afvragen of we iets missen. En dus moeten we deze lage staatsschuld koppelen aan de grote vraagstukken van deze tijd. Daar kan een lage staatsschuld een voordeel bij zijn, want we hebben de ruimte. Tegelijkertijd hebben we een enorme krapte als het gaat om mensen en fysieke ruimte.  De Europese Commissie waarschuwt dat onze economie, bij ongewijzigd beleid, in de vangrail terechtkomt. De tekorten gaan oplopen als we niet productiever worden terwijl de bevolking ouder wordt. Ik denk dat dat, hoe dan ook, een hele zinvolle manier is om te kijken naar de economie. En ik denk ook dat dit het kabinet eigenlijk voor een deel kan redden, want die heeft ingezien dat millimeteren over uitgaven geen winnaars oplevert.  Over welke uitdagingen hebben we het dan?  Eigenlijk zijn het er drie. Enerzijds het belastingstelsel, daar is heel veel achterstallig onderhoud, de loonontwikkeling en tot slot de infrastructuur voor het bedrijfsleven.  DNB-president Klaas Knot benadrukte recent nog dat het belastingstelsel een aanzienlijke hervorming nodig heeft. Dat is uitermate belangrijk, want het zorgt voor de inkomsten van de staat. Daar is draagvlak voor nodig en het heffen van belasting mag geen storende factor zijn. Want je wil dat mensen meer gaan werken, maar als meer werken niet loont, dan ben je eigenlijk de krapte op de arbeidsmarkt aan het versterken. Dus als je het belastingsysteem hervormt, doe het dan integraal. Anders krijg je allemaal deelbelangetjes die het Malieveld gaan bezetten en kom je geen millimeter vooruit.  Hoe zit het dan met de lonen, die zijn het laatste jaar fors gestegen?  De loonontwikkeling in Nederland, daar hebben we al voor de COVID-crisis gezegd, is structureel te laag. Daardoor hebben wij laagwaardige bedrijfstakken, in de betekenis van toegevoegde waarde, in leven gehouden. Die hebben de krapte op de arbeidsmarkt in stand gehouden. Je wil juist dat er mensen en ruimte vrijkomen voor hoogwaardige activiteiten.  Werkgevers zeggen inderdaad dat er sprake is van fors hogere lonen, maar daar zit enige inconsistentie. Werkgevers hebben namelijk geen probleem met hoge lonen, maar met het feit dat ze de mensen niet kunnen vinden.  Dus nieuwe activiteiten komen bijna niet van de grond, want waar haal je die mensen vandaan? Die zitten opgesloten in die laagwaardige activiteiten en de lobby's om dat allemaal vast te houden.  Maar je wil juist dat de lonen boven de inflatie uitstijgen. Daardoor stijgt de koopkracht en dat moet je enige tijd volhouden. Dat vereist een consistent verhaal dat je over een aantal jaren moet kunnen vasthouden. Als je dat doet, dan krijg je de juiste aanpassingen in de economie.  Tegelijkertijd zorg je ervoor dat bedrijven niet over de klif gaan, omdat die loonstijging wordt uitgesmeerd als het ware. De huidige correctie is te marginaal geweest.  Hoe zit het dan met die infrastructuur voor het bedrijfsleven?  Die lage staatsschuld geeft de ruimte om Beethoven-achtige oplossingen te bedenken voor bedrijven, zoals we die ook voor ASML hebben bedacht. Niet zozeer voor een individueel bedrijf, maar het volledige ecosysteem. De infrastructuur zodanig optimaliseren dat er via onderlinge zelfbevruchting allemaal nieuwe bedrijfjes kunnen ontstaan. Er is ruimte voor dát type beleid, ook in de begroting van de overheid. Maar het moet wel rustig gebeuren, omdat we krapte hebben.  Op de middellange termijn worden we dan een veel sterkere economie. Gegeven de situatie waar we nu in zitten, komen we er alleen niet meer met een commissietje of een studiegroep die naar de begrotingsruimte kijkt. We hebben een staatscommissie nodig, met puur financiële specialisten en maatschappelijk wetenschappers, die eigenlijk moet gaan uittekenen hoe deze maatregelen Nederland qua welvaart en welzijn op die middellange termijn sterker maakt. Dat is wat we moeten doen.