Macro met Boot en Mujagić | BNR

De exportwaarde van landbouwproducten vanuit Nederland is uitgekomen op bijna 130 miljard euro. ‘Een fenomenaal succesverhaal, laat ik daarmee beginnen,’ zegt macro-econoom Arnoud Boot over de resultaten die beschreven staan in een rapport van Wageningen Universiteit, in opdracht van het ministerie van Landbouw. ‘Hoe doe je onderzoek voor het ministerie en blijf je tegelijkertijd recht in de leer?’ vraagt hij zich af.  Waar komt die 130 miljard euro vandaan?  Om te beginnen: het is een prachtig rapport dat ook goed te lezen is. Er staat precies in beschreven waar we exporteren en hoe we exporteren, dus zowel de gewone export van onze eigen producten als de wederuitvoer. Dat laatste vertegenwoordigt nog niet een derde van de toegevoegde waarde van de zaken die wij zelf maken en exporteren.  Er is een succesverhaal te vertellen, en dat doet het rapport buitengewoon goed. Maar er is één hoofdstuk dat niet te lezen is, en dat heeft een belangrijke reden. Het ministerie van Landbouw en Wageningen Universiteit hebben een nauwe relatie, en het ministerie was de opdrachtgever van het onderzoek. Dat maakt zo'n rapport dubbel interessant, want het maakt het ook gevoelig voor de onderzoekers: wat precies opschrijven en wat ze precies onderzoeken.  Nederland heeft een unieke positie in de wereld. We zijn de tweede exporteur ter wereld. Hoe is dat in hemelsnaam mogelijk?  Waar komt die spanning aan het licht?  In de aanbiedingsbrief die samen met het rapport naar de Tweede Kamer wordt gestuurd, vallen twee dingen op. De term ‘strategisch belang’ komt overal voor, en daarnaast wordt veel gesproken over 'strategische afhankelijkheid' van het buitenland. Die aanbestedingsbrief is dus heel defensief.  Letterlijk staat er: 'Zeker in een tijd waarin de geopolitieke ontwikkelingen elkaar in rap tempo opvolgen, onderstreept dit het strategische belang van de Nederlandse agrofoodsector, die bijdraagt aan mondiale voedselzekerheid.'  Landbouw is ons grootste exportproduct, we hebben er echt verstand van, en dat kunnen we niet weghalen. De vraag is: hoe kun je dat veiligstellen voor de toekomst en tegelijkertijd slimmer inrichten?  Maar hoe doe je onderzoek voor het ministerie en blijf je tegelijkertijd recht in de leer? Dat hebben ze echt geprobeerd, maar in één hoofdstuk is duidelijk de invloed van politiek Den Haag te zien.  Namelijk?  Die strategische afhankelijkheid gaat meestal over import. Er zijn zaken die wij moeten importeren, anders stort het hier als een kaartenhuis in elkaar. Die strategische afhankelijkheid wordt nadrukkelijk genoemd in de brief van de minister, maar er staat niets over in het rapport.  Integendeel, er staat een extra hoofdstuk in het rapport, en dat is het enige onleesbare hoofdstuk, waarin de plaatjes en de presentatie niet in orde zijn. Dat heeft een reden. Het betreffende hoofdstuk vermeldt in de inleiding dat de economische afhankelijkheden in kaart worden gebracht, maar het wil de strategische risico’s niet benoemen.  Dat staat expliciet beschreven, en dat is er later ingekomen. Dus je weet dat er interactie is geweest tussen het ministerie en de onderzoekers. Want als je het rapport leest en vergelijkt met de brief van de minister, dan is de brief van de minister puur defensief.  Dat zie je heel vaak wanneer je om advies wordt gevraagd. Dan wordt er door Den Haag een spin aangegeven. En daar is dit een voorbeeld van.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het feit dat de kerninflatie welgeteld 0.1 procentpunt lager uitviel dan verwacht, is reden voor feest in de Verenigde Staten. Onzin, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Het geeft aan hoe fragiel het allemaal is op de markt.