Toekomst voor Natuur

September 1962. Wetenschapper en bestsellerauteur Rachel Carson publiceert haar boek Silent Spring. Ze stelt de verwoestende invloed van de mens op de levende wereld aan de kaak. Het boek slaat in als een bom. Carson wordt zwartgemaakt en aangeklaagd door fabrikanten van bestrijdingsmiddelen en de overheid. Maar ze blijft rustig en heeft de feiten aan haar zijde. Ze krijgt gelijk, ook bij het grote publiek. Wie was Carson? En waarom schreef ze Silent Spring? Daarover spreekt Anthonie in deze aflevering met Medard Hilhorst, docent ethiek aan de Erasmus Universiteit en Erasmus MC en schrijver van het boek ‘Rachel Carson op de bres voor de aarde’. Je hoort in deze aflevering wat de kern is van Silent Spring, hoe bijzonder de taal van Carson was, hoe op Silent Spring gereageerd werd en wat de uitwerking van het boek was. Ook kijken we naar de huidige tijd: wat zou Carson daarvan vinden als ze in 2022 zou rondlopen? En welke keuzes kunnen we nu maken om een nieuwe catastrofe te voorkomen? De leestips van Medard zijn ‘Levensmuren’ van Nina Burton en ‘De heilige natuur’ van Karen Armstrong. Wil je meedingen naar een exemplaar van het boek van Medard Hilhorst, ‘Rachel Carson op de bres voor de aarde’? Speciaal voor luisteraars van Toekomst voor Natuur stelt de KNNV Uitgeverij twee exemplaren beschikbaar. Beluister de aflevering om te horen hoe je mee kunt doen! Wil je reageren op deze aflevering? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl.

In deze aflevering blikt ‘vogelveteraan’ Gerard Ouweneel (1937) terug op 72 jaar vogelaarsbestaan. In 1950 begon zijn avontuur op het welhaast mythische vogeleiland de Beer ter hoogte van Hoek van Holland. Al snel verdween dat natuurgebied in de vaart der volkeren van de Rotterdamse haven. Gerard zwierf verder en kwam onderweg veel bijzondere vogels én vogelaars tegen. Hij blikt terug op zijn tijd bij Vogelbescherming Nederland als redactielid van het tijdschrift de Lepelaar, een stormachtige periode in het bestaan van Vogelbescherming. En Anthonie spreekt met Gerard over de verdere opkomst van wettelijke natuurbescherming in Nederland. Over het vogelaarsbestaan schreef Gerard talloze boeken en in deze aflevering doet hij met enkele smeuïge verhalen nog een duit in het zakje. Alle ontwikkelingen overziend is Gerard toch wel somber over de toekomst. Wanneer stopt de vogelgriep? En blijven de trekvogels komen? De leestips van Gerard zijn ‘Een voorrecht om in te leven’ van Ed Buijsman en ‘Dwaalgast in het graan’ van Ben Koks en Elvira Werkman. Wil je reageren op deze aflevering? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl.

Zijn onze bossen bestand tegen klimaatverandering? En tegen onze energiehonger? De 21e eeuw is misschien wel de eeuw van het bos, maar er komt ontegenzeggelijk veel op onze bossen af. Daarover spreekt Anthonie met Luc de Keersmaeker, onderzoeker en bosecoloog bij het INBO - Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek in Vlaanderen. We spreken over de historie van het bosbeheer, de vele verwachtingen die wij hebben van onze bossen, de uitdagingen voor bossen in de 21e eeuw en we staan uitgebreid stil bij klimaatbestendig bosbeheer. Moeten we zuidelijke soorten aanplanten of juist niet? En wat te denken van alle boomplantacties in de strijd tegen klimaatverandering? Mocht klimaatverandering je erg bezighouden dan heeft Luc een belangrijke boodschap voor je: bossen hebben de tijd. De vraag is: gunnen wij het bos de tijd? De leestip van Luc is ‘Wat bomen ons vertellen’ van Valerie Trouet, een geschiedenis van de wereld geschreven in jaarringen. Wil je reageren op deze aflevering? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl.Je kunt het INBO bereiken via @INBOVlaanderen op Twitter, @inbovlaanderen op Instagram of via https://www.vlaanderen.be/inbo/home/.