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De schade die de torenhoge inflatie de afgelopen jaren heeft aangericht, is nog steeds niet goedgemaakt. Die conclusie trekt macro-econoom Edin Mujagic nadat uit CBS-cijfers is gebleken dat de cao-lonen het afgelopen jaar met 6,6 zijn gestegen. ‘Ondanks de prachtige loonstijgingen in de afgelopen jaren, is de schade door de inflatie nog steeds niet goedgemaakt.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De situatie in de Amerikaanse economie lijkt te escaleren nu voor het eerst sinds de financiële crisis in 2008 een recordaantal mensen hun creditcardschulden niet op tijd aflost. ‘Het is zelfs zover gekomen dat in de eerste negen maanden van dit jaar, de creditcardmaatschappijen in de VS al 46 miljard dollar hebben afgeschreven.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Nederlandse economische vooruitzichten voor 2025 staan er redelijk goed voor, zo ziet macro-econoom Arnoud Boot. Alhoewel hij benadrukt dat economen niet kunnen voorspellen, ziet hij dat de ‘voorspelling voor komend jaar redelijk goed is’ met een economische groei van 1,5 procent. ‘Al zegt dat natuurlijk heel weinig’, nuanceert Boot.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Een geweldig beursjaar is achter de rug, zeker als je je beleggingen hebt gespreid, ziet macro-econoom Arnoud Boot. Na het magere jaar 2022, zijn er nu al twee jaar op rij flinke koerswinsten geboekt op de verschillende beurzen. Opvallend genoeg hebben de aandelenmarkten het stukken beter gedaan dan analisten vorig jaar hadden verwacht, maar dat is niet gek, vindt Boot. Aangezien je volgens hem helemaal geen voorspellende gaven nodig hebt om te beleggen. Daarbij reageert hij op een column van beleggingsanalist en –strateeg Corné van Zeijl, die erop wijst dat de economen van banken het enorm mis hadden met hun beleggingsverwachtingen over het jaar 2024.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

In 2023 liep de Nederlandse economie 7,3 miljard euro mis aan rentelasten van de Nederlandse staat, zo’n 1,6 procent van de hele economie. In 2000 ging het nog om 8 procent van de economie, vooral door de lage rente sinds dat jaar. Een land als Zwitserland heeft ook zo’n lage staatsschuld en lage rente – al jarenlang betaalt het zo’n 0,5 procentpunt minder dan wij – maar sinds 2020 loopt dat renteverschil behoorlijk op: we zitten nu op ruim 2 procentpunt verschil. En daar komen volgens macro-econoom Edin Mujagic de eurobonds om de hoek kijken.  Zwitserland laat dus zien dat de rente nog wel wat lager kan?  Dat heeft enerzijds te maken met de rol van Zwitserland als vluchthaven, als het allemaal wat turbulenter is in de wereld. Maar 2020 was niet geheel toevallig ook het jaar waarin de eerste eurobonds, de gezamenlijke schulden, werden uitgegeven, met het hardnekkige idee dat daar nog wel een schepje bovenop kan. Blijkbaar dacht de rest van de wereld dat Nederland nog garant zou staan voor een deel van de schulden van Frankrijk, Italië et cetera. Dat werkt mogelijk door in onze rente, en dus onze rentelast.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Afgelopen week besloot de Fed de rente met 25 basispunten te verlagen. Het besluit zelf was niet heel verrassend, omdat zulke beslissingen tegenwoordig ruim van tevoren worden aangekondigd, legt macro-econoom Edin Mujagic uit. ‘Maar wat opviel, was de toelichting. Gezien de sterke economische cijfers in de Verenigde Staten voelt deze renteverlaging een beetje aan als een groot kerstcadeau voor het hele land. Een andere plausibelere verklaring vind ik lastig vinden.