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De hoge rentestanden van de Europese Centrale Bank zouden de energietransitie in de weg zitten en daarom klinken er steeds meer stemmen voor een groene rente. Voor duurzame bedrijven zou dan een lagere rente gelden. Een slecht plan, denkt econoom Edin Mujagić. ‘Een centrale bank kan zich beter richten op een lage inflatie, daarmee help je de groene transitie echt vooruit.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De schikking die Triodos Bank treft met ontevreden certificaathouders houdt ook macro-econoom Arnoud Boot bezig. De bank maakte vandaag bekend dat er een overeenkomst is bereikt, waarin een compensatie van 10 euro per certificaat wordt betaald om juridische stappen te voorkomen. 'Dit is een sigaar uit eigen doos.'  Waar draait dit conflict om, Arnoud?  De kern van het conflict is dat de certificaathouders, feitelijk de aandeelhouders van Triodos, jarenlang tevreden zijn gehouden door te suggereren dat de certificaten een redelijk vaste waarde hadden, verhandeld konden worden en terugverkocht konden worden aan Triodos tegen de daadwerkelijke waarde ervan. Oftewel, het bedrag dat Triodos daarvoor op de balans had staan.  Maar op het moment dat er onzekerheid ontstaat, zoals tijdens de coronacrisis, willen veel mensen van die certificaten af. Het bedrijf kan echter niet al die certificaten terugkopen, want daarmee geeft het zijn eigen vermogen weg. Dat eigen vermogen is nodig om de activiteiten van de bank te kunnen uitvoeren. Zo zijn ze in een benarde situatie terechtgekomen en hebben ze de handel in 2020 stilgelegd. Deze constructie was onhoudbaar, en de Nederlandse Bank had dit nooit mogen toestaan.  Hoe groot is de schade voor de gedupeerden?  Het is natuurlijk buitengewoon vervelend als je pensioen in die certificaten zit en je letterlijk niet bij je geld kunt. Dat is buitengewoon pijnlijk. Later is er een handelssysteem opgezet, maar dat bleek ingewikkeld en kende veel obstakels. Bovendien is de waarde van de certificaten aanzienlijk gedaald. Van de oorspronkelijke waarde van ruim 80 euro, is nog zo’n 25 euro over.  Waarom heeft Triodos Bank dit ooit opgezet?  Triodos was geen traditioneel financieel bedrijf. Het is in de jaren ’60 door idealisten bedacht, de eerste stichting werd in 1971 opgericht, en de bank startte in 1980. Het begon met prachtige plannen voor biologische landbouw, duurzame energie en een organische supermarkt. Maar vanaf 1993, met de Europese expansie, begonnen de problemen.  De Nederlandse certificaathouders zijn gaan ruziën met Triodos en hebben nu een regeling getroffen. Maar de buitenlandse klanten, met name in Spanje waar de bank pas in 2004 begon, hebben weinig met het mooie verhaal van Triodos te maken.  De certificaathouders krijgen nu een deal. Wat vind je daarvan?  Alle certificaathouders krijgen 10 euro per stuk aangeboden in ruil voor het definitief staken van de juridische strijd. Maar waar komt die 10 euro vandaan? Dat is letterlijk een sigaar uit eigen doos. Maar gezien de situatie was er geen andere mogelijkheid om je recht te halen. De mensen worden hier niet beter van.  Hoe komt Triodos hieruit?  Het kan een heel negatief verhaal worden voor Triodos. Het vertrouwen in de bank lijkt te ontbreken, omdat mensen blijkbaar denken dat de 25 bomen in de doos niet goed beheerd worden. Ze zeggen als het ware: "Geef maar aan mij." Maar dat komt neer op een liquidatie van Triodos.  Nu moet er een krachtig signaal worden afgegeven dat men vertrouwen heeft in Triodos. Er moeten partijen instappen die dat vertrouwen uitstralen. Alleen dan heeft Triodos toekomstperspectief, en dat toekomstperspectief bepaalt uiteindelijk de waarde van de certificaten.     See omnystudio.com/listener for privacy information.