Onze cultuurlandschappen zijn in de afgelopen anderhalve eeuw ingrijpend veranderd. Of, zoals onze gast het zegt: “het landschap is naar de kloten”. Hoe is dat zo gekomen? En hoe maken we onze cultuurlandschappen weer mooi? Hierover spreekt Anthonie met Jaap Dirkmaat, directeur van Vereniging Nederlands Cultuurlandschap en al decennialang natuurbeschermer. Jaap onderscheidt twee aderlatingen van onze landschappen, de eerste toen oernatuur werd omgezet in landbouwgrond en de tweede bij de ruilverkavelingen in de vorige eeuw. We bespreken wat er sinds de ruilverkavelingen is veranderd, welke rol de overheid daarin speelde en hoe we weer rijke cultuurlandschappen kunnen krijgen. Maatschappelijke en politieke ontwikkelingen blijken  behoorlijk bepalend voor of dat lukt. Jaap pleit ervoor om niet wéér in de pilotfase te blijven hangen, maar nu eindelijk werk te maken van grootschalig landschapsherstel, in moderne stijl. Het kán! Natuurlijk komt de wolf ook ter sprake. We verdienen de wolf in Nederland niet, aldus Jaap. De leestip van Jaap is ‘Arthur, de koning van eens en ooit’ van T.H. White. Hij vertelt er beeldend over waarom dit zijn keuze is. Wil je reageren op deze aflevering? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl. Je kunt Jaap en de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap bereiken via @VNC_Landschap op Twitter, @cultuurlandschap op Instagram of via https://www.nederlandscultuurlandschap.nl/.

In het debat over natuur worden insecten regelmatig vergeten. In deze aflevering hoor je waarom insecten onze volle aandacht verdienen. Het zijn casanova’s, volhouders en ongelooflijk zelfstandige beestjes die cruciaal zijn voor het functioneren van ecosystemen. Anthonie spreekt met Petra Vijncke - natuurgids, schrijver en podcastmaker van onder andere de INBO podcasts - over de wondere wereld van insecten. Wat maakt een insect een insect? Hoe belangrijk zijn insecten? En hoe ziet het insectenleven er eigenlijk uit? We staan stil bij vier belangrijke bedreigingen voor insecten en Petra geeft ook tips om insecten de ruimte te geven in jouw omgeving. En last but not least hebben we een primeur: voor het eerst klinkt er West-Vlaams in de podcast. De leestip van Petra is ‘Verlaten oorden’ van Cal Flyn. En wil je meer weten over insecten? Lees dan zeker ook het boek van Petra ‘Vuurvlieg, mier en vlinder’, uitgegeven bij de KNNV Uitgeverij. Wil je reageren op deze aflevering? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl. PS: Deze aflevering is gemarkeerd als expliciete inhoud omdat insectenseks aan de orde komt. Google en Apple zijn vrij strikt in hun contentrichtlijn, vandaar.

Stikstof blijft de gemoederen bezighouden. Het is een essentiële voedingsstof voor de groei van organismen, maar de overmaat waar we in de Lage landen decennialang mee te kampen hebben heeft grote gevolgen voor bodems en natuur. Anthonie spreekt daarover met Franciska de Vries, professor Earth surface sciences aan de Universiteit van Amsterdam, en Michiel Wallis de Vries, onderzoeker bij De Vlinderstichting en tot voor kort buitengewoon hoogleraar Ecologie en bescherming van insecten aan de Wageningen Universiteit. We bespreken wat nu eigenlijk het probleem is met stikstof, hoe dat doorwerkt op bodemprocessen en welke gevolgen de overmaat aan stikstof heeft voor biodiversiteit. Franciska ontrafelt met ons een aantal mythes rondom stikstof, “gouwe ouwes”, maar ook hippe nieuwkomers. Michiel legt uit hoe de stikstofindicator voor vlinders werkt en wat we daaruit kunnen aflezen. En we constateren dat het voor het debat hoognodig is dat de loopgraven verlaten worden, we elkaar opzoeken en echt met elkaar spreken. De rol van de overheid komt ook nog langs, want hoe gaan we verder? Dit gesprek is opgenomen vóór het verschijnen van het advies van Johan Remkes. De leestip van Michiel is ‘De geur van het bos’ van Rob Bijlsma (“Alleen de titel al nodigt je uit om de geur van het landschap te ervaren!”) en de leestip van Franciska is ‘Regenesis’ van George Monbiot (“Ik heb nog nooit iemand zó mooi zien schrijven over het bodemleven!”). Wil je reageren op deze aflevering? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl.

Elke generatie mensen begint met een eigen natuurreferentie en bij elke generatie is die referentie kariger. Dat is heel in het kort het shifting baseline syndroom. Marc Argeloo noemt dit natuuramnesie en hierover schreef hij een indrukwekkend boek met dezelfde titel. Anthonie gaat met Marc in gesprek over de natuur van zijn jeugd, zijn internationale natuurbeschermerswerk en zijn zoektocht naar natuuramnesie. Er ontstaat een indringend beeld van de verloren én vergeten rijkdom van de natuur in het nog niet eens zo heel lange verleden. We spreken over grijze walvissen in de Waddenzee (ja echt), over de onmogelijkheid van referentiekaders in natuurbescherming en paden naar herstel van ons natuurbeeld én herstel van de rijkdom van natuur in onze Lage landen. De leestip van Marc is ‘Waarom wilde natuur niet meer bestaat’ van Emma Marris. Wil je reageren op deze aflevering? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl.