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De onderwijsbegroting die deze week in de Tweede Kamer is aangenomen, heeft veel weg van ordinair handjeklap. ‘Heb je eindelijk iets wat over de lange termijn gaat, en dan verzandt het in een koehandel,’ zegt macro-econoom Arnoud Boot, die zich flink heeft geërgerd aan het overheidsbeleid van afgelopen week. ‘Er is zoveel energie in die discussies gaan zitten, en ik geloof niet dat er iemand energieker uit is gekomen. Dat is jammer.’  Is er dan niks goed gegaan?  Jawel. Minister Mona Keijzer benadert haar woontop een stuk positiever dan in de media wordt gedaan. Als een minister een duidelijke regierol naar zich toetrekt in een kwestie over het aanbod van woningen – want daar gaat het over – dan moet ik dat bewonderen en ondersteunen, ondanks de vele onmogelijkheden die we zien.  Maar wat betreft onderwijs is het misgegaan?  De hele discussie gaat puur over geld. Het doet er niet meer toe of het goed is voor de maatschappij of niet. Geld is een issue, dat snap ik. Er is ook een discussie in Europa of Nederland zich wel aan de Europese begrotingsafspraken houdt. Dan gaat het over de publieke uitgaven en de vraag of dat in evenwicht is.  Als je het hebt over onderwijs en wonen, dan heb je het over de kracht van de economie. Dan is het de vraag of die koehandel die we nu gezien hebben, de kracht van de economie wel versterkt. Dat is een veel belangrijker argument dan de vraag wat het op de korte termijn kost of oplevert.  De compromissen gaan over geld uitdelen op plekken waar het niet uitgedeeld moet worden, zoals de langstudeerboete. Die vorm van geld uitdelen kan goede redenen hebben, maar het bevordert ook laksheid en dat is slecht voor de economie. Want je maakt het mogelijk voor studenten om op een heel makkelijke manier langer over een studie te doen. Dat raakt direct de aanbodkant, want waar we gebrek aan hebben, is aan handen. Dat lost het probleem van het gebrek aan mensen niet op.  De overheid pakt hier een regierol, maar grijpt dus mis?  Die rol is cruciaal voor de economie, maar alleen op plekken waar regie noodzakelijk is, zoals het vraagstuk over ruimtelijke ordening. Die woontop is bedoeld om een invulling te geven aan die regierol. Het is ook een minister die haar hoofd op het hakblok legt: kan ik straks gaan leveren in deze ingewikkelde omstandigheden?  Dat deed de voorganger van Keijzer, Hugo de Jonge, ook. Alleen begon hij met het verkeerde, namelijk het verlagen van de huren. Dat maakte de vraag naar woningen alleen maar groter. En hij kwam er niet aan toe om het aanbod ook te vergroten.  Maar net als De Jonge straalt Keijzer een bepaalde energie uit om een probleem op te lossen. Daar moet je bewondering voor hebben, ondanks de vele beren op de weg. En de afspraken die er zijn gemaakt, zoals over snellere verlening van vergunningen en het betaalbaar maken van woningen, kennen we al van eerdere toppen.  Maar Mona Keijzer zet zich nu gelukkig in voor de aanbodkant van de economie. En als zij op die manier de komende paar jaar kan doorgaan, dan kan ze meer bereiken dan wij – sceptisch als we zijn – denken. Het glas is halfvol.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Voor het eerst in meer dan tien jaar heeft de Zwitserse centrale bank de rente verlaagd met 0,5 procent. Een uitzonderlijke stap, aangezien de rente in een keer van 1 procent naar 0,5 procent gaat. ‘De Zwitserse centrale bank heeft de ruimte om die stappen te zetten’, ziet macro-econoom Edin Mujagic. Hij verwijst daarbij naar de situatie in de eurozone, waar de economie er slechter voor staat.   See omnystudio.com/listener for privacy information.