De economie in het Verenigd Koninkrijk stagneert. De staatsschuld is hoog, het begrotingstekort eveneens en ondertussen nadert de tienjaarsrente met rasse schreden de grens van 5 procent. Ondertussen is de inflatie hoog én stijgend. Het VK is een van de belangrijkste handelspartners van Nederland, dus dit kan problemen veroorzaken voor ons land, zegt macro-econoom Edin Mujagic.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De Amerikaanse tienjaarsrente is gestegen naar 4,7 procent. De stijging kwam door nieuwe cijfers die laten zien dat de Amerikaanse economie nog steeds sterk presteert. ‘Toch is het opvallend dat deze rente niet de verwachte daling heeft gevolgd sinds de Fed medio september vorig jaar begon met renteverlagingen’, zegt macro-econoom Edin Mujagic.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het inflatiecijfer is in Nederland in december 2024 gestegen naar 4,1 procent. Dat is een toename ten opzichte van de maand ervoor. Niet alleen in Nederland is er een stijging van het inflatiecijfer te zien, dat is ook zo in de rest van de Eurozone. ‘Er is in december niet alleen veel vuurwerk de lucht ingegaan, maar ook de inflatiecijfers zijn weer flink gestegen', zegt macro-econoom Edin Mujagic erover.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Nederlandse conjunctuurbeeld is volgens de Conjunctuurklok van het CBS in december iets minder negatief dan in november. Dat betekent dat het economisch iets positiever is bijgesteld. Volgens macro-econoom Arnoud Boot zeggen die cijfers niet zo veel. Hij pleit, gekscherend, voor twee níeuwe indicatoren voor het Centraal Bureau voor de Statistiek: een verspillingsindicator en een zeurindex. ‘Wij zijn schijnbaar bereid veel geld aan onzin te besteden, ik beschouw vuurwerk daar als een voorbeeld van.’ Dat moet je even uitleggen.. De algemene boodschap van het CBS was dat het beeld iets minder negatief was in december. Dat betekent dat de curve van de conjunctuurklok een klein beetje omhoog gaat, maar nog wel in het negatieve zit. Daarbij vallen mij twee dingen op: producenten zijn iets positiever geworden, de consumenten zitten daar een stuk onder en zijn zelfs een stukje negatiever geworden. Het consumentenvertrouwen is daarnaast ietsjes lager. Tegelijkertijd is ons nationaal inkomen gestegen, dankzij consumentenbestedingen. Diezelfde consument die alleen maar negatief is in de vertrouwensindicator, die consumeert als een gek.  De inflatie is nog altijd hoog, daar mag je toch best een beetje over mopperen?  Daar zou je over mogen mopperen, maar als je dan tegelijkertijd wie weet hoeveel geld uitgeeft, dan valt het dus schijnbaar ook wel mee met je eigen welvaart.  Wat moet het CBS daar dan aan doen?  Ik wil een soort verspillingsindicator. Wij zijn schijnbaar bereid veel geld aan onzin te besteden – ik beschouw vuurwerk daar als een voorbeeld van – ook al heb je maar relatief weinig geld te besteden. Je mag best wel wat plezier hebben, dat hoeft geen verspilling te zijn, maar het CBS zou kunnen nadenken over hoe consumenten hun geld uitgeeft in dat loongebouw en of mensen aan de onderkant niet in een hogere mate aan het verspillen zijn dan mensen aan de bovenkant. Ik zou dat graag willen zien. En die zeurindex? De verspillingsindex is een harde index, want je definieert wat verspilling is: een harde index gaat over uitgaven. Ik wil daar een zachte index bij: de zeurindex. Die zeurindex bepaalt of jouw gedrag en hoe jij je geld uitgeeft in overeenstemming is met de stemming die daarbij zou passen.  Wat hebben we daar aan? Hiermee is het eindelijk evident dat mensen zelf een verantwoordelijkheid hebben. Nu worden die cijfers van het CBS de hele tijd gebruikt richting de overheid: je moet iets. De zeurindex en de verspillingsindex leggen het probleem bij de bevolking en niet bij de overheid. Eindelijk hebben we dan indicatoren die de verantwoordelijkheid ook door de mensen leggen En dan kunnen we aan de mensen vragen: ‘Die zeurindex ging omlaag, waarom ben je aan het zeuren?’, of ‘De Verspillingsindex ging omhoog, waarom ben je aan het verspillen?’ Dan leggen we eindelijk de verantwoordelijkheid in de maatschappij waar die hoort en niet alleen bij de overheid. See omnystudio.com/listener for privacy information.