Het is kurkdroog in Europa voor de vierde keer in vijf jaar tijd. Het contrast met 2021 kan niet groter, toen overstromingen grote schade aanrichten. Water speelt een grote, veerkrachtige rol in onze landschappen en natuurfilmer Arthur de Bruin brengt dat prachtig in beeld in zijn nieuwe film Nederland onder water. Anthonie spreekt met Arthur over zijn fascinatie voor onderwaternatuur, de totstandkoming van zijn film en het waterbeleid in Nederland. We spreken over de barrières die onderwaterdieren tegenkomen en de vernuftigheid van onderwaterdieren om hiermee om te gaan. Is waterrecreatie een probleem? En hoe komt het dat er meer neerslag valt, maar droger wordt in Nederland? Arthur pleit voor kathedraaldenken, met verbeeldingskracht 100 jaar vooruit kijken. We eindigen met tips om droogte tegen te gaan en zelf onderwaternatuur te beleven. De leestip van Arthur is ‘Drinkbare rivieren’ van Li An Phoa en Maarten van der Schaaf, uitgegeven bij Atlas Contact. Wil je reageren? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl. Je kunt Arthur bereiken via https://www.blikonderwater.nl/.

Zestig jaar geleden startte het Europese landbouwbeleid, in 1962. Het bracht enorme veranderingen teweeg in de landbouw en in de samenleving. Hoe heeft het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) zich in de afgelopen decennia ontwikkeld? Hoe ziet het landbouwbeleid er nu uit? Welke speelruimte hebben lidstaten? En zit er ambitie in? Anthonie spreekt hierover met Sarah Westenburg, strategisch adviseur bij Boerennatuur en goed ingevoerd op het dossier. Na zestig jaar blijkt het GLB nog altijd van grote invloed, maar ook complex en verweven met talloze andere beleidsterreinen. Je hoort wat er verandert als op 1 januari 2023 het nieuwe stelsel ingaat, voor zover dat voor Nederland nu bekend is. Omdat Europa met talloze uitdagingen geconfronteerd wordt, staan we ook stil bij de mogelijke gevolgen van Oekraïne als EU-kandidaatslid. We eindigen met een oproep van Sarah voor voedselbeleid en een pleidooi om bestaande kennis beter te benutten. Daarvoor tipt Sarah de volgende rapporten uit de (soms niet zo) oude doos: RIVM (1988) Zorgen voor Morgen - Nationale Milieuverkenning Egbert Schuurman (1987) Crisis in de landbouw Jan Douwe van der Ploeg (2017) Het belang van boerenlandbouw: een verwaarloosde waarheid Documentaire Sicco Mansholt Het Mansholtplan (1969) Westhoff en Van Leeuwen (1959) De Zwarte Adem Platform voor Duurzame Financiering (2022) Financing regenerative agriculture Naast bovenstaande rapporten is de leestip van Sarah ‘Changing the food game’ van Lucas Simons. Wil je meer horen over hoe de Europese landbouwoverschotten een dreigende hongersnood in Rusland voorkwamen in 1990? Beluister dan deze aflevering van de podcast Betrouwbare Bronnen (vanaf minuut 17:41). Wil je reageren? Dat kan via @toekomstnatuur op Twitter, @toekomstvoornatuur op Instagram of door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl.Je kunt Sarah vinden via @researchsaar en Boerennatuur via @BoerenNatuurNL.

Metingen en cijfers spelen een belangrijke rol in onze maatschappij. Ook in de natuur wordt er volop gemonitord en daarom duiken we in deze aflevering in de rol van data en monitoring in natuurbeleid en natuurbeheer. Anthonie spreekt met Chris van Swaay, Europees vlinderexpert, projectleider bij De Vlinderstichting en sinds 1989 grondlegger van het meetnet vlinders. Je hoort wat een dienstweigering ‘in de oude tijd’ teweeg kan brengen, hoe Staatsbosbeheer toen over vlinders dacht en hoe de dagvlinderfauna in Nederland in drie decennia drastisch veranderde. We spreken over het belang van langjarige, gestructureerde tellingen, veldervaring en de risico’s van big data. Natuurlijk komen er ook verhalen langs over vroeger en hoor je welke veranderingen er zich in Europa afspelen op vlindergebied en hoe het beleid daarop in kan spelen. En is de natuur op heideterreinen op de droge zandgronden in Nederland nog wel te redden? De leestip van Chris is ‘Erfgenamen van de aarde’ van Chris Thomas. Reacties op deze aflevering zijn welkom via Twitter @birdingstip en @ToekomstNatuur. Of op Instagram via @toekomstvoornatuur. Reageren kan ook door een mailtje te sturen naar toekomstvoornatuur@vlinderstichting.nl. Je kunt Chris vinden op Twitter via @chrisvanswaay en De Vlinderstichting via @vlinderNL.