De historisch lage staatsschuld, volgens de laatste cijfers nu 43,2 procent van het bruto binnenlands product, duidt volgens macro-econoom Arnoud Boot op een bijzondere spagaat waarin ons land zich bevindt. 'We hebben aan de ene kant enorme financiële ruimte, maar aan de andere kant hebben we een enorme krapte als het gaat om mensen en fysieke ruimte.'  Volgens de laatste statistieken is de staatsschuld sinds 2007 niet zo laag geweest. Volgens Boot is de kans groot dat laagterecords uit 1975 en zelfs van voor de Tweede Wereldoorlog worden verslagen. En dat terwijl diverse Europese studiegroepen waarschuwen dat de Nederlandse economie uit de bocht dreigt te vliegen.  Is dit dan goed of slecht nieuws, Arnoud?  Het is buitengewoon interessant, maar in de eerste plaats is het natuurlijk goed nieuws. Je kunt moeilijk zeggen dat je liever met een hogere schuld het jaar begint. Maar je moet je ook afvragen of we iets missen. En dus moeten we deze lage staatsschuld koppelen aan de grote vraagstukken van deze tijd. Daar kan een lage staatsschuld een voordeel bij zijn, want we hebben de ruimte. Tegelijkertijd hebben we een enorme krapte als het gaat om mensen en fysieke ruimte.  De Europese Commissie waarschuwt dat onze economie, bij ongewijzigd beleid, in de vangrail terechtkomt. De tekorten gaan oplopen als we niet productiever worden terwijl de bevolking ouder wordt. Ik denk dat dat, hoe dan ook, een hele zinvolle manier is om te kijken naar de economie. En ik denk ook dat dit het kabinet eigenlijk voor een deel kan redden, want die heeft ingezien dat millimeteren over uitgaven geen winnaars oplevert.  Over welke uitdagingen hebben we het dan?  Eigenlijk zijn het er drie. Enerzijds het belastingstelsel, daar is heel veel achterstallig onderhoud, de loonontwikkeling en tot slot de infrastructuur voor het bedrijfsleven.  DNB-president Klaas Knot benadrukte recent nog dat het belastingstelsel een aanzienlijke hervorming nodig heeft. Dat is uitermate belangrijk, want het zorgt voor de inkomsten van de staat. Daar is draagvlak voor nodig en het heffen van belasting mag geen storende factor zijn. Want je wil dat mensen meer gaan werken, maar als meer werken niet loont, dan ben je eigenlijk de krapte op de arbeidsmarkt aan het versterken. Dus als je het belastingsysteem hervormt, doe het dan integraal. Anders krijg je allemaal deelbelangetjes die het Malieveld gaan bezetten en kom je geen millimeter vooruit.  Hoe zit het dan met de lonen, die zijn het laatste jaar fors gestegen?  De loonontwikkeling in Nederland, daar hebben we al voor de COVID-crisis gezegd, is structureel te laag. Daardoor hebben wij laagwaardige bedrijfstakken, in de betekenis van toegevoegde waarde, in leven gehouden. Die hebben de krapte op de arbeidsmarkt in stand gehouden. Je wil juist dat er mensen en ruimte vrijkomen voor hoogwaardige activiteiten.  Werkgevers zeggen inderdaad dat er sprake is van fors hogere lonen, maar daar zit enige inconsistentie. Werkgevers hebben namelijk geen probleem met hoge lonen, maar met het feit dat ze de mensen niet kunnen vinden.  Dus nieuwe activiteiten komen bijna niet van de grond, want waar haal je die mensen vandaan? Die zitten opgesloten in die laagwaardige activiteiten en de lobby's om dat allemaal vast te houden.  Maar je wil juist dat de lonen boven de inflatie uitstijgen. Daardoor stijgt de koopkracht en dat moet je enige tijd volhouden. Dat vereist een consistent verhaal dat je over een aantal jaren moet kunnen vasthouden. Als je dat doet, dan krijg je de juiste aanpassingen in de economie.  Tegelijkertijd zorg je ervoor dat bedrijven niet over de klif gaan, omdat die loonstijging wordt uitgesmeerd als het ware. De huidige correctie is te marginaal geweest.  Hoe zit het dan met die infrastructuur voor het bedrijfsleven?  Die lage staatsschuld geeft de ruimte om Beethoven-achtige oplossingen te bedenken voor bedrijven, zoals we die ook voor ASML hebben bedacht. Niet zozeer voor een individueel bedrijf, maar het volledige ecosysteem. De infrastructuur zodanig optimaliseren dat er via onderlinge zelfbevruchting allemaal nieuwe bedrijfjes kunnen ontstaan. Er is ruimte voor dát type beleid, ook in de begroting van de overheid. Maar het moet wel rustig gebeuren, omdat we krapte hebben.  Op de middellange termijn worden we dan een veel sterkere economie. Gegeven de situatie waar we nu in zitten, komen we er alleen niet meer met een commissietje of een studiegroep die naar de begrotingsruimte kijkt. We hebben een staatscommissie nodig, met puur financiële specialisten en maatschappelijk wetenschappers, die eigenlijk moet gaan uittekenen hoe deze maatregelen Nederland qua welvaart en welzijn op die middellange termijn sterker maakt. Dat is wat we moeten doen.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De schade die de torenhoge inflatie de afgelopen jaren heeft aangericht, is nog steeds niet goedgemaakt. Die conclusie trekt macro-econoom Edin Mujagic nadat uit CBS-cijfers is gebleken dat de cao-lonen het afgelopen jaar met 6,6 zijn gestegen. ‘Ondanks de prachtige loonstijgingen in de afgelopen jaren, is de schade door de inflatie nog steeds niet goedgemaakt.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.